Boğmaca Nedir? Boğmaca Belirtileri, Nedenleri ve Tedavisi

Boğmaca, bordetella pertussis adı verilen bakterinin neden olması sonucu akciğerlerde meydana gelen ve özellikle küçük çocuklarda ağır seyreden akut bir bakteriyel enfeksiyondur. Her yaştan insanı etkileyebilme potansiyeli bulunan boğmaca hastalığı daha çok 5 yaşından küçük çocuklarda yaygın görülür. Boğmaca hastalığının karakteristik belirtisi, tiz bir sesle ortaya çıkan ve boğuluyormuş hissi yaratan güçlü bir öksürüktür. Boğmaca, tedavi edilmediği takdirde öksürük nöbetleri sırasında beyne oksijen gitmediği için beyin hasarı bırakabilir. 

Boğmaca Nedir?

Boğmaca, özellikle çocuklarda görülen, “Bordetella pertussis” adlı bakterinin neden olduğu bulaşıcı bir solunum yolu hastalığıdır. Boğmaca, aksırma ve öksürme ile etrafa saçılan damlacıkların içindeki bakterilerin havada kalması sonucu insandan insana bulaşır. Boğulurcasına öksürük krizleri en tipik belirtisidir. Ayrıca burun akıntısı, gözlerde sulanma veya kızarıklık ve ateş gibi belirtileri de vardır.

Bordetella pertussis adı verilen bakterinin vücuda girmesi sonucu meydana gelen boğmaca hastalığı için birtakım risk grubu da söz konusudur. 5 yaşından küçük olmak ve aşı yaptırmamış kişiler de boğmacaya yakalanma ihtimali yüksek kişilerdir. 

Akciğerler ve hava yolunda görülen, yüksek bulaşıcılığa sahip olan boğmaca erken teşhis edilirse antibiyotiklerle tedavi edilebilir ama ilerleyen vakalarda antibiyotik tedavisi de işe yaramayabilir. Tedavi geciktiğinde çeşitli organlarda geri dönülmez bir hasara ve sakatlığa sebep olabilen boğmaca, aşı ile koruyuculuk sağlayabilen ancak şiddetli vakalarda çocukların ölümüne yol açabilen bir hastalıktır.

Ayrıca boğmaca geçiren bir çocukta zatürre ve beyin iltihabı riski söz konusuyken aynı zamanda konfüzyon da görülebilir. 7-10 gün arasında kuluçka süresi olan boğmaca ilk bulaştığında nezle benzeri bulgularla ortaya çıkar. Buna kataral dönem adı verilir. İkinci süreçte çok şiddetli öksürük görülür. Üçüncü dönem ise iyileşme dönemidir. Bu süre bir ay sürer.

Boğmaca Neden Olur?

Boğmaca, bordetella pertussis isimli bakterinin vücuda girmesiyle meydana gelir, damlacık ve temas yoluyla kişiden kişiye bulaşır. Bulaşıcılığın en yüksek olduğu dönemde de çocukta nezle bulguları gösterir. Boğmacaya neden olan risk faktörleri ise çocukluk çağı ve aşılanmamış olmaktır.

Çocuk öksürüp hapşırdığında damlacıklar havaya karışır ve başka kişilere bulaşır. Bu nedenle ailelerin, öğretmenlerin bilinçli olması gerekir. Bilinçli ebeveyn ve öğretmenlerle bulaşma riski yüzde 50 azalabilir. Okulda bir çocuk boğmaca olduysa ve çevresindeki çocuklarda aşı yoksa diğer çocuklara da bu hastalık bulaşabilir.

Boğmaca Belirtileri Nelerdir?

Boğmaca hastalığı, boğulma hissi yaratan güçlü bir öksürük belirtisiyle kendini gösterir. Ayrıca boğmaca hastalığı nezleyle benzer belirtiler de gösterebilir. Bunlar burun akıntısı, burun tıkanıklığı, hapşırma, ateş ve boğaz ağrısıdır. 

Bulaştıktan 7-10 gün sonra ortaya çıkan boğmaca belirtileri şöyledir:

• Boğulma hissi veren, tiz sesli kuvvetli bir öksürük 
• Öksürük nöbetleri sırasında dudak, dil ve tırnak yataklarında mavileşme
• Burun akıntısı ve burun tıkanıklığı
• Gözlerde yaşarma veya kızarıklık
• Hapşırık
• Hafif ateş
• Boğaz ağrısı
• Nefes darlığı

Boğulma hissi veren, tiz sesli kuvvetli bir öksürük 

Boğmaca hastalığının en çok etkilediği bölge solunum yollarıdır. Solunum yolunda hasar bırakmasına bağlı olarak boğmacanın en yaygın tipik belirtisi öksürüktür. Bu öksürük özellikle çocuklarda boğulma hissine neden olur ve nöbetler şeklinde gerçekleşebilir.

Öksürük nöbetleri sırasında dudak, dil ve tırnak yataklarında mavileşme

Öksürük nöbetlerinin gücü ve kuvvetiyle birlikte kişinin dudak, dil ve tırnak yataklarında mavileşme görülebilir. Bu da öksürükle birlikte yaygın görülen boğmaca belirtisidir. 

Burun akıntısı ve burun tıkanıklığı

Boğmaca hastalığında nezle benzeri belirtiler ortaya çıkar. Bunlardan biri burun akıntısıdır. Öksürüğe eşlik eden boğmaca belirtileri arasında burun akıntısıyla birlikte burun tıkanıklığı da yer alır.

Gözlerde yaşarma veya kızarıklık

Aynı grip ve nezlede olduğu gibi boğmaca hastası olan bir çocuk veya yetişkinde de göz yaşarması veya kızarıklığı ortaya çıkabilir. 

Hafif ateş

Derecesi çok yüksek olmasa da ateş de boğmacada görülebilen belirtiler arasında sayılır. Şiddetli boğmaca vakalarında ateşin derecesi yükselebilir.

Üst solunum yolu enfeksiyonuna ilişkin burun damlası, bol sıvı, ateş düşürücü gibi tedbirler alınmasına rağmen ikinci haftadan sonra yeni belirtiler ortaya çıkabilir. Bu dönem paroksizmal dönem olarak ifade edilir. Hastalığın ağır dönemi bu ikinci dönemdir.

Bu dönemde görülebilecek belirtiler ise şunlardır:

• Başlangıçta kuru, aralıklı öksürük
• Sonrasında ağır öksürük nöbetleri (Beş-on kez arka arkaya)
• Öksürüğün geceleri şiddetlenmesi
• Öksürük sırasında kızarma, morarma
• Öksürük sonrası ıslık sesi
• Balgam (yapışkan ve mukuslu)
• Öksürük sonrası halsizlik ve apatik hal
• Kusma
• Hafif ateş
• Havale
• Göz içi kanamaları

Daha sonraki süreçte ise öksürük nöbetlerinin sıklığı ve şiddeti azalmaya başlar ve konvelesan döneme girilir. Bu süreçte de kusma azalır, hastanın iştahı artar. Bu dönemde aralıklı öksürük nöbetleri olabilir. Ancak bu süreçte eğer farklı bir üst solunum yolu enfeksiyonu devreye girerse öksürük nöbetleri tekrarlayabilir. Klinik olarak öksürük süresinin en az 14 gün sürdüğü bilinir.

Üç aydan küçük bebeklerde ise başlangıç evresi kısa sürer veya hiç olmaz. Boğmaca aniden apne, derinin mavi renk alması ki buna siyanoz denir, zor nefes alma şeklinde belirti verir. Bazen deride mavileşme öksürüğe bağlı olur veya öksürük olmadan apne gelişebilir. Bazen de apne tek belirti olabilir. Altı aydan küçük çocuklarda boğmacaya bağlı hastaneye yatış daha sık görülmektedir. Ülkemizde de boğmaca sebebiyle bebeklerin yoğun bakımda yatırıldığına dair çalışmalar bulunmaktadır.

Boğmaca Teşhisi Nasıl Konulur?

Öncelikle hastanın detaylı hikayesi ve şikayetleri çocuk sağlığı ve hastalıkları uzmanı tarafından alınır. Boğmaca, hastadaki öksürük, ateş ve diğer beliritler dikkate alınarak incelenir. Boğmacada teşhis için en önemli yöntem kültür alınmasıdır. Boğmaca mikrobunun kültürde üretilmesi oldukça zordur ama boğazdan alınan sürüntülerde hastalık etkenini saptamak amacı ile bazı testler mevcuttur. Bunula birlikte bakteri varlığının belirlenmesi için kan testi de yapılır.

Boğmaca Tedavisi Nasıl Yapılır?

Bebek ve çocuklarda boğmaca hastalığı tedavisi sadece pediatri uzmanları tarafından yapılmaktadır. Boğmaca tanısı koyulan hastalar genellikle 2 hafta boyunca antibiyotikler ile tedavi edilirler. Antibiyotik ne kadar erken (özellikle kriz şeklindeki öksürükler başlamadan önce) dönemde verilirse şikayetleri azaltmada o kadar etkilidir.

Boğmaca tanısı koyulan bazı çocukların özellikle 1 yaşın altındaki hastanede yatarak tedavi edilmeleri gerekir. Bebeklerde yoğun bir tedavi gereklidir. Bebeğin öksürük nedeniyle beyninin oksijensiz kalmaması için, solunuma engel olunmaması için hastane yatışı gereklidir. Antibiyotik tedavisi, nemli oda tedavisi, yoğun öksürükte nefes açıcı ilaçlar verilmektedir.

Tedavide kullanılan ilaçların en büyük amacı bulaşıcılığı engellemesidir. İlgili tedavide makrolid grubu antibiyotikler kullanılır. Eğer çocuk okul dönemindeyse en az 20 gün okula gönderilmemelidir. Boğmaca olan bir yaşın altındaki her beş çocuktan birinde nefes darlığı, nefes durması, özellikle öksürük nöbetleri sırasında oksijen ihtiyacı, zatürre, ağzından alımın iyi olmaması nedeni ile bebeğin vücudunun susuz kalması gibi komplikasyonlar ortaya çıkar.

Boğmaca Hastalığı Hakkında Sık Sorulan Sorular 

Boğmaca hastalığı ne demek?

Boğmaca hastalığı, akciğer ve solunum yollarını tahrip eden yüksek bulaşıcılığa sahip bakteriyel bir çocukluk hastalığıdır.

Boğmaca hangi hastalıklara sebep olur?

Boğmacanın bulguları ilk altı ayındaki bebeklerde çok ağır seyreder. Uygun tedavi edilmediğinde yoğun öksürük nöbeti sonrası çocuklarda morarma, havale gibi durum olur. Beyin öksürük nöbetinde oksijensiz kaldığı için beyin hasarı oluşabilir. Boğmacada, öksürüğe ilişkin ilaçlar kullanılır. Burada da uygun tedavi olmazsa çocuk başka kişilere bu hastalığı bulaştırır.

Boğmacadan korunmak mümkün mü?

Boğmacadan korunmanın en kesin yolu aşıdır. Boğmaca aşısı difteri, tetanoz, inaktif çocuk felci, menenjit ve boğmaca aşısı olarak beşli aşı olarak uygulanmaktadır. Bebeğin ikinci, dördüncü, altıncı, on sekizinci ay ile 4-6 yaş arasında toplamda beş doz beşli aşıdan yapılmalıdır. Boğmaca aşısı olunduktan sonra ömür boyu korunma sağlanır. Çocukların rutin aşısının yapılması gerekir. Eğer aşı dozları tam yapılmazsa ilerleyen yaşlarda boğmaca görülebilmektedir.

Yenidoğanlarda ilk boğmaca aşısı 2’inci ayın sonunda yapılabildiğinden anne, baba ve kardeşlerden bebeğe boğmaca bulaşabilmektedir. Yapılan araştırmalara göre boğmaca bulaşma oranının yüzde 32’si anneden, yüzde 15’i babadan ve yüzde 20’si evdeki 4-19 yaş arasındaki kardeşlerden geçmektedir. Boğmacaya karşı bağışıklık yaşla birlikte azalmakta ve okul çocuklarında, ergenlerde boğmaca vakaları azımsanmayacak ölçüde görülmektedir. Ülkemizde ikinci pekiştirme dozu ilkokul birinci sınıfta uygulanmaya başlanmıştır. Birçok ülkede yüksek aşılanma oranlarına karşın okul çocuklarında, ergenlerde ve yetişkinlerde boğmaca görülmeye devam etmektedir.

Çocuğunuz boğmaca olduysa ne yapılmalı?

Eğer evde çocuğunuz boğmaca olduysa odasının nemli tutulması gerekir, bol sıvı almasının sağlanması gerekir, ateş varsa ateş düşürücü verilmelidir, yoğun öksürük nöbetlerinde ev tipi buhar cihazları kullanılabilir. Ayrıca diğer çocuklarla görüşülmesi engellenmelidir.

Tedavi süresi de kullanılan antibiyotiğin süresine göre değişmektedir. Tedavi sorunları ortadan kaldırmamakla birlikte yavaş yavaş iyileşme sağlanmaktadır. Evdeki diğer bireylerde aşı yoksa maske takımı uygundur. Çocuğun havlusu diğer ebeveynlerden ya da ev halkından ayrı olmalıdır. Hijyen her hastalıkta olduğu gibi boğmacada da çok önemlidir. İyileşme süreci boyunca öksürüğü başlatacak oda spreyleri, şömine, odun-kömür sobaları ve sigaradan uzak durulması önemlidir. Boğmacalı çocuklar öksürükle birlikte kusabilir ve ağızdan yeterince yemek – sıvı alamayabilirler. Bu nedenle az miktarlarda sık beslenme ile çocuğun susuz kalmaması önemlidir. Gözlerde çökme, ağız ve dil kuruluğu, az idrar çıkarma, huzursuzluk ve çocuklarda susuzluğun en sık rastlanan bulgularıdır.

Çocukları boğmaca hastalığından koruyabilmek için önerilen aşı programlarına uyulmalıdır. Her şeye rağmen boğmacayı düşündüren bir öksürük durumunda en kısa zamanda hekime başvurup, en kısa sürede hastalığın tanı ve tedavisine ilişkin planları yapmak önemlidir.

Boğmaca nasıl seyreder?

Boğmaca bir çocuğa bulaştığında ilk 15 gün hafif seyreder. Orta süreçte çok ağır öksürüklere sebep olurken hastalığın ağırlığı çocuğun yaşına göre değişir. Erken dönemde bulaşırsa çok ağır seyredebilir.

Yetişkinler boğmaca aşısı olmalı mı?

Ebeveynlerin boğmaca aşısı olması hem kendilerini hem de temas halinde oldukları bebekleri korumaları açısından çok önemlidir. Bu şekilde çocuklarınıza rol model de olabilirsiniz. Difteri, tetanoz ve boğmaca aşısının, ergenlik döneminde bu aşıyı olmayan tüm erişkinlere özelikle anne, baba, büyükanne, büyükbaba olmayı planlayanlara yapılması önerilmektedir.

Boğmaca bebeklerde nasıl geçer?

Bir yaş altındaki bebeklerde daha yoğun bir tedavi hatta hastaneye yatış gerekmektedir. Bebeklerde boğmaca tedavisi bebeğin öksürük nedeniyle beyninin oksijensiz kalmaması için, solunuma engel olunmaması için hastane yatışı çok önemlidir.

Boğmaca öksürüğü nasıl geçer?

Boğmaca öksürüğü kendiliğinden düzelmez. Mutlaka bir pediatri uzmanı tarafından doğru ve en erken zamanda teşhis edilip; ilaçlarla tedavi edilmesi gereken bir hastalıktır.

Boğmacada risk grubu kimdir?

Boğmaca hastalığı 6 aydan küçük olan henüz boğmaca aşısı olmamış ya da aşılama programları tamamlanmamış çocukları etkilemektedir. Ne yazık ki boğmaca küçük çocuklarda bazen hayatı tehdit edici olabilmektedir. Bir de aşının etkinliği yıllar içinde azalması nedeni ile ergenlik çağındaki (12-18 yaş) çocuklar ve genç erişkinler boğmaca açısından en hassas gruplardır. Aşısı olan çocuklar da boğmaca geçirebilirler ama aşısı olmayan kişilerde hastalık çok daha ağır seyretmektedir.

Boğmaca teşhisi için öksürük belirtisi yeterli mi?

Sadece öksürüğün niteliğine bakarak her zaman hastalığın tanısını ve tedavisini belirlemek mümkün değildir. Bazı özel durumlar vardır ki çocuğun nasıl öksürdüğü tanıya yardımcı olmaktadır. Boğmaca hastalığında da böyledir. Sadece doktorlar tarafından değil anneler, anneanneler tarafından da boğmaca öksürüğü çok iyi tanınabilmektedir. Hatta boğmaca öksürüğü sesi bile kolaylıkla anlaşılabilmektedir. Öksürüğün kriz şeklinde arka arkaya gelmesi, çocuğun nefesinin kesilir gibi olması ve arkasından nefes almaya çalışırken çıkardığı ses boğmaca öksürüğü için tipiktir.

Farklı boğmaca tedavisi var mıdır?

İnternette görülen “Boğmaca tedavisi bitkisel yollarla yapılmaktadır”, “Boğmacaya bitkisel tedavi” şeklinde yazılara inanılmamalıdır. Tek tedavi çocuk sağlığı ve hastalıkları uzmanları tarafından yapılmaktadır.

Prematüre bebekler boğmacadan nasıl korunur?

Prematüre doğmuş bir bebeğin boğmacaya karşı korunması için son zamanlarda önerilen koza stratejisi denen bir uygulama gereği bebeğin etrafındaki kişilerin özelikle bebeğe teması en yüksek olan anne ve babanın aşılanması çok önemlidir.

Boğmaca aşısı ne zaman yapılır?

Ülkemizdeki aşılama programına göre çocuklarımız 2.4.6.18.ayda ve 4-6 yaşında olmak üzere toplam 5 kez boğmaca aşısı olmaktadır. Şu anda ülkemizde uygulanan ulusal aşı programında 8. sınıfta difteri tetanoz aşısı yapılmaktadır. Ancak ergenlik döneminden itibaren aşının etkinliğinde azalma ile birlikte boğmaca vakalarında görülen artış nedeni ile birçok ülke 11-18 yaşları arasında yapılan bu Difteri tetanoz aşısının tekrarını artık Difteri–Tetanoz ve Boğmaca  (Tdap) aşısı şeklinde yapılması önermektedir. Bu yaşlardaki çocuklarınız için konuyu hekiminiz ile görüşüp çocuğunuzun aşılamasını bu şekilde sağlayabilirsiniz.

Boğmaca tedavisinde kullanılan ilaçlar hangileridir?

Tedavide makrolid grubu antibiyotiklerle birlikte, nemli oda tedavisi, yoğun öksürükte nefes açıcı ilaçlar verilmektedir.

Yalancı boğmaca nedir?

Özellikle sonbahar ve kış aylarında çocuklarda geceleri öksürükle birlikte nefes tıkanma nöbetleri olabilir. Bu da boğmaca tablosunu hissettirebilir. Öksürük nöbetiyle birlikte tıkanma ve sonrasında görülen kusma boğmacayı taklit edebilir. Buna da yalancı boğmaca denmektedir. Yalancı boğmacada çocuk öksürük dışında sağlıklı görünmektedir.

Memorial Tıbbi Yayın Kurulu tarafından hazırlanmıştır.