Folik Asit Nedir? Ne İşe Yarar, Eksikliği Belirtileri Nelerdir?

Folik Asit Nedir?

Folatın sentetik şekli olan folik asit, vücutta kırmızı kan hücrelerinin oluşmasına yardım eden ve gıdalarda doğal olarak bulunan suda çözünen B9 vitaminidir. Yeşil yapraklarda bolca bulunduğundan Latince de yaprak anlamına gelen folum’dan türetilmiştir. Folik asit vitaminler ile zenginleştirilen mısır gevreği, unlu mamuller gibi besinlerde bulunur. Vücutta depolanmayan folik asit, kanda düşük folat seviyelerinin yaşandığında ve yüksek kan homosistein seviyelerini önlemek için kullanılır. Bunun yanında folik asit yasaların gerektirdiği şekilde 1998 yılından beri tahıllara, unlu mamullere, kurabiyelere vb. eklenmektedir.

Folik Asidin Faydaları Nelerdir?

Folik asit, DNA ve diğer genetik materyallerin sentezlemesi, onarımı ve hücrelerin bölünmesi için de oldukça önemli bir vitamindir. Folik asit aynı zamanda depresyon, felç, hafızada azalma gibi durumların tedavisinde de folik asitten yararlanılır. Folik asitin faydaları şöyle sıralanır:

• Folat eksikliği anemisini tedavi etmeyi ve önlemeyi sağlar
• Bebeğin beyin ve omurgasındaki ayrık omurga ve beyin gelişmemesi gibi doğum sorunları riskini %70 veya daha fazla azaltabilir
• Sağlıklı bir sinir sistemini teşvik eder
• Proteinlerin parçalanmasına, kullanılmasına ve oluşturulmasına yardım eder
• DNA ve RNA oluşturmaya yardımcı olur ve protein metabolizmasına katılır
• Artrit, Crohn hastalığı veya sedef hastalığını tedavi etmek için kullanılan metotreksatın yan etkilerini azaltır
• Yüksek miktarlarda mevcut olduğu durumlarda vücutta zararlı etkiler gösterebilen bir amino asit olan homosisteinin parçalanmasında anahtar rol oynar.
• Folik asit sağlıklı kırmızı kan hücreleri üretmede rol oynar
• Vücuda oksijen sağlayan sağlıklı kan hücrelerinin meydana gelmesini sağlar

Folik Asit Ne İşe Yarar?

Folik asitin vücutta birçok farklı görevi bulunur. Folik asidin rol aldığı yararlar şunlardır:

• Vücudun sağlıklı hücreler oluşturmasına ve yiyecekleri enerjiye dönüştürmesine yardım eder
• Hamilelik öncesi ve hamilelik sırasında alındığında bazı doğum kusurlarını (nöral tüp defektleri) önleyebilir
• Cildin ana yapısal proteinlerinden kolajen'in daha fazla üretilmesini teşvik eder
• Yeni doku ve hücrelerin büyümesine yardımcı olur
• B12 vitamini ile birlikte çalışarak kırmızı kan hücrelerini oluşturur
• Kalp ve kan damarı hastalıklarına neden olan yüksek homosistein seviyelerini düzenler
• DNA yapar
• Damar sertliğini azaltarak kalp krizi, bunama ve felç gibi rahatsızlıkların oluşmasını engeller
• Sinir sistemi düzeni ve fetusun gelişmesinde önemli rol oynar

Folik asit çoğunlukla nöral tüp defektlerini, anemiyi önlemek ve tedavi etmek için kullanılır.

Folik Asit Eksikliği Nedir?

Folik asit, kandaki düşük folat seviyelerini (folat eksikliği) ve yüksek kan homosistein seviyelerini önlemek ve tedavi etmek için kullanılır. Folit asit eksikliği özellikle hamileliklerde spina bifida ve anensefali gibi nöral tüp düzensizliklerine yol açabilir. Bunun yanında kanın düzgün çalışması için gereken B9 vitamini (folat) miktarının eksik olması olarak da tanımlanan folat eksikliği, çeşitli semptomlara ve komplikasyonlara neden olabilir.

Folik Asit Eksikliği Belirtileri Nelerdir?

Folik asit eksikliği belirtileri şunları içerebilir:

• Megaloblastik anemi (diyette folat eksikliğinden veya daha az kırmızı kan hücresi üreten ve normalden daha büyük boyutta daha az emilimden kaynaklanan bir durum).
• Zayıflık
• Yorgunluk
• Düzensiz kalp atışı
• Nefes darlığı
• Konsantrasyon zorluğu
• Saç dökülmesi
• Soluk ten
• Ağız yaraları
• İştahsızlık ve kilo kaybı
• Baş ağrısı ve baş dönmeleri
• Depresyon
• Ağız içi yaralar

Öte yandan hamilelik döneminde anne adayının yetersiz folik asit alması anne karnındaki bebeğin özellikle beyin ve omurga gelişiminde bir takım sorunlara neden olabilir.

Folik Asit Eksikliği Neden Olur?

Folat eksikliğinin en yaygın nedenlerinden biri yeterli miktarda beslenmemektir. Doğal olarak folat içeren veya folik asitle zenginleştirilmiş gıdaları içeren bir beslenme türü folik asit eksikliğinin oluşmasını engeller. Folat eksikliğinin diğer nedenleri şöyle sıralanır:

Sindirim sistemi hastalıkları

Crohn hastalığı veya çölyak hastalığı gibi bir hastalığınız varsa sindirim sistemi folik asidi iyi bir şekilde ememez ve kana karışmasını engeller.

Aşırı alkol kullanımı

Çok miktarda alkol içen kişiler yeterli miktarda folat alamadıkların folik asit eksikliği yaşarlar.

Meyve ve sebzeleri aşırı pişirmek

Aşırı pişirilen meyve ve sebzeler, yoğun bir ısıya maruz kaldıklarında içerisinde doğal olarak oluşan folatı yok olabilir.

Hemolitik anemi

Kırmızı kan hücreleri yok edildiğinde ve yeterince hızlı yenilenemediğinde ortaya çıkan bir kan bozukluğu olan hemolitik görülür bu da folik eksikliği nedenleri arasında sayılır.

Bazı ilaçlar

Bazı nöbet önleyici ve ülseratif kolit ilaçlar folatın uygun şekilde emilmesini engelleyebilir.

Hamilelik

Folat ihtiyacı, fetüsteki hücrelerin gelişiminde rol oynadığı için hamilelik sırasında artar.

Genetik varyantlar

MTHFR geninin bir varyantını taşıyan kişiler, folatı vücut tarafından kullanılmak üzere aktif formuna dönüştüremez.

Folat Eksikliği Anemisi Nedir?

Folat eksikliği anemisi, yeterince folat alınmadığında ortaya çıkan bir anemi türüdür. Folat eksikliği anemisi en çok hamilelik sırasında görülür. Folat eksikliği anemisinin diğer nedenleri arasında aşırı alkol tüketimi, anksiyete veya artriti tedavi etmek için kullanılan bazı ilaçlar bulunur.

Folat eksikliği anemisinin semptomları şunları içerir:

• Yorgunluk
• Baş ağrısı
• Soluk ten

Folik Asit Eksikliği Tanısı Nasıl Konur?

Folat düşüklüğü yaşandığında ya da çölyak hastalığı gibi durumlarda tanısı konulurken folik asit testi uygulanabilir. Eğer bu problem sindirimden dolayı ise baryum testi de istenebilmektedir.

Folik Asit Eksikliği Tedavisi Var Mıdır?

Folik asit eksikliği tedavisi, kişinin günlük olarak folat alımını artırmasına yönelik yapılır. Folik asit takviyesi bu noktada tedavi edici görevi görür. Bunların yanında yüksek oranda folat içeren, brokoli, bezelye, kavun, muz, domates, yumurta, mantar gibi besinleri tüketmek de folik asit eksikliği tedavisinde kullanılır.

Folik Asit Eksikliği Tedavi Edilmezse Ne Olur?

Folik asit eksikliği tedavi edilmediğinde, vücutta kansızlık olarak ortaya çıkan anemi görülebilir. Kırmızı kan hücrelerinin üretimini destekleyen folik asit eksikliği, vücutta bazı süreçlerde yetersizliklere neden olur.

Folik Asit Hangi Besinlerde Bulunur?

Folat veya folik asit içeriği yüksek yiyecekler arasında pişmiş kuru fasulye, bezelye, mercimek ve edamame (yeşil soya fasulyesi), turunçgiller, ıspanak gibi koyu yeşillikler ve zenginleştirilmiş kahvaltılık gevrekler ile ekmek çeşitleri bulunur. Bunun yanında folat yönünden zengin kaynaklar arasında koyu yeşil yapraklı sebzeler (brokoli, ıspanak vb.), kuru baklagiller (nohut, mercimek, fasulye vb.), portakal, greyfurt, yer fıstığı, badem yer alır.

• Ispanak, marul, kuşkonmaz, brüksel lahanası ve brokoli gibi koyu yeşil yapraklı sebzeler
• Balık, karides, kabuklu deniz ürünleri, yengeç ve deniz yosunu gibi su ürünleri
• Nohut, mercimek, börülce, barbunya ve bezelye gibi fasulye ve baklagiller
• Buğday ve diğer tam tahıllı gıdalar
• Yer fıstığı ve ay çekirdeği
• Taze meyve ve taze meyve suları (portakal, portakal suyu)
• Yumurta
• Güçlendirilmiş gıdalar ve takviyeler

Folat-Folik asit içeren besin kaynaklarının tüketilmesi önerilen tablo şudur:

Tablodaki değerler için kullanılan folat DV'si, yetişkinler ile 4 yaş ve üstü çocuklar için 400 mcg DFE'dir.

Kaynak: https://ods.od.nih.gov/  (FOOD DATA CENTRAL)

1 mcg diyet folat eşdeğeri (DFE), Günlük değer (DV)

Not: Besin folatı ile folik asit birlikte alındığında DFE, ‘DFE (mcg) = [besin folatı (mcg) + (folik asit (mcg) x 1.7)] olarak hesaplanmaktadır.

Folik asidin doğal formu olan folat içeren besinlerin tüketilmesine önem verilmeli, gerekli olduğu durumlarda doktor önerisiyle folik asit 2-3 aylık periyotlarda tablet şeklinde kullanılmalıdır. Karaciğer, depo organı olması nedeni ile hamilelerde tüketimi önerilmemektedir.

Folik Asidin Yan Etkileri Nelerdir?

Her vitaminin dozunda alınması gerektiği gibi folik asit de doktor kontrolünde belirli dozlarda alınmalıdır. Nadir olarak görülen, folik asidin neden olabileceği yan etkiler şunlardır:

• Mide rahatsızlığı (İshal, kramp)
• Mide bulantısı
• Şişkinlik hissi
• Deri döküntüleri, kaşıntı, kabarcıklar, deride soyulma, yüzün, dudakların, ağzın şişmesi veya nefes alma problemleri gibi alerjik reaksiyon belirtileri

Folik Asit Nasıl Kullanılır?

Bebek gelişiminde önemli bir rolü olan folik asit, bebeklerin beyin gelişiminde önemli bir rol oynar. Bu yüzden hamile kalmayı planlayan anneler folik asit kullanmaya başlayabilir. Hamilelikten 2 ay önce ve gebelikte 3. ay sonuna kadar alınabilir. Dozuna ve kullanım süresine uzman doktor onayıyla karar vermek gerekmektedir.

Folik Asit Hakkında Sıkça Sorulan Sorular 

Menopozdan sonra folik aside olan ihtiyaç devam eder mi?

Evet. Menopoza giren kadınların sağlıkları için halen her gün 400 mikrogram folik aside ihtiyaçları vardır.

Hamilelikte folik asit alımı neden önemlidir?

Hamilelikte folik asit alımı, doğan bebeklerde merkezi sinir sistemi anomalilerini önemli ölçüde azaltmaktadır. En çok rastlanan spina bifida (omurganın açık kalması), ensefalosel (beynin kafatası kemiğinin dışına çıkması) ve anansefali (beynin gelişmesi) gibi hastalıkların görülme olasılığını % 70 azalttığı bilinmektedir. Bunun dışında, diğer vitaminlerin de uygun dozda alınmasıyla kalp ve böbrek hastalıkları kısmen önlenebilmektedir. Günümüzde çiftler daha bilinçli olduğu için gebelik kararı aldıkları andan itibaren kadın hastalıkları ve doğum hekimine başvururlar. En doğrusu da budur… Çünkü bebeğin merkezi sinir sistemi, henüz anne adayı gebeliğinin farkında olmadan gelişmeye başlar. Folik asit düzeyi yeterli değilse sinir borusu boyunca doku kaynaşması tam gerçekleşmeyebilir, bu da omuriliğin açıkta kalmasına ve “açık omurga” diye bilinen durumun ortaya çıkmasına neden olur. Ayrıca folik asit düzeyi yetersizliği merkezi sinir sistemi hastalıklarına, bu da bebeklerin doğumdan sonra gelişmeden ölmesine neden olabilir.

Hamilelikte folik asit alımına ne zaman başlanmalıdır?

Bebek gelişimi sırasında folik asit takviyesi kullanmak bebeğin normal gelişim şansını artırır. Folik aside en az 0,4 miligramlık tabletler halinde, gebe kalma kararından yaklaşık 3 ay önce başlanmalı ve gebeliğin ilk 12 haftası boyunca sürdürülmelidir. Önceden, folik asit eksikliği nedeniyle merkezi sinir sistemi hasarlı bebek doğumu yapıldıysa, bu durumda hekimin tavsiyesi ile 0,4 miligramın üstüne çıkılabilir.

0,4 mg Folik Asit → Spina Bifida’yı % 40 oranında azaltır.

4 mg Folik Asit → Spina Bifida’yı % 70 oranında azaltır. (Folik Asit miktarını artırmak için doktora danışmak daha uygundur)

0,8 mg’lık multivitaminler de Spina Bifida’nın azaltılmasında etkilidir.

Folik asit ne zaman alınmalı?

Folik asit gebelik oluşumundan önce alınmalıdır. Bunun yanında sabah ve akşam saatlerinde alınması tavsiye edilmektedir.

Folik asit kimlere verilir?

Folik asit eksikliği yaşayan kişiler, gebelik öncesi ve sonrasın bebeğin gelişimi için anne adaylarına ve yine gebelik öncesi baba adayına verilebilir.

Folik asit doğurganlığı artırır mı?

Folik asit, net olmamakla birlikte hamile kalma şansını artırabilir, gebelik sırasında da bebeğin gelişimi için önemlidir.

Memorial Tıbbi Yayın Kurulu tarafından hazırlanmıştır.