Omuz çıkığı ve tekrarlayan omuz çıkıklarının tedavileri

Omuz eklemi insan vücudunda bulunan en hareketli eklemdir. Bu hareket yeteneği beraberinde en sık çıkıkların yaşandığı eklem olma özelliğini kazandırır. Her yıl her 100.000 kişiden 12 si omuz çıkığı ile hastanelere başvurur toplumda görülme sıklığı %2-8 arasında değişmektedir. 

Omuz çıkığı nedir?

En sık rastlanan çıkık kolun ve omzun yana açık ve dışa dönük olarak zorlanması sonucu oluşan öne çıkıklardır. Bu çıkıklar sırasında omzu yerinde tutan yapılar zarar görür, zarar gören yapılar, çıkığın ilk kez oluştuğu yaş, hastanın esnekliği gibi faktörler bu çıkıkların tekrarlama riskini arttırır.

Omuz eklemi düz bir tabak (kürek kemiğindeki eklem yüzü, glenoid) ve bir topun (kol kemiğinin üst ucu, humerus üst ucu) eklem yaptığı çevresinde bağlar, eklem kapsülü, kısa kasların tendonların yerinde durmasını sağladığı bir yapıdır. Bu özellikler hareket konusunda üstünlük sağlarken çıkık oluşma riskini artırır. Eklemin öne çıkıkları %95 oranında gözlenir ve top kısmını tabaktan kayarak öne çıkması ile oluşur. Son derece ağrılıdır ve hasta kolunu oynatamaz omuz ekleminin olduğu bölge boş gözlenir. Nadiren diğer yönlere de çıkık oluşabilir. Her yaşta gözlenebilir ve beraberinde kırık, damar, sinir yaralanmaları gözlenebilir.

Omuz çıkığı belirtileri nelerdir?

• Omuz bölgesinde şiddetli ağrı
• Omuz hareketlerinin kısıtlanması
• Omuzda şekil bozukluğunun gözle görülebilir hale gelmesi
• Morarma
• Omuz bölgesinde karıncalanma ve güçsüzlük hissi omuz çıkıklarının belirtisi olabilir.

Omuz çıkığı nedenleri?

Genellikle spor yaralanmaları ve travmalar sonucu oluşmaktadır. Zorlayıcı veya ters hareketler omuz çıkıklarına neden olabilir. Sporcularda kolun arka tarafa çok getiridiği hareketlerde sık görülebilir.

Omuz çıkığı tanısı nasıl konur?

Omuz çıkığı olan hasta;

• Şiddetli ağrı
• Kolu kullanamama
• Omuz eklemi bölgesinde şekil bozukluğu ile doktora başvurur.

İlk basamak tedavi öncesi mutlaka röntgen görüntüleri elde edilmelidir, böylece eşlik eden kırıkların ve çıkığın yönü tayin edilebilir. Çıkık yerine yerleştirildikten sonrada röntgen incelemesi yapılmalıdır. Omuz yerine yerleştirildikten sonra Manyetik Rezonans Görüntüleme (MRI) uygun şartlarda ağrı kontrol edildikten sonra elde edilmelidir. MRI eşlik eden kemik ve özellikle yumuşak doku yaralanmaları, bağ, tendon ve Labrum yaralanmaları konusunda bize bilgi verir.

Omuz Çıkığı Tedavi Yöntemi

Omuz çıkığı belirli manevralarla yerine tekrar yerleştirilebilir. Omuz çıkığını yerleştirmek için omuz çıkığı redüksiyonu veya kapalı redüksiyon denilen yöntem kullanılır. Omuz çıkığı redüksiyonu yapmadan önce omuz kaslarının tamamen gevşemesi gerekir. Bu yüzden redüksiyon işleminden önce hastaya kas gevşetici ve yatıştırıcı verilmelidir. Omuz çıkığının tipine göre çok sayıda redüksiyon tekniği bulunmaktadır. Acı ve şişkinliğin şekline, omuz çıkığının tipine göre hastaya uygun redüksiyon yöntemi belirlenerek hafif manevralarla çıkık omuz yerine yerleştirilir. Omuz çıkığı yerleştirme işleminden hemen sonra yaşanan şiddetli ağrı geçer. Omuz çıkığı yerleştirme işleminden sonra omuz röntgeni çekilerek uygulamanın doğru yapılıp yapılmadığı kesinleştirilmelidir.

Omuz çıkığı yerine yerleştirildikten sonra rehabilitasyon dönemi başlar. Rehabilitasyon döneminde; omuz çıkığı bandajı, omuz çıkığı ateli veya omuz çıkığı için kullanılan omuzluklarla omuz hareketsiz hale getirilir.

Omuz bandajı, ateli veya omuz çıkığı için kullanılan omuzlukların çıkartılmasından sonra omuz ekleminin hareket, kuvvet ve stabilite seviyesini geri kazandırmak için fizik tedavi egzersizlerine başlanmalıdır.

Fizik tedavi uzmanı, omuz kaslarını güçlendirmek ve omzun hareket kabiliyetini eski haline getirmek için yapabilecek pasif egzersizler konusunda hastaya göre bir planlama yapmaktadır. Bu dönemi hastanın daha rahat geçirebilmesi için ağrı kesici veya kas gevşetici ilaçlar kullanılabilir.

Omuzun hareketsiz kaldığı rehabilitasyon döneminde dirsek, el bileği ve el hareket açıklığını kaybetmemesi için basit egzersizler yapılabilir. Omuzun hareketsiz kalacağı döneminin ne kadar süreceği omuz çıkığının durumuna ve hastanın tedaviye verdiği yanıta göre ortopedi ve travmatoloji uzmanı tarafından belirlenir. Omzun hareketsiz kalma süresi hastanın yaşına eşlik eden yaralanmalara göre değişebilmektedir.

Omuz çıkıkları hakkında sık sorulan sorular  

Tekrarlama Riski Nedir?

İlk çıkık oluştuktan sonra tekrarlayan çıkık gözlenme riski %14 ile %100 arasında değişir. Yapılan uzun süreli çalışmalarda omuz çıkığının ilk gözlendiği yaş tekrarlayan çıkıklarda en önemli faktör olarak saptanmıştır. İlk çıkık 20 yaş altında gözlendiğinde ve cerrahi tedavi uygulanmadığında %87 oranında tekrarlar, 30 yaşından sonra bu oran %30 düşmektedir. Özellikle aktif sporcular ve vücut seviyesinin üzerinde işinde kollarını kullananlarda tekrarlama riski yüksektir. Tekrarlayan çıkık olan haştaların 25 yıl içinde %39 oranında eklem harabiyeti gözlenmektedir.

Bankart Lezyonu Nedir? (Tekrarlayan Omuz Çıkığı)

Labrum yani omuz eklemini oluşturan tabak şeklindeki yapının (glenoid ) etrafını saran  sert kıkırdak benzeri dokunun zedelenmesi ve yerinden ayrılmasına Bankart lezyonu denir. Bu kemik yapısında da ayrılma ve kırık ile şonuçlanıp kemiksel Bankart lezyonu oluşabilir. Kemik yaralanmanın da eşlik ettiği lezyonlar tekrarlayan çıkık için büyük risk oluşturur. Kaza sonucu oluşan çıkıklarda omzu çevreleyen kısa tendon, kemik, damar ve sinir yaralanması olabilir.

Omuz Çıkığı Ameliyatı

Birçok omuz çıkığı ameliyat olmadan başarılı bir şekilde tedavi edilebilmektedir. Omuz çıkığı ameliyatı olmadan tedavi olan kişiler normal yaşamlarına ve spor aktivitelerine dönebilmektedir. Ancak omuz çıkığının ameliyat gerektirdiği durumlar da yaşanabilmektedir. Genç yaşta, aktif sporcu ve ağır işlerde çalışan genç hastalarda ve tekrarlayan çıkıklarda cerrahi tedavi uygun seçenektir

Omuz çıkığı ameliyatının amacı, omuzun mümkün olduğu kadar geniş hareket mesafesini korurken omuzu yerinde tutmaktır. Bu genellikle çıkık sırasında hasar gören yapıların onarımı ile yapılır. Bu, yırtık labrumun ve çevresindeki yapıların tamir edilmesini içerebilir.

Artroskopik Omuz Çıkığı Ameliyatı (Omuz Çıkığı Kapalı Ameliyatı)

Ortopedi uzmanları omuz çıkığının şekline göre değişmekle birlikte çoğu zaman hastanede daha az kalmayı gerektiren ve daha çabuk iyileşme imkanı sağlayan omuz çıkığı kapalı ameliyatı olarak da bilinen artroskopik omuz ameliyatını tercih etmektedir.

Artroskopik omuz çıkığı ameliyatlarında küçük kesilerden omuzun içine ucunda ışık bulunan küçük bir kamera ve ameliyata kullanılacak cerrahi aletler yerleştirilir. Eklemin iç kısmında ne bir görüş sağlayan artroskopik cerrahide tendonlar, bağlar ve labrumdaki küçük ayrıntıları göstermek için görüntü birçok kez büyütülebilir. Bu sayede çevredeki dokulara zarar vermeden tamir edilecek bölgeye ulaşılır.

Artroskopik omuz ameliyatlarında tekrarlayan omuz çıkıkların tamiriyle birlirte rotator manşet yırtıkları, kemik çıkıntılarını tıraşlaması, labrum yırtıkları tamiri, bağ tamiri de yapılabilmektedir.

Omuz çıkıklarında açık cerrahi tekniklerde kullanılmaktadır. Ortopedi uzmanı, tekrarlanan yaralanmaların neden olduğu glenoid kemik kaybını onarmak için, vücudun başka bir bölümünden kemik grefti adı verilen bir parça kemik alarak omuza uygun şekilde yerleştirebilir.  

Omuz Çıkığı Ameliyatının Riskleri Nelerdir?

Her cerrahi işlemde olduğu gibi omuz çıkığı ameliyatının da az olmakla birlikte riskleri bulunmaktadır.

• Enfeksiyon
• Sinir ve kan damarlarında yaralanma
• Planlanan onarımın yapılamaması
• Eklem sertliği
• Ağrı
• Tekrarlayan çıkık
• Ek ameliyat ihtiyacı

Deneyimli bir omuz cerrahisi ekibi özel teknikler kullanarak bu riskleri en aza indirebilmektedir.

Omuz Çıkığı Ameliyatları Ne Kadar Sürer?

Omuz çıkığı ameliyatı genellikle 1 saat sürmektedir. Ancak ameliyat öncesi hazırlık ve ameliyat sonrası hastanın kendine gelme süreleri de eklenince bu süre 2 saati bulabilmektedir. Hastanın durumuna göre 1 veya 2 gün hastanede kaldıktan sonra eve gönderilebilir.

Omuz Çıkığı Ne zaman İyileşir?

• Omuz çıkığı ameliyatından sora yapılan cerrahi işlemin detaylarına göre genellikle sınırlı hareket aralığında hafif bir egzersiz programı verilir.
• Genel olarak, hastalar ameliyattan 2-3 hafta sonra günlük yaşamda zorlayıcı olmayan hareketler yapabilirler. Kolun omuz askısı benzeri korumalı şekilde tutulması önerilir.
• Hastalar ameliyat sonrası yaklaşık 1 ay boyunca günlük yaşam, alışveriş ve araba kullanma gibi konularda yardıma ihtiyaç duyabilirler.
• Otomobil sürüşü için hasta gerekli işlevleri rahat ve güvenli bir şekilde yerine getirene kadar beklemelidir. Omuz çıkığı ameliyatı sağ omuzda yapılmışsa vites değiştirme kolunun aynı omuz olması nedeniyle bu süre daha da uzayabilir.
• Ortopedi ve Travmatoloji uzmanının onayının ardından hastalar ameliyattan 6 hafta sonra aşırı zorlamamak kaydıyla  spora dönebilirler.
• Ortopedi ve Travmatoloji uzmanı, omuzun sertleşmesini önlemek için ameliyattan 2-3 hafta sonra omuz hareketliliğini kontrol eder.
• Genellikle iyileşme süreci, fizyoterapist eşliğinde ameliyattan 4-6 hafta sürmektedir.  Ameliyattan birkaç ay sonra hastaların birçoğu omuzlarını normal aktiviteler için kullanabilmektedir.
• Temaslı sporlar veya omuzu yüksek yerinden çıkma riski taşıyan hareketler genellikle yaralanma sonrası 4-6 ay boyunca devam etmemelidir.

Omuz Çıkık Ameliyatı Sonrası Fizik Tedavi

• Fizik tedavi sürecinde omuzun sertleşmesini önlemek için genellikle korumalı hareketler önerilmektedir.
• Omuzun güçlenmesi için yapılan fizik tedavi hareketlerinin yeniden yaralanmalara neden olmayacak şekilde düzenlenmelidir. Bu nedenle, Ortopedi ve Travmatoloji cerrahi veya süreci takip edin fizik tedavi uzmanı 3-6 ya hafta boyunca sınırlı hareket planlarken ikinci altı hafta boyunca egzersizleri güçlendirecektir.
• Hastaların tek başına yapabileceği egzersizlerin planlanması etkilidir.
• Egzersizler rahatsız edici, zor veya acı verici ise, hasta derhal cerrahla temasa geçmelidir.

Omuz Çıkığını Önlemek İçin Neler Yapmak Gerekir?

• Omuz çıkığına neden olabilecek aktivitelerden uzak durulmalıdır.
• Düşmemek için dikkat edilmelidir.
• Omuz hareketlerini içeren spor yapılıyorsa, omuz uygun şekilde güçlendirilmelidir. Spor öncesi gerekli germe ve esneme egzersizleri yapılmalıdır. Yapılan spora göre omzu korumak için koruyucu kıyafet giyilmesi gerekiyorsa ihmal edilmemelidir.
• Daha önce bir omuz çıkığı yaşayan kişilerin yaralı omzu güçlendirmek için rehabilitasyon ve egzersiz yapmaları tekrarlayan omuz çıkıklarının önüne geçebilmektedir.

Memorial Tıbbi Yayın Kurulu tarafından hazırlanmıştır.