İnme Rehabilitasyonu

İnme geçiren kişinin durumu ne olursa olsun, mümkün olan en iyi derecede iyileşmeyi gerçekleştirmek için istekli olması gerekmektedir. Aynı zamanda, uzun vadede var olabilecek yetersizliklere adapte olabilmenin yolları bulunmaya çalışılmalıdır. Rehabilitasyon denilen işlem bu amaçları gerçekleştirmek için hastaya yardımcı olacaktır.

Değişik türdeki rehabilitasyon tedavi tiplerine “terapi”; rehabilitasyonda hastaya yardımcı olan profesyonellere de “terapist” denilmektedir. Uygulanan rehabilitasyon programları, mümkün olan en iyi iyileşmeyi sağlamakta kişiye yardımcı olacaktır.

REHABİLİTASYON NASIL İŞE YARAR?

• Günlük hayatı devam ettirmek için gerekli olan becerilerin yeniden kazanılması (Örneğin yürümek ya da konuşmak gibi)
• Tek eli kullanarak giyinmek ya da tekerlekli sandalye ile dolaşmak gibi yeni becerilerin kazanılması
• Yetersizliklerle daha kolay başa çıkabilmek. Baston ya da bilgisayar gibi pratik yardımcı cihazların kullanılması ya da hastanın evinin yaşamına daha uygun hale getirilmesi için gereken değişikliklerin yapılması ile sağlanır.

Rehabilitasyon, bu üç yaklaşımı da içerebilir. Bu üçü arasındaki denge hastanın kişisel durumuna ve inmenin yarattığı yetersizliklere bağlıdır.

İYİLEŞME

İnme meydana geldiğinde bazı beyin hücreleri zarar görür, bazıları ise ölür. İnmenin sebep olduğu yetersizlikler beynin hangi kısmının ne kadar hasar gördüğüne bağlıdır.

Ölen beyin hücreleri yeniden çalışmaya başlayamaz. Fakat ölü hücrelerin dışındaki alanda bulunan diğer beyin hücreleri, inmeden kaynaklanan ödem azaldıkça yeniden iş görmeye devam edebilir. Bu durum inmeden sonraki ilk birkaç haftada neden iyileşme belirtilerinin ortaya çıktığını açıklamaktadır.

İyileşmenin başlangıç belirtisinden sonraki gelişmeler daha kademelidir. Bu, iki şekilde olabilir. Öncelikle diğer beyin hücreleri inmeden zarar gören beyin hücrelerinin fonksiyonlarını belli bir ölçüde üstlenir. Rehabilitasyon, bu işlemin gerçekleşebilmesine yardımcı olur.

İkinci olarak, yetersizliklerle başa çıkmanın başka yollarını öğrenilmektedir. Rehabilitasyonda görev alan terapistler bunun için inme hastalarına yardımcı olmaktadır.

REHABİLİTASYON EKİBİ

Fizyoterapistler, iş ve uğraşı terapsitleri, dil ve konuşma terapistleri, doktor ve hemşireler, psikologlar, diyetisyenler rehabilitasyonunuzu yapacak olan ekibi oluşturmaktadır. Rehabilitasyon ekibi hasta ve yakını ile çalışmalı, rehabilitasyonunla ilgili verilecek her karara bu grubu dahil etmelidir.

Rehabilitasyonda Hastanın Rolü

Günün belli bir zaman dilimini terapist ile yapılan seansta geçirilmesine rağmen rehabilitasyon 24 saat devam etmektedir. Terapi seansları sırasında öğrenilenlerin günün geri kalanında da uygulanması çok önemlidir. Terapistlerin verdiği egzersizlerin sık tekrar edilmesi iyileşmeyi hızlandıracaktır. Ancak inme sonrasında iyileşmenin çok kademeli olduğunu unutulmamalıdır. Kişi bu konuda azmini kaybetmemelidir.

Her ne kadar işbirliği ve başarma azmi rehabilitasyonda önemli faktörler olsa da, belli bir noktadan sonra ilerleme kaydedilmediğinde hasta kendini suçlamamalıdır. Tüm çabalara rağmen ilerleme olmuyorsa, bu kısıtlamalar inmeden kaynaklanmaktadır.

Hedefler;

İnmenin hastayı ne şekilde etkilediğini kişinin kendisinden daha iyi bilen yoktur. İnmenin yol açtığı yetersizliklerin tartışılmasının yanı sıra; hastaların profesyonellere neler hissettiğini ve rehabilitasyon ile neler başarmayı umut ettiğini anlatması çok önemlidir.

İnmenin etkileri, hastanın belirlediği hedeflere ulaşmanızı engeller şekilde ise, profesyoneller bu amaçların biraz değiştirilmesine yardım etmektedirler. Beklentileri biraz düşük tutmak ya da tatmin olmak için başka yollar aramaya çalışmak daha sonra yaşanacak hayal kırıklığını önlemektedir.

Değerlendirme devamlı bir işlemdir

Değerlendirme, rehabilitasyon programı boyunca sürecek devamlı bir işlemdir. İnme hastası ile ilgilenen profesyoneller, kaydedilen ilerlemeyi gözlemlemekte ve ihtiyaçlara uygun olması açısından terapiyi tekrar düzenlemektedir.

FİZYOTERAPİ

İnme genellikle vücudun bir kısmında güçsüzlük, duyu bozukluğu ya da denge kaybına yol açmaktadır. Bu problemlerin etkilerini minimum düzeye getirebilmek için bir fizyoterapist hasta ile çalışmaktadır. Fizyoterapi, inmenin hemen ardından mümkün olduğu kadar çabuk başlamalıdır. Fizyoterapist, hastaya ve ailesine inme sonrası dikkat edilmesi gereken konularda bilgi vermektedir. Hasta kolunu ya da bacağını hareket ettiremiyorsa erken tedavide fizyoterapist eşliğinde egzersizlere başlanır. Egzersizler sırasında ve günün geri kalanında inmeden etkilenen kolun kullanılmaya çalışması iyileşme hızını artırmaktadır. Oturma dengesini kazanabilmek ve yataktan tekerlekli sandalyeye emniyetli bir şekilde geçebilmek için fizyoterapist hastaya gerekli eğitimi vermektedir. İlerleme kaydedildikçe fizyoterapist egzersiz programını değiştirerek hastanın maksimum bağımsızlığa ulaşması için çalışmaktadır.

EVDE FİZYOTERAPİ

İnme sonrasında hasta için en doğal çevre evidir. Hayata ve topluma geri dönüşü hızlandırmak, eve dönüşün mümkün olan en kısa sürede gerçekleşmesi oldukça önemlidir. Hastanın normal yaşam alanında gereksinimleri daha çabuk belirlenmekte ve yaşamını kolaylaştıracak gerekli düzenlemeler daha rahat bir biçimde yapılabilmektedir.

İŞ VE UĞRAŞI TERAPİSİ (Ergoterapi)

İş ve uğraşı terapisi olarak bilinen ergoterapi, hastanın kazanabileceği en üst düzey bağımsızlığa ulaşmasına yardımcı olmaktadır. İnme sonrası bağımsızlık ve yaşam kalitesi için önemli olan günlük aktiviteleri yapmakta zorlanıyorsa, iş ve uğraşı terapisti hastaya yardımcı olmaktadır. İş ve uğraşı terapisti, eski alışkanlıkların sürdürülebilmesi ya da konforlu bir hayat için yenilerinin belirlenmesi konusunda hasta ile çalışma yapmaktadır.

İnme sonrasında iş ve uğraşı terapisti hastadan hayatındaki öncelikler hakkında bilgi almaktadır. Böylelikle tedavi programı hasta için önemli olan aktiviteler göz önüne alınarak planlanabilir. İnmenin etkileri bazı amaçların değiştirilmesini gerektirebilir. İş ve uğraşı terapisti hayattan keyif alınmasını sağlayacak yeni ilgi alanları bulunması ve yeni hedefler koyulması için hastayı cesaretlendirmektedir.

Hastanede İş ve Uğraşı Terapisi

İş ve uğraşı terapisti giyinme, yıkanma ve yemek yeme gibi günlük aktivitelerin yerine getirebilmesi için kişiye yardımcı olmaktadır.

• İş ve uğraşı terapistinin hastaya yardımcı olabileceği aktivite çeşitleri şunlardır:
• Giyinme, yıkanma, yemek yeme ve basit yiyecek içecek hazırlama,
• Alışveriş yapma, para alıp verme gibi pratik günlük aktiviteler,
• Kişi için önemli olan sosyal aktiviteler (örneğin; bahçe işleri, boya, arkadaşlarınızı görmek için dışarı çıkmak),
• Hastanın eski işinde ya da inme sonrası ortaya çıkan engeller nedeniyle edindiği yeni işinde ihtiyacı olan yeni beceriler.

Eve Çıkma Hazırlığı

İş ve uğraşı terapisti, hastaneden taburcu olmadan önce hastanın evini ziyaret ederek, evdeki işlerini kolaylaştırmak için yardımcı aletler ya da adaptasyonlar konusunda önerilerde bulunabilir. Örneğin; merdiven inip çıkılması için tırabzan ya da tekerlekli sandalyeden mutfak tezgahına rahatça ulaşılabilmesi için tezgahın alçaltmanızı önerebilir.

DİL VE KONUŞMA TERAPİSİ

İnme sonrası yutma, konuşma, okuma ve yazma zorluklarına sık rastlanır.  İnme, iletişim becerilerini çok çeşitli yollar ile etkileyebilir. Beyin hasarına bağlı olarak düşüncelerin sözle ifade edilmesi, konuşulanları ve yazılanları anlama yeteneğinin kısmen ya da tamamen kaybına “afazi” denir. Afazi sonrası kişilerin anlaması (söyleneni anlasalar da kelime üretimi olmaz) ya da konuşmasının (anlamsız da olsa kelime üretimi vardır) yanı sıra; planlama, basit emirleri yerine getirme, problem çözme ve karar alma becerileri de etkilenebilir.  İnmenin, beynin ağız ve boğaz kasları gibi konuşmayı kontrol eden kaslarını yöneten bölümünü etkilemesi sonucu ortaya çıkan tabloya “dizatri” adı verilmektedir. Afazinin aksine kişi ne demek istediğini tam olarak bilir; ancak kelimeyi oluşturmak üzere sesleri şekillendirmede başarısızdır.

Yutma Problemleri

İnme sonrası pek çok kişi yutma problemi ile karşı karşıya kalabilir. Bu tıpta “disfaji” olarak adlandırılır. Disfaji beynin dil, yüz ve boğaz bölgesinin sinir ve kaslarını kontrol eden bölümünün etkilenmesi sonucu oluşur.

Yutma bozukluğu olan hastalar yemeğin boğaza yapışma hissi, aspirasyon (yiyeceklerin hava yoluna kaçması), tıkanma, öksürük, yiyeceklerin burun boşluğuna gitmesi ve ağız kokusundan yakınırlar.

DİL VE KONUŞMA TERAPİSTLERİ NASIL YARDIM EDER?

İletişim Problemleri:

Dil ve konuşma terapisti, iletişim güçlüğü hakkında hastaya detaylı bir değerlendirme yapmakta ve bu değerlendirmeden sonra tam olarak hangi iletişim probleminin söz konusu olduğunu açıklamaktadır. Dil ve konuşma terapisti hastaya bir tedavi programı hazırlamaktadır. Tedavi, hastanın kaybettiği iletişim becerilerini tekrar kazanmasına yardımcı olmayı hedefler. Bu amaçla kullanılan teknikler, hastanın durumuna göre değişiklik gösterebilir. Eğer iletişim problemi uzun süre devam edecekse, dil ve konuşma terapisti alternatif yollar bulunması için yeni bir plan belirlemektedir.

Yutma terapisi:

Birçok vakada yutma problemleri inme sonrasında zamanla düzelir. Dil ve konuşma terapisti “videofloroskopi” gibi ileri tetkikler ile yutma bozukluğunun varlığını tespit ederek tedavi planını belirlemektedir. İnme sonrası dil ve konuşma terapisti yenilen yiyeceklerin kıvamını ayarlayarak ve güvenli yutma pozisyonlarını belirleyerek hastaya yardımcı olmaktadır. Yutma güçlüğünün neden olduğu aspirasyon sonucunda ortaya çıkabilen göğüs enfeksiyonlarını önlemeye yardım etmek için, konuşma ve dil terapistinden öneri almak önemlidir. Diyetisyen, hastanın ihtiyacı olan günlük kaloriye göre yutma fonksiyonunu da göz önüne alarak kıvamlandırılmış diyet listesini hazırlamaktadır.

HASTANEDE HEMŞİRE BAKIMI

İnme sonrası hastaneye başvurulduğunda, hemşireler günün 24 saati hasta ile birlikte oldukları için rehabilitasyonun çeşitli yönlerini planlamaya ve koordine etmeye yardım ederek anahtar rolü oynarlar.

Hemşireler hastayı etkileyen iyi ya da kötü durumları gözlemlemekte ve yaşanılan herhangi bir problemi not etmektedirler. Bu bilgi, rehabilitasyon ekibinin diğer üyeleri ile paylaşılmakta ve rehabilitasyon uygun bir şekilde düzenlenmektedir.

PSİKOLOJİK PROBLEMLER

İnme hastanın hafızasını ve konsantrasyonunu etkilemişse ya da depresyon gibi güçlüklere sebep olduysa, bu problemlerle ilgili yardıma ihtiyaç olabilir. Yaşanılan bu problemler ciddi ise bu yardım psikiyatrist tarafından sağlanabilir.

Hastanede Psikolojik Yardım

İlk adım, yaşanılan problemin tam olarak ne olduğunun anlaşılması için değerlendirilme yapılmasıdır. İnme sonrası oluşabilen hafıza, dikkat, karar vermede zorluk gibi bilişsel problemlerin ortaya çıkarılabilmesi için hasta nöropsikolog tarafından değerlendirilmektedir. Saptanan problemlere yönelik olarak pratik stratejiler gösterilebilir. Hasta rehabilitasyon için isteksiz olduğu takdirde bunun nedeninin araştırılması için psikiyatrist tarafından görülmektedir. Bu değerlendirme basit olarak isteksizlik nedenini belirleyerek (yorgunluk, endişe, depresyon vb.) desteğe ve tedaviye ihtiyaç olup olmadığını göstermektedir.

REHABİLİTASYON NE ZAMAN SONLANIR?

İnme hastaları için sabit bir rehabilitasyon süresi ve sayısı yoktur. Rehabilitasyonun ne kadar devam edeceği hastanın problemlerine ve kat ettiği yola bağlı olarak değişmektedir. Rehabilitasyon seanslarının bitmesi, iyileşmenin artık devam etmeyeceği anlamına gelmez. Hasta kendine ulaşabileceği gerçekçi amaçlar belirleyerek, rehabilitasyon sırasında öğrendiği bilgi ve yetenekleri kullanmayı sürdürmeli ve amaçlarına ulaşmak için çalışmalıdır.

Memorial Tıbbi Yayın Kurulu tarafından hazırlanmıştır.