انکولوژی اشعه (پرتودرمانی ، رادیوتراپی)

در رابطه با بخش
رادیاسیون، نوع خاصی از انرژی می باشد که توسط امواج و یا ذرات حمل می شوند. این انرژی توسط دستگاههای مخصوص تولید و یا از طریق مواد رادیواکتیو ازاد می شود. در علم پزشکی از این نوع انرزی جهت تصویربرداری و در ان واحد درمان سرطان و برخی دیگر از بیماریهای، مورد استفاده قرار می گیرد.
برای هدایت رادیاسیون به سمت ارگان مورد نظر ، نیاز به دستگاه خاص می باشد. به این ترتیب استفاده از دوز بالای انرژی رادیاسیون با هدف درمان، "رادیوتراپی" و یا "اشعه درمانی" نامیده می شود.
رادیوتراپی چگونه بر بدن تأثیر می گذارد؟
رادیاسیون دوز بالا، قادر به کشتن سلولها بوده و در برخی موارد نیز مانع تکثیر و تقسیم سلولی می گردد. با توجه به اینکه سلولهای سرطانی نسبت به سلولهای سالم سرعت تقسیم سلولی بالایی دارند بنابراین این خصوصیت سبب گردیده تا رادیوتراپی تاثیر بیشتری بر روی سلولهای سرطانی در مقایسه با سلولهای نرمال داشته باشد.  علاوه براین، ترمیم و بهبود سلولهای سالم در مقایسه با سلولهای سرطانی براحتی انجام می پذیرد. 
همچنین در مرحله ای از درمان که به آن مرحله برنامه ریزی گفته می شود تدابیر لازم جهت به حداکثر رساندن تاثیر اشعه بر روی ناحیه سرطانی و به حداقل رساندن تاثیر ان بر روی بافتهای سالم ، از طریق علامت گذاری انجام و درمان با تمرکز بر روی هدف اعمال می گردد.    
مزایا و اهداف رادیوتراپی چیست؟
می توان گفت تقریبا برای تمامی نواحی بدن که بافت سرطانی در ان قسمت ظاهر می گردد ، اشعه درمانی اعمال میگردد و تقریبا 50% از بیماران از این متد درمانی بهره مند می گردند. 
در برخی سرطانها رادیوتراپی تنها متد درمانی مناسب می باشد. 
همانطور که گفته شد اعمال رادیوتراپی به تنهایی و یا در برخی موارد به همراه جراحی و⁄ و یا دارو درمانی (شیمی درمانی) باعث بهبودی بسیاری از بیماران شده و یک متد درمانی می باشد.

رادیوتراپی (Radyoterapi)
• قبل از جراحی و بمنظور کوچک کردن تومور
• به منظور پاکسازی سلولهای سرطانی که ممکن است بصورت میکروسکوپ پس از جراحی هنوز در بدن باقی مانده باشند ،
• در برخی از سرطانها در حین جراحی
• بدون انجام جراحی  و به همراه شیمی درمانی با هدف درمان تکمیلی 
• در برخی شرایط که امکان بهبودی کامل بیماری میسر نیست، بمنظور کاهش درد و خونریزی و مشکلاتی از این قبیل،  رادیوتراپی انجام می گیرد. به این نوع درمان "درمان تسکینی" گفته می شود.

رادیوتراپی توسط چه کسی انجام می گیرد؟
پزشک متخصص در زمینه درمان بیماریها با اشعه که " متخصص انکولوژی اشعه"  نامیده می شود روش و برنامه درمانی مورد نیاز بیمار ، را مشخص می نماید. 
در طول درمان، پزشک انکولوژیست اشعه با تیم مخصوص خود کار می کنند. 
در این تیم
 فیزیست رادیاسیون: درست کار کردن دستگاههای و تجهیزات، همچنین اطمینان از تابش اشعه با دوز مناسب را ، ارزیابی می نماید.   
دوزیمتریست: تعداد و مدت زمان جلسات درمانی را تعیین می نماید. 
پرستار رادیوتراپی:  در طول پروسه درمان ، خدمات پرستاری ارائه می نماید، همچنین تا جای ممکن سعی در به حداقل رساندن مشکلات ناشی از عوارض جانبی درمان نموده و بیمار را در رابطه با تحمل این مشکلات یاری می نماید. 
تکنسین رادیو تراپی: وظیفه کار با دستگاههای درمانی و اماده سازی بیمار در جلسات درمانی را بر عهده دارد. 
رادیوتراپی به چند روش و چگونه اعمال می شود؟ 
پرتو درمانی به دو روش داخلی و خارجی انجام می پذیرد. در برخی بیماران هر دو روش بصورت متوالی انجام می پذیرد. 
از بیرون و یا روش خارجی:
در اکثر بیماران، رادیوتراپی بروش خارجی انجام می پذیرد. بطور کلی در مراکز درمانی و پلی کلینک ها با استفاده از دستگاههای رادیوتراپی، و با تاباندن و هدایت اشعه به بافت معیوب ، این متد درمانی انجام می پذیرد. روش درمان خارجی تا  سالهای اخیر ، توسط دستگاههای Cobalt-60 و linear accelerator بصورت دو بعدی انجام می گرفت.   
در درمانهای دوبعدی برای اینکه بتوان به حجم مورد نظر، دوز کافی اعمال کرد مجبور به در نظر گرفتن حاشیه امن وسیع تری بوده و درنتیجه باعث اسیب بافت سالم و همچنین افزایش عوارض جانبی درمان می گردید. اما در سالهای اخیر و با پیشرفت تکنولوژی، در دستگاههای رادیوتراپی نیز تغییراتی بوجود امد، با استفاده از رادیوتراپی سه بعدی، IMRT (با قابلیت تنظیم شدت رادیوتراپی)، استریوتاکتیک رادیوتراپی (linak bazlı, gamma knife, cyberknife) علیرغم اعمال حداکثر دوز به حجم هدف مورد نظر، دریافت حداقل دوز ممکن برای بافتهای سالم فراهم شده است. زمانیکه انکولوژیست اشعه تصمیم به اعمال متد پرتودرمانی نمود، همزمان در رابطه با دستگاه مناسب بیمار نیز اظهار نظر می نماید.  
روش داخلی 
در روش داخلی، ماده رادیو اکتیویته یا منبع از طریق یک لوله یا سیم نازک، مستقیما داخل تومور یا حفره ای خالی در بدن قرار می گیرد. گاهی اوقات نیز، در فضاهای خالی ناشی از عمل جراحی انجام شده ، قرار می گیرد. 
دکتر برنامه درمانی پرتودرمانی خارجی را چگونه انجام می دهد؟
• منابع رادیاسیون مصرفی در اشعه درمانی متنوع می باشد. پزشک ممکن است از اشعه ایکس یا پرتوهای الکترون استفاده کند. انتخاب منبع رادیاسیون ، با توجه به نوع تومور ، موقعیت آن در بدن و به ویژه عمق آن تعیین می گردد. 
اشعه ایکس با انرژی بالا برای درمان بسیاری از سرطانها مورد استفاده قرار می گیرد. پرتوهای الکترونی هم قادر به درمان برخی بیماریهای پوستی می باشند. 
قبل از شروع درمان، جلسه اماده سازی بهمراه توموگرافی برنامه ریزی کامپیوتری، انجام می گردد. هدف از این جلسه مشخص کردن برنامه درمانی مختص بیمار با تعیین تکنیک مناسب اشعه درمانی با توجه به نوع سرطان و میزان گسترش آن در بدن بیمار،  می باشد. 
اطلاعات لازم در رابطه جلسه اماده سازی و حتی جزئیات مربوط به خود درمان (مخصوصا تعداد جلسات و مدت زمان جلسات) در اولین جلسه معاینه توسط پزشک متخصص انکولوژی اشعه در اختیار بیمار قرار می گیرد. 
• قبل ازشروع درمان، ابتدا پوزشنی که بدن بیمار بایستی بدان شکل در طول درمان در داخل دستگاه قرار گیرد، تعیین می گردد و سپس توموگرافی کامپیوتری (سی تی اسکن) در همان پوزیشن ، انجام می شود. درواقع تهیه برنامه درمانی با انجام سی تی اسکن، امکان مشخص نمودن ناحیه مربوط به بافت تومور و ⁄ویا نواحی پرریسک پخش تومور و همچنین نواحی که بایستی محافظت گردد (بافتهای سالم) را فراهم می نماید.  هنگام انجام تصویربرداری سی تی اسکن، تزریق وریدی و در برخی موارد با توجه به ناحیه تصویربرداری، احتمال استفاده از سوند ادرار وجود دارد.  
• "حجم هدف" یعنی بخشی از بدن که بایستی اشعه دریافت کند، در ابتدا مشخص گردیده و در تمامی جلسات همان ناحیه بایستی تحت تابش قرار گیرد.  بدین منظور پرتو درمانگر ناحیه مورد نظر را با علامت گذاری بر روی پوست بیمار مشخص می نماید. برای این منظور می توان از قلم هایی استفاده کرد که جوهر انها براحتی از بین نمی رود و یا تاتوآژ انجام داد. با اینحال بازهم در موقع شستشو و نظافت بمنظور جلوگیری از پاک شدن این علامتگذاری بایستی دقت کرد. زیرا تا پایان پروسه درمان بیمار این علامتها مورد نیاز خواهد بود. درصورت پاک شدن علامتها بیمار بایستی به درمانگر خود اطلاع دهد و از کشیدن و یا پر رنگ کردن علامتها توسط خود شدیدا خودداری نماید. 
• پس از اینکه پزشک معالج با استفاده از سی تی اسکن ، حجم هدف و ناحیه مربوط به بافت سالم را مشخص می کند ، در جلسه ای متشکل از  فیزیست و دوزیمتریست و پزشک، نسبت به میزان دوز مورد نیاز برای بیمار، نحوه اعمال این دور و تعداد جلسات درمانی مختص بیمار، تصمیم گیری می گردد. این کار معمولا چند روز طول می کشد. 
• پس از شروع درمان، پزشک ، پاسخ بیمار به درمان، حال عمومی و عوارض جانبی احتمالی را تحت نظر و کنترل می گیرد. 
این کنترل و مراقبتها معمولا هفته ای یکبار انجام می گردد اما با توجه به نیاز بیمار ممکن است تعداد ملاقاتها افزایش یابد. دریافت درمان در زمانهای برنامه ریزی شده خیلی مهم است. ایجاد اختلال در برنامه می تواند اثر بخشی مورد انتظار  درمان را کاهش دهد   
درمان  Hyperfractıonal به چه معناست؟
رادیوتراپی با توجه به نوع تومور و محل قرار گیری آن به دوزهای روزانه تقسیم و اعمال می گردد. 
در رادیوتراپی Hyperfractional ، دوز روزانه نیز به چند قطعه کوچک تقسیم شده و سپس اعمال می گردد. اگر قرار باشد که به یک ناحیه چند درمان در یک روز اعمال شود، اینکار معمولا با فواصل زمانی 4-6 ساعت انجام می گیرد. 
رادیوتراپی Intraoperatıve یا رادیوتراپی حین عمل چیست؟ در رادیوتراپی Intraoperatıve جراحی و رادیوتراپی بطور همزمان انجام میگیرد. جراح تا جایی که ممکن است بافت تومور را خارج کرده و بمنظور پاکسازی سلولهای معیوب باقی مانده احتمالی، دقیقا بعد از جراحی به بستر تومور رادیوتراپی اعمال می شود.  
جلسات درمانی چگونه سپری می شود؟
قبل از شروع درمان بیمار لباسهای خود را دراورده و روپوش درمان را می پوشد. به همین دلیل ، توصیه می شود برای درمان با لباسی که به راحتی قابل تعویض باشد مراجعه کنید. تکنسین رادیوتراپی بمنظور مشخص کردن ناحیه درمان از خطوط و علامتهای که قبلا بر روی پوست بیمار کشیده شده استفاده می نمایند.
بیمار بایستی روی تخت درمان دراز کشیده و یا بر روی صندلی مخصوص بنشیند. 
با اینکه معمولا در هر جلسه 15 الی 30 دقیقه در اتاق درمان سپری می شود اما مدت زمان لازم برای تابش دوز اشعه 1 الی 5 دقیقه می باشد. 
دریافت درمان رادیوتراپی خارجی همانند گرفتن یک عکس رادیولوژی بدون درد می باشد. در طول جلسه درمان لازم نیست بیمار نفس خود را حبس نماید و تنفس نرمال خواهد بود. 
در جلسات درمان ، بمنظور اعمال دقیق دوز تعیین شده، تابش اشعه به ناحیه مورد نظر در بدن، حفظ پوزشن بدن بیمار در طول جلسه درمان و همچنین قرارگیری بیمار در همان پوزیشن در تمامی جلسات، همچنین بمنظور ایجاد شرایطی که بیمار در طول درمان احساس راحتی نماید، لازم است تا محیطی ساکن و بی حرکت فراهم گردد. 
در این فرایند که بی حرکتی نامیده می شود ، با توجه به ناحیه تحت درمان می توان از لوازمی مانند ماسک های سر و گردن ، تخت های وکیوم دار، ثابت نگهدارنده های زیر زانو یا لوازمی که باعث کشیده شدن شانه ها می گردد ، استفاده کرد.   
تکنسین رادیوتراپی قبل از شروع تابش اشعه، اتاق را ترک می نماید. دستگاه ها از محیطی کوچک نزدیک اتاق درمان، کنترل می شوند. همچنین بیمار از طریق مانیتور و یا از طریق پنجره اتاق درمان، قابل مشاهده می باشد. در این اثنا صدای بیمار از طریق اسپیکر قابل شنود بوده و بدین طریق می تواند با تکنسین در تماس باشد. با توجه به ساختار بزرگ دستگاههای رادیوتراپی، هنگام چرخیدن و تغییر زوایه در اطراف ناحیه تحت درمان ، ممکن است باعث ایجاد سر و صدا در محیط گردد. بکارگیری دستگاهها و کنترل منظم کارکرد دستگاهها توسط تکنیسن های مربوطه نبایستی فراموش گردد. هر گونه سوال در رابطه با اتاق درمان و یا دستگاهها را از تکنسین و یا پزشک مربوطه می توان سوال نمود.
   اشعه را تحت هیچ شرایطی نمی توان دید، احساس کرد و یا شنید.
اگر در طول جلسه درمان وضعیتی رخ دهد که بیمار احساس بسیار ناخوشایند یا ناراحتی داشته باشد ، باید سریعاً به تکنسین اطلاع داده شود.
در موارد ضروری بایستی بلافاصله کارکردن دستگاه متوقف گردد.
آیا درمان عوارض دارد؟
رادیوتراپی خارجی بدن را رادیواکتیودار نمی کند. به همین خاطر نیازی به دوری کردن از افراد تحت درمان نیست. حتی در موقعیت های تماسی نزدیک نظیر در آغوش کشیدن و یا بوسیدن، هیچ خطر و تاثیر منفی بر اطرافیان وجود ندارد. 
مشکلات ناشی از عوارض جانبی رادیوتراپی معمولا در قسمت تحت درمان نمایان می شود. 
پزشک و پرستار در رابطه با چگونگی مقابله و تحت کنترل در اوردن این عوارض، اطلاعات لازم را در اختیار بیمار قرار می دهد. 
در طول دوره درمان ، در صورت وجود مشکلاتی مانند سرفه ، تب ، تعریق یا درد غیرمعمول  حتما بایستی پزشک یا پرستار را مطلع سازید.
اکثر عوارضهای جانبی معمولا در عرض چند هفته پس از اتمام درمان از بین می روند و با استفاده از دارو و رژیم غذایی تحت کنترل قرار می گیرند. 
عوارض جانبی که ممکن است کمی بیشتر بطول انجامند نیز با درمان های مناسب قابل کنترل هستند. اثربخشی درمان توسط پزشک دنبال می شود. مشکلاتی نظیر درد، خونریزی و یا دیگر علائم شبیه به این موارد پس از درمان کاهش یافته و با مرور زمان بهبودی دیگر موارد و مشکلات نمایان شده و قابل احساس خواهد بود. پزشک معالج بمنظور بررسی میزان اثربخشی درمان، گاها انجام برخی ازمایشات و تستها را تجویز می نماید. 
میزان گلبولهای سفید خون و پلاکتها (سلولهای مرتبط با انعقاد) و همچنین آزمایشات معمول خون، نمونه هایی از این تستها می باشند. در طول دوره درمان احتمال کاهش در شمارش موارد بالا وجود دارد.