Çocuklarda kasık fıtığı (inguinal herni) nedir?

Çocuklarda yaygın olarak görülen kasık fıtığı, prematüre veya doğum kilosu düşük olan bebeklerde daha fazla izleniyor. Teşhis konulduktan sonra hızlı ve doğru bir şekilde müdahale edilmeyen fıtıklar, organ kaybına kadar ilerleyebiliyor. Erkek çocuklarında kızlardan daha sık ortaya çıkan kasık fıtığı, genellikle kendini ağrısız bir şişlik olarak belli ediyor. Alanında uzman, deneyimli çocuk cerrahları tarafından uygulanan ameliyatlar ile çocuklar sağlıklarına kısa sürede kavuşabiliyor. Memorial Ankara Hastanesi Çocuk Cerrahisi Bölümü’nden Op. Dr. Dilan Altıntaş Ural, çocuklarda kasık fıtığı ile ilgili bilgi verdi.

Çocuklarda kasık fıtığı (inguinal herni) nedir?

Çocuklarda kasık fıtığı, karın içindeki doku ve organların, kasık kanalındaki doğumsal bir açıklık yoluyla dışarı çıkmasıdır. Zamanında doğru bir şekilde müdahale edilmediğinde, organ kaybına hatta ölüme dahi neden olabilir. Erkek çocuklarında kız çocuklarına göre daha sık görülür. Prematüre (erken doğan) veya doğum kilosu düşük olan bebeklerde kasık fıtığı daha fazla izlenir.

Çocuklarda görülen inguinal herninin (kasık fıtığının) nedenleri nelerdir?

Doğum öncesi erkek bebeklerin testisleri (erkek yumurtası), karın içinde böbreklere yakın yerleşmektedir. Bebeğin gelişimi tamamlanırken ilk oluştukları bu yerden aşağıya doğru inerek, bir göç gerçekleştirip, olmaları gereken skrotuma (torbaya) gelir. Testisler skrotuma inerken, beraberinde periton denilen karın içini kaplayan zar, kasık kanalına doğru sürüklenir ve kasık kanalında bir kese oluşur. Bu kanal, normal şartlarda doğumla beraber işlevini kaybederek kapanır. Kızlarda ise aynı kanaldan, rahimin karın içinde sabit durmasına yardımcı bağlardan biri olan round ligaman geçer. Benzer mekanizmayla, kasık kanalında zardan bir kese oluşur. Normalde bu kanal da, doğum sonrası işlevini kaybederek kapanır. İşte bu kanalın kapanmadığı durumlarda bir ucu karın boşluğunda bir ucu torbada olan bir kesecik oluşur. Karın içinden bağırsakların, karın içi organların üzerini kaplayan omentum adı verilen yağ tabakasının, kızlarda ayrıca yumurta ve tüplerin bu kanala girmesi fıtık oluşumuna yol açar. Eğer kanal açıklığı darsa ve sadece karın içi sıvısının geçmesine izin veriyorsa bu şişlik çocuk uyanık ve hareketli iken artar. Çocuk uyuyup sakin yattığında ise azalabilir ya da kaybolur. Tıp dilinde “Hidrosel” olarak bilinen bu hastalığın halk arasındaki adı ise “Su fıtığı”dır.

Çocuklarda görülen kasık fıtığının belirtileri nelerdir?

Kasık fıtığı olan çocuklar, kasık bölgesinde -erkeklerde ayrıca skrotumda- beliren ve kaybolan ağrısız bir şişlik hikayesi ile gelirler. Fıtık en sık sağ tarafta görülür. Ikınma, ağlama, öksürme gibi karın içi basıncının arttığı durumlarda bu şişlik daha belirgin hale gelir. Şişlik genellikle çocuk sakin olduğu ya da yattığı zaman kaybolur. Çok ilerlemiş durumlarda fıtıklaşma çocuğun skrotumunu dolduracak kadar aşağı, testislerin yanına kadar inebilir. Eğer bir kız çocuğunda şişlik içerisinde sertlik ele geliyorsa, büyük olasılıkla kese içerisinde yumurtalık vardır. Kız çocuklarında yumurtalıklar bağırsaktan daha sıklıkla fıtığa (herniye) neden olur. Fıtık sıkışmadıkça ağrı yapmaz ancak huzursuzluk ve rahatsızlığa sebep olabilir. Daha büyük çocuklarda ayakta günlük aktivitelerde şişlik ortaya çıkarken, uzandığında veya uyurken bu şişlik azalır veya kaybolur.

Çocuklarda kasık fıtığının tanısı nasıl konulur?

Anne, kasık fıtığını çoğu zaman bebeğinin altını değiştirirken fark eder. Daha büyük çocuklarda ise fıtığın varlığı giydirilirken ya da banyo sırasında görülür. Bu sebeple çocuk hekimi kontrollerinde kasık muayenesi mutlaka yapılmalıdır. Çocuklarda kasık fıtığı teşhisi, deneyimli bir çocuk cerrahı tarafından fiziksel muayene ile konabilir. Kimi zaman inceleme sırasında fıtık saptanmayabilir. Bu durumda annenin verdiği öykü tanı için önemlidir. Eğer şişlik içerisinde ele gelen sertlik varsa, ultrasonografi yapılarak bunun görüntülenmesi, hangi organın herniye (fıtık) olduğunu göstermesi açısından önemlidir.

Çocuklarda kasık fıtığının tedavisi nasıl uygulanır?

Çocukluk çağında kasık fıtığının kendiliğinden kaybolma şansı yoktur. Bu nedenle, tanı konduktan sonra fıtık, cerrahi yöntemle onarılmalıdır. Çocukta kasık fıtığı şüphesi varsa, en kısa zamanda bir çocuk cerrahı tarafından değerlendirilmeli ve sonrasında tanısı kesinleştirilmelidir. Çünkü çocuklarda kasık fıtığı mümkün olan en kısa zamanda, yani belli bir yaş veya aya kadar beklenilmeden ameliyat edilerek tedavi edilmelidir. Cerrahi için bir yaş sınırı söz konusu değildir. Operasyon ameliyathane şartlarında genel anestezi yöntemiyle yapılır. Ameliyathanede açık veya kapalı (laparoskopik) yöntemle işlem gerçekleştirilebilir. Açık yöntem kasık bölgesinden küçük bir kesi ile gerçekleştirilir. Kapalı ameliyatta ise göbekten 3 mm’lik bir kamera yardımı ile karın içi görülerek operasyon yapılır. İki teknikle de hasta günübirlik olarak hastanede kalmadan taburcu olabilir.

Çocuklarda kasık fıtığı hakkında sık sorulan sorular 

Çocuklarda kasık fıtığı ameliyatı ne zaman yapılmalıdır?

Çocuklarda kasık fıtığı ameliyatı, tanı konduktan sonra uygun olan en kısa zamanda yapılmalıdır. Çocukta başka bir hastalık ya da öncelikli tedavi gerektiren doğumsal anormallik olmadığı sürece, çocuğun yaşı ya da ağırlığı ameliyat için bir engel değildir. Özellikle fıtığın içine giren bağırsağın boğulma riski nedeniyle acil ameliyat gerektirebilir. Cerrahi tedavinin gecikmeden yapılması büyük önem taşır. Yenidoğan yoğun bakım birimlerinde izlenmekte olan prematüre bebekler ise tedavileri tamamlandığında taburcu edilmeden hemen önce ameliyat edilebilir.

Fıtık Ameliyatı Zor Mudur?

Eğer fıtık acil şartlar olmadan uygun şartlarda ameliyat edilirse zor bir ameliyat değildir. Çocuk cerrahlarının en sık yaptığı ameliyatlardan biridir. Bu ameliyat "Günübirlik cerrahi" olarak uygulanır. Hastaların önemli bir bölümü ameliyattan 4-5 saat kadar sonra evlerine gidebilir. Bu ameliyattaki temel prensip, açık kalan inguinal kanalın kapatılması, kesenin bağlanmasıdır. Ameliyat sonrası ağrı sorunu hafif olmakta ve ağrı kesici ilaç ile kontrol altına alınmaktadır.

Çocuklarda kasık fıtığı tedavi edilmezse ne olur?

Çocuklarda kasık fıtığı özellikle oluşturabileceği problemlerle oldukça önem arz eden, ameliyat edilmezse organ kaybına dahi sebebiyet verebilen bir hastalıktır. Özellikle fıtığın içine giren bağırsağın boğulma riski nedeniyle acil ameliyat gerektirebilir.

Çocuklarda boğulmuş fıtık terimi neyi ifade eder?

Halk arasında fıtık boğulması diye tanımlanan bu durumda, fıtık kesesine girerek sıkışan organların kanlanmaları ve beslenmeleri birkaç saat içinde bozulur ve gangren (çürüme) meydana gelir. Bu da hayati tehlikeyi artırır ve kanlanması bozulan organların çıkarılması gerekir. Acil müdahale gerektiren bu durum organ kaybına neden olabilir. Fıtığın içine giren bağırsağın boğulma ihtimali %5-18’dir. Boğulmuş fıtıkların 2/3’ü bir yaşından küçük çocuklarda görülür. Yaş ne kadar küçükse boğulma riski o kadar fazladır. Kızlarda kese içindeki yumurtanın sıkışarak gangren olabilme ihtimali % 27’dir.

Fıtık kesesi nedir? Bu kese hangi organları içine alabilir?

Kasık kanalı içinde bulunan ve kapanmayan yapıya “fıtık kesesi” denir. Kese içine en sık giren organ bağırsaklar ve omentumdur. Sağ tarafta appendiks de kesenin içine girebilir. Kız çocuklarında ise, yumurtalık da kese içerisinde bulunabilir.

Çocuklarda kasık fıtığı en çok hangi yaşlarda görülür?

Çocuklarda kasık fıtığı, doğumdan başlayarak her yaşta görülebilir. Üçte birinin tanısı ilk 6 ay içerisinde konulur. %90'ı 2 yaşından önce bulgu verir. Sağ tarafta görülme sıklığı % 60, sol tarafta %30, iki tarafta ise % 5-10 arasında değişir. Erken doğmuş ve kilosu düşük bebeklerde kasık fıtığı daha sık görülür. Erken doğmuş çocuklarda bu oran %30’a kadar çıkabilir. Erkeklerde rastlanma oranı kızlarda görülme oranına göre daha fazladır. Kasık fıtığına erkeklerde, erken doğanlarda, düşük doğum ağırlıklı bebeklerde, inmemiş testis, kalça çıkığı, bağ dokusu hastalıkları ve ailede fıtık öyküsü olan çocuklarda daha sık rastlanır.

Çocuklarda kasık fıtığı ameliyatı kısırlığa yol açar mı?

Kasık fıtığı tedavisinde gecikme testislere zarar verebilir. Öncelikle, fıtığın sıkışıp boğulması, testise ait damarlara baskı yaparak, yumurtanın olumsuz etkilenmesini normal gelişmesini bozabilir veya kanlanmasını bozarak gangrene sebebiyet verip, testis kaybına neden olabilir. Diğer ve daha önemli bir kısırlık nedeni de bu operasyonun deneyimsiz ellerde, yetişkin fıtık ameliyatındaki gibi yöntemlerle ameliyat edilmesiyle oluşan testis zararlarıdır. O nedenle bu ameliyatlar, mutlaka deneyimli çocuk cerrahları tarafından yapılmalıdır.

Çocuklarda görülen kasık fıtığı, yetişkinlerden farklı mıdır?

Çocuklardaki kasık fıtığı hem oluşumu, hem de ameliyat tekniği olarak yetişkinlerden farklılık gösterir. Çocuk fıtıkları doğumsal sebeplerle ortaya çıkar. Normalde doğumdan sonra kapanması gereken kasık kanalının açık kalması sonucu meydana gelir. Erişkinlerde ise, kasık kanalını oluşturan yapılarda oluşan bir zayıflık söz konusudur. Erişkinlerde ıkınma, kilo, kronik kabızlık ya da çok sayıda gebelik gibi karın içi basıncını artıran nedenler bu duruma yol açabilir. Bu yüzden, erişkinlerde oluşan fıtıklar sonradan kazanılmıştır. Çocukluk çağı fıtık onarımı erişkine göre daha kolay ve basittir. Erişkinlerde, kanal duvarını sağlamlaştırmak amacıyla destek dikişi ya da yama (greft) koymak gerekebilir. Çocuklarda ise bunlara gerek yoktur. Çocukluk çağı fıtıklarının onarımdan sonra yinelemesi olasılığı çok azdır. Erişkinlerde ise, eğer duvarda zayıflık varsa bu olasılık çok daha yüksektir.

Çocuklarda kasık fıtığı neden hemen ameliyat edilmelidir?

Kasık fıtığı, tanı konulduğunda ameliyat edilmelidir. Tedavi için beklenmesi gereken bir yaş sınırı yoktur. Operasyona engel bir durum yoksa uygun zamanda yapılmalıdır. İlaç tedavisi veya kendiliğinden iyileşmesi söz konusu değildir. Ameliyat edilmeyen kasık fıtıkları boğulma riski taşırlar. Bu olasılık ilk aylarda en yüksek olup, 6 aydan küçük bebeklerde %60’a kadar ulaşabildiği bildirilmektedir. Yerine tekrar yerleştirilemeyen (redükte edilemeyen) boğulmuş fıtıklarda acilen ameliyat gereklidir. Bu olgulara müdahale edilmediğinde, bağırsak tıkanıklığı belirtileri (kusma, karın şişliği, gaita yapamama, halsizlik ve ağrı); etkilenen bağırsak parçasında ya da testisin damarları ve sperm yolunda beslenme bozukluğu sonucu, organ veya testis kaybı meydana gelebilmektedir. Aynı durum, fıtık kesesi içinde yumurtalığı bulunan kız çocuklarında yumurtalık için de geçerlidir.

Çocuklarda kasık fıtığı tekrarlar mı?

Fıtığın tekrarlaması ihtimali deneyimli çocuk cerrahları tarafından operasyon yapıldıysa çok düşük bir ihtimaldir. Uzun süre izlemde hem görsel hem de işlevsel olarak herhangi bir sorun ortaya çıkmamaktadır. Öte yandan, sağ ve sol olmak üzere iki kasık kanalımız mevcuttur, bu iki kanal birbirinden bağımsız olarak fıtık oluşturabilir. Dolayısıyla tek taraflı ameliyatlardan sonra öbür kasıkta fıtık olma ihtimali vardır. Özellikle sol tarafta kasık fıtığı varsa, sağ tarafta çok yüksek oranda fıtık ortaya çıkabilir. Ancak bu bir tekrarlama değil diğer kasıkta yeni gelişmedir, yeni bir fıtıktır. Bu ihtimal erkek çocuklarda daha az, kızlarda ise çok daha fazladır. Bu durumda yeniden ameliyat zorunlu olduğu için ameliyat öncesi dikkatli bir değerlendirme yapmak ve aileyi iyi bilgilendirmek gerekir.

Çocuklarda kasık fıtığı ameliyatından sonra nelere dikkat edilmelidir?

Ameliyattan üç gün sonra hastalar poliklinik kontrole çağrılır. Pansumanı açılır ve açık bırakılır. Ameliyat sonrası ilk bir hafta büyük çocuklar için aşırı aktivite yapmaktan kaçınmaları istenir. Bir hafta sonra banyo önerilir. Dikiş yerlerinde hafif şişlikler olabilir, bu görüntü bir ay içinde kaybolur.

Çocuklarda kasık fıtığı ameliyatı hangi anestezi yöntemi ile uygulanır?

Çocuklarda kasık fıtığı ameliyatı genel anestezi altında yapılır.

Memorial Tıbbi Yayın Kurulu tarafından hazırlanmıştır.