Karaciğer yetmezliği nedir?

Vücudun fabrikası olarak adlandırılan karaciğerin çeşitli hastalıklar ya da çevresel faktörler nedeniyle işlevini tam olarak yerine getirememesi durumunda karaciğer yetmezliği tablosu ortaya çıkabiliyor. Doğru tedavi planlaması sayesinde kontrol altına alınabilmesine rağmen, kronik karaciğer yetmezliği görülmesi halinde karaciğer nakli tek çözüm olarak gösteriliyor. Memorial Sağlık Grubu Organ Nakli Merkezi Uzmanları, karaciğer yetmezliği ve tedavisi ile ilgili bilgi verdi.

Karaciğer yetmezliği nedir?

Karaciğer vücudumuzun en büyük organıdır. Erişkin bir insanda, kiloya bağlı olarak ortalama 1000- 1500 gram ağırlığındadır. Yaşamın sürmesi için vücudun ihtiyacı olan proteinlerin üretilmesi, yenilen ve bağırsaklardan emilen gıdaları işleyerek bunlardan enerji elde edilmesini sağlamak, yağların ve yağda eriyen A,D,E ve K vitaminlerinin emilimi için gerekli safrayı üretmek ve bağırsağa akmasını sağlamak, kanımızın pıhtılaşmasında çok önemli rol oynayan pıhtılaşma faktörlerinin sentezini gerçekleştirmek, bazı mineral vitaminler ve şekerin eksikliği hissedilmesin diye bunları belli oranda depolamak, vücutta dolaşan bakterilerin ortadan kaldırılmasına yardımcı olarak enfeksiyonlarla mücadele etmek ve vücuda giren hemen hemen her türlü zararlı kimyasalı zararsız hale getiren hayati bir organdır.

Karaciğer yetmezliği genellikle karaciğerin büyük bir bölümünün geri dönüşümsüz hasara uğraması ile ortaya çıkan ve karaciğerin gerekli ve yeterli işlevini yerine getirememesi ile sonuçlanan bir durumdur. Karaciğer yetersizliği genellikle hayatı tehdit eder ve bu nedenle acil tıbbi destek gerektirir. Sıklıkla karşılaşılan durum, hastalanan karaciğerinin yavaş yavaş bozulması ve yıllar içerisinde yetersizlik gelişmesidir ki buna “Kronik Karaciğer Yetersizliği” daha nadiren karşılaşılan durum ise, daha önce karaciğer hastası olduğu bilinmeyen bir kişide günler-haftalar içerisinde karaciğer yetersizliğinin gelişmesidir ki, buna da “akut karaciğer yetersizliği” diyoruz.  Yani her insan doğduğu andan itibaren insan her yaşta karaciğer hastası olabilir veya her yaştan insanda karaciğer yetersizliği görülebilir.

Karaciğer yetmezliğinin belirtileri nelerdir?

Basit gibi görülen ciddi halsizlik, yorgunluk, iştah kaybı, bulantı, kusma ve ishal karaciğer yetersizliği gibi önemli bir hastalığın habercisi olabilir. Sarılık, Karın şişliği (karında su toplanması), kolay kanama( anlamsız burun, dişeti veya basit yaralanma kanamaları), şuur bulanıklığı (hepatik ensefalaopati: zaman mekan duygusunu kaybetme, yakınlarını tanımama, tutarsız davranışlar), uykuya eğilim ve koma hali hastalığın daha ciddi boyutlara ulaştığının habercisi olabilir.

Karaciğer yetmezliği neden olur?

Hepatit B ve C, sirozlar ( birçok hastalık sonucu siroz gelişebilir), uzun dönem fazlaca alkol tüketilmesi, karaciğere ait bazı damarlarda tıkanıklık, beslenme bozukluğu, bazı safra yolu hastalıkları (primer sklerozan kolanjit), kalıtsal bazı hastalıklar, hemokromatosis (demir metabolizma bozukluğu), alfa-1 antitripsin eksikliği ve Wilson hastalığı (bakır metabolizma bozukluğu) kronik karaciğer yetersizliğine neden olur. Hepatit A,B ve C virüslerine bağlı hepatitler, Acetaminofen (piyasada bulunan yaygın kullanılan ateş düşürücü, ağrı kesici) yüksek dozda kullanımı, bazı bitkisel ilaçlara karşı gelişen reaksiyonlar, zehirli mantarların yenmesi  ise akut karaciğer yetersizliğine neden olur.

Tanısı nasıl konulur?

Karaciğerin işlevlerini değerlendirmek amacı ile çeşitli biyokimyasal testler yapılır. Ayrıca ultrasonografi, bilgisayarlı tomografi( BT) veya Manyetik Rezonans (MR) gibi görüntüleme yöntemleri ile karaciğerin yapısı incelenir ve fonksiyonlarına bakılır. Bazı hastalıklarda tanıyı kesinleştirmek için biyopsi de yapılmaktadır. 

Tedavisi nasıl yapılmaktadır?

Akut karaciğer yetersizliği durumlarında, eğer belli bir eşik geçilmedi ise yani karaciğerin tamamı geri dönüşümsüz hasar görmedi ise yoğun tıbbi destek ile durum geçiştirilebilir ve karaciğerin kendini toplaması için zaman kazanılabilir ve hatta tamamen iyileşme sağlanabilir. Kronik gelişen, yani artık hasarın geri dönmesinin beklenmediği durumlar ile iyileşmeyen akut yetersizliklerde tek etkili tedavi karaciğer naklidir. 

Karaciğer değerlerinin kritik seviyelere düşmesi veya yükselmesi, ciddi sarılık, geçmeyen kaşıntı, önlenemeyen varis kanamaları, karında tedaviye rağmen sıvı toplanması gibi nedenler karaciğer nakli zamanının geldiğini gösteren işaretlerdir. Konularında uzman olan hekimler zamanı geldiğinde ve gecikmeden hastalarını bir karaciğer nakli merkezine yönlendirmelidirler. Bazen tek başına bu da yeterli olmayabilir. Hastanın kendi sağlığı konusunda bilinçlenmesi ve şikayetleri olanların yönlendirmeyi beklemeden başarılı olduğunu düşündükleri ve güvendikleri bir karaciğer nakli merkezine bir an önce başvurmaları çok önemlidir.

Karaciğer yetmezliği ile ilgili sık sorulan sorular 

Karaciğer yetersizliğinden korunmak mümkün müdür?

Doğumsal ya da kalıtsal, genetik yapı ile ilgili olan hastalıklardan korunmak pek mümkün değildir. Türkiye şartlarında akraba evliliklerinden kaçınmak, hamilelik sırasında dikkatli olmak ve çocuğun anne karnındaki tetkiklerini yaptırmak bazı hastalıklar konusunda fikir verebilir. Bunun dışında en etkili yol hepatitlerden (aşı yaptırarak) ve sirozdan korunmaktır. Doğru beslenme, temizlik, alkol tüketiminin sınırlanması, İlaçlarla (özellikle acetaminophen (Tylenol)) alkol alınmaması, kan ve kan ürünlerine temasta dikkatli olunarak başkasının kanına temas etmiş(traş bıçağı, iğne, manikür pedikür aletlerin) kullanılmaması, cinsel ilişkide mutlaka korunmak, dövme yaptıracakların alet temizliğine çok dikkat etmeleri ve yaban mantarından uzak durmak olarak sıralayabiliriz.

Mantarın karaciğer yetmezliği üzerinde ne tür bir etkisi vardır?

Zehirli mantarın tek bir tanesi bile kişiyi karaciğer yetmezliğine, ağır karaciğer komasına ve tedavi edilmediğinde ölüme götürebilmektedir. Mantar tüketildikten sonra bulantı, kusma, ishal, ateş, giderek artan şuur kaybı gibi ilk birkaç gün içerisinde gelişebilen belirtiler görülmektedir. Bu dönemde müdahale edilmezse hasta kaybedilebilir. İlaç tedavisine rağmen durumu düzelmeyen hastalar için karaciğer nakli hayat kurtarıcı olabilmektedir. Nakilde toksik olan ve fonksiyonu tamamen bitmiş olan karaciğer çıkarılarak yerine yeni bir karaciğer nakledilmektedir. Nadiren eğer kanda hala toksikler varsa takılan karaciğerde de karaciğer yetmezliği oluşabilmektedir. Nakil gerektirecek hasarda olmayan zehirlenmelerde ise önleyici birtakım tedaviler verilebilmekte, karaciğerin temizlenmesi için gerektiğinde diyaliz yapılabilmektedir. Tedavi sürecinde bazen hastanın şuuru bozulabilirken bazen de kan değerleri medikal tedavi ile toplanamayabilmektedir.

Karaciğer yetmezliğinden korunmak için hepatit B aşısı olmalı mıyım?

Karaciğer yetmezliklerinin en önemli sebeplerinden birisi olan hepatit virüslerinin bulaşma riski aşı sayesinde önlenebilir. Aşı yaptırarak bulaşıcı hepatit virüslerine karşı kendilerini koruma altına almayan kişiler, farkında olmadan Hepatit B ve C virüslerine yakalanabilir. Virüsler, kuaförlerde tıraş olurken, diş tedavisinde, çeşitli tedaviler sırasında temizliğine özen gösterilmeyen aletlere bulaşan kan aracılığı ile kişilere hiç tanımadıkları insanlarından bulaşabilir. Hepatit B ve C virüsleri uzun vadede yavaş yavaş ilerleyerek siroza, siroz ise karaciğer işlevini bozarak kronik karaciğer yetmezliğine neden olabilir. 

Karaciğer yetmezliği olan bir hasta nakil için ne kadar beklemeli?

Nakil için karaciğer yetmezliğinin son evresi beklenmemelidir. Çeşitli hastalıklar nedeniyle büyük bir bölümünün geri dönüşümsüz hasara uğraması ile ortaya çıkan karaciğer yetmezliği hayati risk yaşatarak, kişinin yaşam kalitesini bozmaya başlamaktadır. Bu nedenle karaciğer yetmezliğinin son evresini beklemeden önce nakil yapılması gerekir. Karaciğer hastası olduğunu bilen ve karaciğer hastalığı nedeniyle yaşadığı günlük problemleri algılayan kişi, en kısa zamanda bir organ nakli merkezindeki uzmanlar ile beraber durumunu değerlendirerek uygun zamanda geç kalmadan canlıdan ya da kadavradan nakil yaptırmalıdır.

Memorial Tıbbi Yayın Kurulu tarafından hazırlanmıştır.