Metastaz nedir? Tedavi seçenekleri nelerdir?

Vücudun herhangi bir yerindeki kanserin köken aldığı organ ya da dokudan başka bir doku veya organa yayılmasına metastaz adı verilir. Metastaz, kanserin daha saldırgan bir davranış içinde olduğu ve ileri bir aşamada olduğunu gösterir. Kanser hücreleri başka bir organı istila ettikten sonra bile, halen ilk geliştiği organ veya dokunun adıyla tanımlanır. Örneğin karaciğere yayılan kolon kanseri, karaciğer kanseri olarak adlandırılmaz, karaciğer metastazı olan kolon kanseri şeklinde tanımlanır ve kolon kanseri tedavi prensiplerine göre tedavi edilir.

Metastatik kanser nedir?

Metastaz, kanserin kaynağını aldığı organdan daha uzak bir bölgeye yayılmış olmasını ifade eder. Metastaz, kanser hücrelerinin orjininden, kan dolaşımı veya lenf damarları yoluyla vücudun başka bir bölümüne yayıldığında ve yeni tümör odakları oluşturduğunda saptanabilir hale gelir.

Kanser şu üç yoldan biriyle yayılabilir:

• Doku yoluyla: Kanser, başladığı yerden yakın alanlara doğru komşuluk yoluyla büyüyerek yayılabilir.
• Lenf sistemi aracılığıyla: Kanser hücreleri, lenf damarlarından vücudun diğer bölgelerine yayılabilir.
• Kan yoluyla: Kanser hücreleri, kan damarlarından vücudun diğer bölgelerine hareket edebilir.

Lenf düğümleri, kanserin metastaz yaptığı en yaygın yerdir. Kanser hücreleri ayrıca karaciğer, beyin, akciğerler ve kemikler gibi farklı organlara da yayılma eğilimindedir. Bazı kanser türlerinin belirli organlara yayılma olasılığı daha yüksektir. Örneğin prostat kanseri en sık olarak kemiklere yayılır. Kemik dokusundan kaynaklanan kanser hücreleri ise en sık olarak akciğer dokusuna yerleşme eğilimindedir.

Metastatik kanserin belirtileri nelerdir?

Metastatik kanserin hastada yarattığı şikayetler (yani semptomlar), kanserin türüne ve nereye yayıldığına bağlı olarak değişir. Örneğin beyne yayılmış kanser yani beyin metastazlarının ortak belirtileri; baş ağrısı, nöbet geçirmek, görme problemleri (bulanık görme, çift görme, görme alanı defektleri gibi), baş dönmesi olabilirken, karaciğer metastazlarına bağlı iştah kaybı, şişkinlik, erken doygunluk,  hazımsızlık, sarılık (ciltte veya gözlerde sararma) gibi şikayetler olabilir.

Bazı durumlarda, birincil kanser tedavi edildikten sonra da kanser hücreleri yayılabilir. Metastatik tümörler, ilk kanser tedavisinden aylar, hatta yıllar sonra bile ortaya çıkabilir.

Metastazın ayırt edici özellikleri nelerdir?

Bir kanserli hücrenin "metastatik" olabilmesi için aşağıdaki özelliklere sahip olması gerekir:

Hareketlilik ve istila

Malignitenin tanımlayıcı özelliği olan istila, tümör hücrelerinin bazal membranı (bir iç veya dış vücut yüzeyinin astarını alttaki bağ dokusundan ayıran ince, lifli, hücre dışı bir doku matrisi) bozma ve alttaki bağ dokusundan geçme kapasitesidir (tümörün bağ dokusu.). Motilite yani kanser hücrelerinin hareket edebilme kapasitesi metastaz için tek başına yeterli değildir; bir kanser hücresi, bir tümör odağından başarılı bir şekilde kopabilir ancak daha sonra hayatta kalamaz ise, metastaz oluşturamaz.

İkincil bölgeleri değiştirme yeteneği

Kanser hücreleri yerel mikro çevreye yeni hücreler toplar, bağışıklık / enflamatuar hücrelerin mobilizasyonunu sağlar, diğer dokuları yeniden yapılandırır, çevredeki stroma metabolizmasını değiştirir, bağışıklık sisteminin tüm antitümör eylemlerini engeller, diğer kanser hücrelerinin davranışını manipüle eder ve değiştirir. Hücre dışı matris ve diğer hücrelerin normal davranışlarını yeniden yapılandırır.

Plastisite

Birincil veya ikincil tümörler statik değildir; hücresel düzeyde aslında çok dinamikler. Kanser hücreleri, birincil tümörün hızlı büyümesine ve farklı metastatik bölgelerin kolonizasyonuna eşlik eden talepleri karşılamak için metabolizmalarını uyarlamalıdır. Dahası, neoplastik hücreler diğer hücrelerin büyüme oranlarını, ilaç direncini ve metastatik kapasiteyi değiştirebilir.

İkincil dokuları kolonize etme yeteneği

İkincil dokuların kolonizasyonu, metastatik kanserin öne çıkan özelliğidir. Hurst-Welch çalışmasında, bir tümör hücresi veya hücreleri birincil tümörden kopar ve hayatta kalırsa, ancak vücudun başka bir yerinde kök salamazsa, metastaz gerçekleştiremez.

Metastatik kanserde tedavi seçenekleri nelerdir?

Metastatik kanseri tedavi etmek, erken evre kansere göre, daha zordur. Tedavi seçenekleri her kanser türü için büyük ölçüde farklıdır. Nitekim kansere veya metastaza yönelik tanımlanmış tek bir tedavi yöntemi yoktur. Araştırmacılar tedavide ilerleme kaydetmeye devam ettikçe, belirli metastatik kanser türleri giderek daha fazla tedavi edilebiliyor.

Bazı klinik durumlarda, metastazlar belirli şekillerde tedavi edilebilir.

Beyin metastazları için ;

Tümörlerin sayısına ve vücudun geri kalan kısmındaki hastalığın boyutuna bağlı olarak, tedavi seçenekleri cerrahi (çok özel durumlarda), radyoterapi, gama bıçağı ameliyatı, akıllı tedaviler, kemoterapi ve /veya steroidleri içerebilir .

Kemik metastazları için

Kemik metastazları ağrıya veya kırılma tehlikesine neden olmuyorsa, bunlar sistemik tedavi esnasında izlenebilir veya ilaç tedavisi ile tedavi edilebilir. Şiddetli ağrı mevcutsa veya kemik kırılgansa, hasarın bulunduğu yer için cerrahi ve / veya radyoterapi uygulanabilir. Kemik metastazlarına bağlı ağrı ve kırık riskini azalttığı bilinen kemoterapi dışı ilaçlar mevcuttur.

Akciğer metastazları için

Akciğer metastazlarının tedavisi, metastazların sayı, boyutuna ve birincil kanserin tedavi edilme durumuna bağlıdır. Çoğu senaryoda, birincil kanserle aynı şekilde (aynı ilaçlarla) tedavi edileceklerdir. Metastaz akciğer çevresinde sıvı oluşmasına neden oluyorsa, nefes almayı kolaylaştırmak için sıvıyı çıkarmak için bir işlem (torasentez) ve tekrar sıvı oluşmasını engellemek amacıyla akciğer zarlarının yapıştırılması işlemi (plöredez) uygulanabilir.

Karaciğer  metastazları için

Karaciğer metastazlarını tedavi etmenin birincil kanserin türü ve kapsamının yanı sıra karaciğer metastazlarının sayısı ve boyutuna bağlı olarak çeşitli yolları vardır. Çoğu durumda, karaciğer metastazları birincil kanserle aynı şekilde (aynı ilaçlarla) tedavi edilecektir.

Hem birincil hem de metastatik olmak üzere sınırlı hastalığın olduğu durumlarda, örneğin cerrahi ve radyofrekans ablasyonu (RFA), radyo veya kemoembolizasyon (TARE, TAKE gibi), mikroküre tedavisi gibi farklı yeni yaklaşımlar vardır. Karaciğer nakli genellikle metastatik hastalık için bir seçenek değildir.

Not: Kanserin tedavi edilemediği durumlarda tedavinin temel dayanağı, kanserin büyümesini yavaşlatmak veya neden olduğu semptomları azaltmak veya hafifletmektir.

Metastaz aşamaları nasıldır?

Kanserli hücrelerin vücudun yeni kısımlarına yayılması aşağıda belirtilen aşamalarla gerçekleşir:

• Birincil tümörden ayrılma
• İlk lezyon etrafındaki dokulardan istila ve bazal membranlarının penetrasyonu
• Kan damarlarına giriş ve kan içinde hayatta kalmak. (Kan damarları yoluyla yayılan hematojen yayılma olarak adlandırılır)
• Lenfatiklere veya periton boşluğuna giriş. (Lenf kanalları yoluyla yayılan lenfatik yayılma olarak adlandırılır)
• Akciğerler, karaciğer, beyin kemiği vb. uzak organa ulaşmak
• Tümörü besleyen yeni kan damarlarıyla birlikte yeni bir lezyon oluşumu. (Yeni kan damarlarının oluşumu, anjiyogenez olarak adlandırılır.)

Metastaz nasıl kontrol edilir?

Bazı kanserler tanı anında metastatiktir, bazıları ise kanser ilerledikten veya nüksettikten sonra metastatik hale gelir. Doktorlar metastazı kontrol etmeye yardımcı olmak için farklı tıbbi testler kullanır:

Laboratuvar testleri vücut dokularının, kanın, idrarın veya vücuttaki diğer maddelerin kontrol edilmesini içerir. Söz konusu testler bakım ekibinin kişinin organlarının nasıl çalıştığını bilmesine yardımcı olur.

Görüntüleme testleri röntgenler, mıknatıslar, radyo dalgaları ve bilgisayar teknolojisi kullanır. Bu testler, kanseri kontrol etmek için kemik ve iç organların ve yapıların ayrıntılı görüntülerini oluşturur.

Metastaz neden tehlikelidir?

Metastaz, kanser ölümlerinin çoğu birincil kanserin uzak bölgelere yayılmasından kaynaklandığından büyük önem taşımaktadır. Çoğu durumda, lokalize tümörü olan kanser hastalarının hayatta kalma şansı metastatik tümörlere göre daha yüksektir.

Elde edilen yeni kanıtlar, hastaların yüzde 60 ila yüzde 70’inin tanı anında metastatik süreci başlattığını göstermektedir. Tüm bunlara ek olarak, tanı anında tümör yayıldığına dair hiçbir kanıtı olmayan hastalar bile metastaz riski altındadır.

Metastaz tohum ve toprak teorisi nedir?

Bazı organlar, birincil tümörlerin metastazına diğerlerinden daha yatkındır. Bu durum ilk olarak Stephen Paget tarafından bundan bir asır önce tarihler 1889'u gösterdiğinde ‘tohum ve toprak’ teorisi olarak tartışıldı. Örneğin, kemikler prostat kanseri için tercih edilen bölgedir, kolon kanseri karaciğere yayılır, mide kanseri yumurtalıklara metastaz yapabilir. Söz konusu teoride kanser hücrelerinin birincil odaklarının dışında hayatta kalmalarının zor olduğu belirtilir. Yani kanser hücrelerinin yayılabilmeleri için benzer özelliklere sahip bir yer bulmaları gerekir. Örneğin, meme kanseri hücreleri çoğalmak için anne sütünden kalsiyum iyonlarına ihtiyaç duyar. Bu nedenle kemikler kalsiyum yönünden zengin olduğundan kemik yayılma alanı olabilir.

Kötü huylu melanom, melanositleri ve sinirleri destekler ve bu nedenle, nöral doku ve melanositler embriyodaki aynı hücre hattından çıktığı için beyne yayılabilir.

‘Tohum ve toprak’ teorisine 1928'de James Ewing tarafından meydan okundu. Ewing metastazın tamamen anatomik ve mekanik yollarla gerçekleştiğini öne sürdü. Ewing lenfatik kanallar ve kan damarları yoluyla yayılmayı öne sürerek kanser hücrelerinin, birincil tümöre yakın bölgesel lenf düğümlerini etkilediğini belirtti.

Metastaz önlenebilir mi?

İkincil kanser gelişme riski, kanserin türü ve kanseri geliştiği hastanın yaşı gibi birçok faktöre bağlıdır. Metastazı önlemek önemli bir hasta grubunda mümkünken, tamamen önlemek ise maalsef henüz mümkün olamamaktadır. 

Memorial Tıbbi Yayın Kurulu tarafından hazırlanmıştır.