Çocuklarda obezite nedir? Belirtileri ve tedavisi

Sağlıksız beslenme, hareketsizlik ve değişen toplumsal alışkanlıklar nedeniyle çocuklarda obezite dünyada ve ülkemizde hızla artıyor. Bebeklik ve küçük çocukluk döneminden itibaren görülen obezite çocukların ilerleyen dönemlerde pek çok hastalıkla karşılaşmasına yol açıyor. Aynı zamanda psikolojik problemlere de neden olan çocukluk çağı obezitesinin vakit kaybedilmeden tedavi edilmesi önem taşıyor. Memorial Sağlık Grubu Çocuk Endokrinolojisi Bölümü Uzmanları, çocuklarda obezite ve tedavi yöntemleri ile ilgili bilgi verdi.

Çocuklarda obezite nedir?

Obezite yani şişmanlık, vücuttaki yağ miktarının sağlığı bozacak şekilde aşırı artması olarak tanımlanır. Çocukluk çağında obezite sıklığı ülkemiz de dahil tüm dünyada artmaktadır. Amerika Birleşik Devletleri’nde her 3 çocuktan birinin fazla tartılı/şişman olduğu bildirilmektedir. Ülkemizde ise COSI-TUR 2016 çalışması ilkokul 2. sınıf öğrencilerinin %24,9’unun fazla tartılı/şişman olduğunu göstermiştir, bu da yaklaşık her 4 çocuktan birinin kilolu olduğu anlamına gelmektedir.

Çocuklukta obezite için risk faktörleri nelerdir?

Çocuklarda obezite üzerinde hem genetik, hem de çevresel etmenlerin etkisi vardır. Anne-babadan birinde obezite varlığı çocukta şişmanlık gelişme riskini 2-3 kat, ikisinde birden varsa bu riski 15 kat artırır. Doğum öncesi ve sonrası nedenler, fiziksel aktivitenin yetersizliği, beslenme alışkanlığı, sosyokültürel ve ailesel etmenler, psikososyal faktörler ve kimyasallar gibi ek çevresel etmenler de obezitenin oluşumunda rol oynamaktadır.

Çocuklarda obezite tanısı nasıl konulur? Çocuklarda obezite nasıl hesaplanır?

Çocuklarda obezite tanısında sıklıkla boy ve vücut ağırlığı değerleri kullanılmaktadır. İki yaşından küçük çocuklarda boya göre ağırlık değerlerine göre tanı konulmaktadır. Daha büyük çocuklarda ise vücut ağırlığı, boyun metre cinsinden karesine bölünerek vücut kitle indeksleri hesaplanır ancak erişkindekinden farklı olarak sabit bir değere göre karar verilmez. Yaş ve cinsiyete göre oluşturulmuş eğrilerde vücut kitle indeksi yüzde değerleri %85 ile %95 arasına denk gelen çocuklar fazla tartılı, %95 ve üzerinde olanlar ise şişman olarak kabul edilir. Yine bu çocuklarda bel çevresi değerleri de organ yağlanması ve metabolik risklerin ortaya konulmasında yardımcı olmaktadır.

Çocuklarda obezite tedavisi nasıldır?

Genetik yatkınlığın haricinde erken yaşta şişmanlığa neden olan ya da ek bulguların eşik ettiği, nadir genetik hastalıklar da mevcuttur. Bu genetik hastalıkların ya da hormonal bozuklukların şüphe edildiği çocuklar, çocuk endokrinoloji hekimleri tarafından görülmeli ve izlenmelidir. Basit obezitenin söz konusu olduğu durumlarda ise tedavinin en önemli bileşeni yaşam tarzı değişiklikleridir. Sağlıklı beslenme, düzenli egzersiz, uyku saatlerinin düzenlenmesi ve ekran (bilgisayar, televizyon, akıllı telefonlar, v) başında geçirilen sürenin azaltılması önerilen yaşam tarzı değişiklikleri arasındadır. Bazı durumlarda ilaç tedavileri gündeme gelebilir, ancak bu yaşam değişiklikleri uygulanmadığı zaman ilaç tedavisinin de etkinliği sınırlı kalmaktadır. Erişkin dönemde uygulanan bariatrik cerrahi, çocukluk çağında öncelikli tedavi yöntemlerinden biri değildir ve bu konuyla ilgili araştırmalar devam etmektedir. Gelişimini büyük oranda tamamlamış, diğer tedaviler ile gelişme kaydedilemeyen, seçilmiş olgularda gündeme gelebilir ancak çocuk, bu konuda deneyimli, çocuk endokrinoloji dahil gerekli tüm branşların bulunduğu merkezlerce değerlendirilmelidir.

Çocuklarda obezite hakkında sık sorulan sorular

Şişman çocuk sağlıklı çocuk mu?

Bu algı gerçekten de yanlıştır çünkü çocukluk ve ergenlik çağında en sık görülen şişmanlık tipi basit şişmanlıktır. Basit şişmanlık kişinin aldığı ve harcadığı enerji dengesinin bozulması nedeniyle karşımıza çıkar. Bu çocukların beslenme öykülerinde çok miktarda şeker ve şekerli gıda/içecek, yağlı ya da hazır gıda tüketimi vardır. Bazen de porsiyonların büyük olması ya da besin öğelerinin uygun oranlarda alınmaması bu duruma yol açar. Ergenlik öncesi dönemde yaşıtlarına göre uzundurlar ancak ergenliğin erken başlaması ve büyümenin erken sonlanması nedeni ile erişkin boyları olumsuz etkilenebilir. Özellikle de aile bireylerinin ya da bakımı üstlenen kişilerin “Çocuktur, yesin, vücut zamanla kiloyu atar” gibi yaklaşımları şişmanlığın gelişimi ve ağırlaşmasında rol oynamaktadır. Çocukluk çağında şişman olan çocukların önemli bir kısmı erişkin dönemde de şişman kalmaya devam etmektedir.

Çocuklarda obezite hastalığı ne tür problemlere neden olur?

Çocukluk çağı şişmanlığında kalp damar hastalıkları, hipertansiyon, kan yağlarında yükseklik, karaciğer yağlanması, diyabet (şeker hastalığı), ortopedik sorunlar, uyku bozuklukları, özgüven kaybı ve sosyal izolasyon gibi sorunlar görülebilmektedir. Her zaman ek tedaviler gerektirmese de ergenlik bulgularının öne kayması ile karşılaşılabilmektedir. Özellikle de obezitenin erişkin dönemde meme, yumurtalık,  prostat gibi bazı kanserler için de zemin hazırladığı ve üreme bozukluklarına yol açabildiği unutulmamalıdır. Şişmanlığın bağışıklık sistemi üzerine de olumsuz etkileri olabilmektedir.

Çocukluk çağı obezitesi konusunda anne ve babalar nelere dikkat etmelidir?

Anne babalar sağlıklı beslenmenin temellerini erken yaşta çocuklarına öğretmelidir ve onları düzenli, sağlıklı beslenmeye alıştırmalıdır. Bunu yaparken sadece söylemek yeterli değildir, mutlaka örnek de olunması gerekir. Çocuklar paketli gıdalar yerine sağlıklı atıştırmalıklara yöneltilmelidir.  Şekerli ya da katkı maddeli yiyecek ve içecekler ödül olarak gösterilememelidir. Çocuklar karbonhidrat, protein, yağ, lif, vitamin ve mineralleri dengeli bir şekilde alabilecekleri, yaşlarına uygun porsiyonlarla beslenmelidir. Çocukların düzenli egzersiz yapmalarını sağlamak, uykularını düzenlemek, ekran sürelerini olabildiğince azaltmaya çalışmak ve onlarla oynayarak, onları dinleyip sohbet ederek kaliteli, güzel zaman geçirmek çok önemlidir. Çocuklara evle ilgili işlerde sorumluluk verilebilir.

Obez çocuklar nasıl beslenmelidir?

Çocuk eğer fazla kilolu ise mutlaka doktora götürülmelidir. Uzmanlar çocuklarda fazla kilonun kaynağını öğrenmek için kapsamlı bir değerlendirme yapmaktadır. Bu değerlendirme hasta öyküsünden hormonal testler ve çeşitli tetkiklere kadar geniş bir alanı kapsamaktadır. Obezite tanısı konulan çocuklar bu konuda deneyimli uzmanlar tarafından takip edilmeli ve beslenme planlamaları da buna göre yapılmalıdır.

Memorial Tıbbi Yayın Kurulu tarafından hazırlanmıştır.