Ampüstasyon Nedir? Ampütasyon Neden Yapılır?

Ampütasyon, el, kol, ayak, el veya ayak parmakları ve bacak gibi bir uzvun tamamının veya bir kısmının cerrahi işlemle kesilmesidir. Ampütasyon hayat kurtarmak amacı ile kangrenin veya enfeksiyonun yayılması ya da donma gibi doku ölümünün gerçekleşebileceği hayati tehlike arz eden durumları durdurmak için uygulanır. Birçok kişinin ampütasyon sonrasında aktif yaşama dahil olabilmesi uzun zaman alabilir. Psikolojik tepkilerin oluşmasının yanında ameliyat sonrasında kişiye rehabilitasyon süreci gerekebilir.

Ampütasyon Nedir?

Ampütasyon, kol veya bacağın yani vücutta yer alan herhangi bir uzvun travma, enfeksiyon ya da hastalık sonrası cerrahi müdahale ile kesilerek vücuttan ayrılması durumudur. Kangrenin yayıldığı durumda ya da enfeksiyon durdurulamadığında kurtarıcı olarak görülen bir tedavi şeklidir. Yaygın olarak uygulanan ampütasyon türleri şöyle sıralanabilir:

• Diz üstü ampütasyon; uyluk, diz, kaval kemiği, ayak ve ayak parmaklarının bir kısmının çıkarılması
• Diz altı ampütasyonu; alt bacağın, ayağın ve ayak parmaklarının alınması
• Kol ampütasyonu.
• El ampütasyonu.
• Parmak ampütasyonu.
• Ayak ampütasyonu; ayağın bir kısmının çıkarılması
• Ayak parmağı ampütasyonu

Ampute Ne Demek?

Ampütasyon, kol veya bacağın herhangi bir bölümünün travma veya cerrahi sonrası kesilerek vücuttan ayrılması durumunu tanımlarken, ampute ise uzvu kesilen kişiyi tanımlamak için kullanılır.

Ampütasyon Çeşitleri Nelerdir?

Ampütasyon, yaranın türüne göre iki çeşit olarak sınıflandırılır. Birincisi açık ampütasyondur. Açık ampütasyonda kesilen uzvun cildi kapatılmaksızın yara açık pansuman ile takip edilir. Bu ampütasyon çeşidi genellikle enfeksiyon ve damar hastalıklarına bağlı ampütasyonlarda uygulanmaktadır. Bununla birlikte ampüte edilecek bölgedeki cilt dokusunun yarayı kapatmaya yetmeyeceği durumlarda açık ampütasyon tedavisi tercih edilebilmektedir. 

İkinci tür olan kapalı ampütasyon ise; ampüte edilen bölgedeki yarayı kapatmaya yetecek cilt dokusu bulunması durumunda gerçekleştirilir. Uzuv cerrahi yöntem ile kesildikten sonra ameliyat yarasındaki dokular ve cilt kapatılarak açık yara bırakılmaksızın ampütasyon işlemi tamamlanır. 

Ampütasyon Neden Yapılır?

Travmaya bağlı olarak gelişen kazalar, enfeksiyon, donma ya da doğumsal koşullar nedeniyle kişiye ampütasyon uygulanabilir. Ampütasyonun en yaygın nedeni iyileşmeyen bir yaralar olarak bilinir. Bu durum uzuvda yeterli kan akışının olmamasından kaynaklanır. Ampütasyonun uygulanma nedenleri şöyle sıralanabilir:

• Donma
• Doku ölümü kaynaklı kangren
• Uzuvda yer alan kanserli tümörler
• Periferik arter hastalığı veya arterlerin tıkanması
• Nöroma veya sinir dokusunun kalınlaşması
• Ciddi yaralanmalar
• İyileşmeyen veya enfekte yaralara neden olan diyabet

Ampütasyon Hangi Durumlarda Yapılır?

Ampütasyon farklı nedenlere bağlı olarak ortaya çıkabilir. Ampütasyon iş kazaları, trafik kazaları ve savaş yaralanmaları gibi bir travmaya bağlı olarak gelişebildiği gibi;  kol veya bacaktaki kemik veya yumuşak doku tümörü, enfeksiyon, damar hastalığına bağlı kanlanma bozukluğu, aşırı doku hasarı veya işlev bozukluğu gibi herhangi bir hastalık nedeniyle de cerrahi tedavi olarak gerçekleştirilebilir. Ampütasyon işleminin uygulandığı durumlar şunlardır:

Tümörün temizlenmesi

Kol ve bacaktaki kemik ve yumuşak dokuların kanserlerinde tümörün, çevresindeki normal dokulardan ayrıştırılamayacağı durumlarda tedavi amaçlı yapılabilir

Kangren

Diyabet, sigara kullanımı ve damar tıkanıklığı gibi hastalıklar neticesinde yine kol ve bacaktaki atar damar hastalıklarına bağlı olarak gelişen el ve ayak kanlanmasının geri dönüşümsüz bozulması sonrası, kangren olmuş uzvun alınması amacıyla uygulanabilir. 

İltihap

İlaç tedavisi ve ameliyata dirençli kemik enfeksiyonlarının (osteomyelit) tedavisinde son seçenek olarak iltihaplı uzvun alınması şeklinde ampütasyona başvurulabilmektedir. 

Ampütasyon Ameliyatı Nasıl Uygulanır?

Ampütasyon işlemi ameliyathane ortamında yapılır. Anestezi şekli ampütasyon yapılacak uzvun yerine göre ve hastanın durumuna göre değişebilir. Kol veya elde yapılacak ampütasyonlar genel anestezi altında gerçekleştirilirken, bazı parmak ampütasyonları lokal anestezi ile de yapılabilir.

• Bacak veya ayak bölgesinden yapılacak ampütasyonlar ise genel anestezi veya spinal anestezi (belden aşağısının uyuşturulması) ile yapılabilir.
• Hasta ameliyattan 8 saat önce yemeyi ve içmeyi kesmelidir.
• Ameliyathaneye inmeden önce hastanın ampüte edilecek olan uzvu işaretlenir ve bu uzvun hangi seviyeden kesileceği belirlenir.
• Ameliyathaneye alınan hastanın uzvu planlanan bölgeden kesilerek işlem gerçekleştirilir. 

Ampütasyon Ameliyatı Sonrası Nelere Dikkat Edilmelidir?

Ampütasyon ameliyatı sonrasında dikkat edilmesi gerekenler şu şekildedir:

• Operasyon sonrası düzenli yara bakımı ve pansuman yapılması çok önemlidir. Güdük yarasının sorunsuz iyileşmesi ileri dönemde protez kullanımı açısından gereklilik arz eder. 
• Ampüte olmuş uzuv birtakım egzersizler ile çalıştırılmaya devam edilerek protez takılması sonrası daha fonksiyonel bir güdük elde edilebilir. 
• Bacak için çok yüksek seviyeden ampütasyon yapılmış olan hastalarda sürekli yatmaya bağlı olarak yatak yarası gelişme riski bulunmaktadır. Bu yaraların oluşmaması için hastaların yatak içerisinde veya yatak dışında mümkün olduğu kadar hareket etmesi sağlanmalıdır. 
• Operasyon sonrası iyileşmenin erken dönemlerinde, bir ayağını veya bacağını kaybeden hastalar düşme riski taşımaktadır. Bu risk, özellikle geceleri yataktan kalkmaya çalıştıklarında ortaya çıkar. Bu düşmeler ciddi boyutta, cerrahi bölgede ek bakım gerektiren, belki de daha fazla ameliyat gerektiren büyük hasarlara neden olabilir. Düşme riskinin önüne geçmek için yatağın yanına bir yürüteç veya tekerlekli sandalye koymak gerekir.
• Operasyon sonrası iyileşme sürecinin tamamlanması ile birlikte fizik tedavi ve rehabilitasyon çalışmalarına başlanmalıdır
• Aynaya bakarak yapılan rehabilitasyon tedavisi ve egzersizler hastanın uzuv kaybına uyum sağlamasına ve düşmekten kaçınmasına yardımcı olabilir.
• Sigara kullanımı bırakılmalıdır
• Düzenli bir egzersiz programı sürdürülmeli ve ideal vücut ağırlığına sahip olmak için çalışılmalıdır. 
• Gerekli görüldüğünde psikolojik destek almak için ilgili uzmanlara başvurulmalıdır.

Ampütasyon İle İlgili Sık Sorulan Sorular

Ampütasyon seviyeleri nelerdir?

Ampütasyon seviyeleri uzvun kesileceği seviyeye göre belirlenmektedir. Yapılan sınıflandırmada; 

Bacak bölgesinde yapılacak ampütasyonlar hastalığın bulunduğu yere göre değişmekle birlikte diz üzerinden, diz altı seviyesinden, ayak seviyesinden ya da parmak seviyesinden yapılabilmektedir. 

Kolda yapılan ampütasyonlar da yine benzeri şekilde dirsek üzerinden, dirsek altı seviyeden, el bileği seviyesinden, tarak kemikleri veya parmak seviyesinden uygulanabilmektedir. 

Bunların dışında bacakta kalça seviyesinden ya da kolda omuz seviyesinden uzvun tamamının alınmasını gerektiren ampütasyonlar da bulunmaktadır. 

Ampütasyon yapılmasına nasıl karar verilir?

Dolaşım bozukluğuna bağlı ampütasyon gerektiren hastalarda söz konusu uzvun kan dolaşımının tamamen ortadan kalkması ve gerekli girişimlerle kan dolaşımının yeniden sağlanamaması ve uzvun nekroza gitmesi (ölmesi) durumunda ampütasyon tek tedavi seçeneği olarak karşımıza çıkmaktadır. 

Kemik ve yumuşak dokuların kötü huylu tümörlerinde ise tümör dokusunun kol veya bacaktaki damar, sinir, kemik ve yumuşak dokulardaki tutulumunun rekonstrüktif cerrahi yöntemlerle tekrar yerine konulamayacağı durumlarda yine ampütasyon tek tedavi seçeneği olmaktadır.

Bu gibi durularda ampütasyonun dışında başka bir tedavi seçeneğinin olmadığı hastaya detaylıca anlatılarak, tedavinin gerekliliği ile ilgili hastanın da onamı alınarak, tedaviye karar verilmektedir. 

Travmatik ampütasyon ne demektir?

Trafik kazaları, iş kazaları veya benzeri yaralanmalar sonrası kol veya bacakta herhangi bir seviyeden uzvun tamamının veya tamamına yakınının kopması ile gerçekleşen ampütasyonlara travmatik ampütasyon denilmektedir. Bu ampütasyonlarda yaralanma bölgesindeki dokuların (özellikle damarların) tamir edilebilirlik durumuna göre kopmuş olan uzuv mikro cerrahi yöntemlerle tekrar yerine dikilerek uzuv kaybının önüne geçmeye çalışılmaktadır. 

Majör ampütasyon nedir?

Majör ampütasyon kolda el seviyesinin yukarısı ve bacakta topuk seviyesinin yukarısında yapılan ampütasyonlar majör ampütasyon olarak tanımlanmaktadır. 

Alt uzuv ampütasyonu nedir?

Kalça eklemi ve pelvis (leğen kemiği) hizasının altından itibaren gerçekleştirilen tüm ampütasyonlar alt uzuv ampütasyonudur. 

Transfemoral ampütasyon nedir?

Transfemoral ampütasyon bacağın diz ile kalça eklemi arasındaki bir seviyeden kesilmesi ile gerçekleştirilen ampütasyondur. 

Güdük boyu nedir?

Ampütasyon sonrası uzvun hastada kalan kısmına güdük denilmektedir. Güdük boyu da ampütasyonun yapıldığı seviyeye göre değişkenlik göstermektedir. Ampütasyon seviyesi parmak hizasına yaklaştıkça güdük boyu uzamaktadır. 

Güdük bakımı nasıl yapılır?

Hastaya eğer açık ampütasyon yapılmışsa güdükteki açık yaraya düzenli pansumanla yara bakımı yapılmalıdır. Kapalı ampütasyon yapılmış ve açık yara bulunmayan güdüğe özellikli bir yara bakımı gerekmemektedir. 

Ampütasyon ameliyatı kaç saat sürer?

Ameliyatın süresi ampüte edilecek seviyeye göre değişkenlik gösterir. Genellikle seviye yukarı çıktıkça ameliyatın süresi uzayabilmektedir. Parmak hizasından yapılacak bir ampütasyon 30-45 dakika civarı sürebilirken, diz altı veya diz üstü hizasından yapılacak olan ampütasyonlar 1,5-2 saat, kalça veya pelvis (leğen kemiği) hizasından yapılacak olan ampütasyonlar da 2-3 saat kadar sürebilmektedir. 

Diyabetten kaynaklı ampütasyon sonrası yara iyileşmesi ve bakımı nasıl yapılmalıdır?

Diyabet hastalarında dokuların kılcal damar yapıları ve kan dolaşımı bozulduğu olduğu için ampütasyon sonrası yara bakımı çok önem taşımaktadır. Ameliyat sonrasında düzenli yara pansumanı ile yarada enfeksiyon veya nekroz (doku ölümü) gerçekleşip gerçekleşmediğinden mutlaka emin olunmalıdır. Böylesi bir durumun ortaya çıkması durumunda bazen daha üst bir seviyeden tekrar ampütasyon yapmak da gerekebilmektedir. 

Ampütasyon sonrası hastayı neler beklemektedir?

Ampütasyon sonrası travma veya ameliyata bağlı ağrıların azalması kişiden kişiye göre değişmek ile birlikte, bu süre bir –iki hafta kadar sürebilmektedir. Bunun dışında fantom ağrısı (hayalet ağrı) diye adlandırılan bir durum sıklıkla görülebilmektedir. Fantom ağrısında kişi ampüte olmuş olan uzvunu hala yerindeymiş gibi hissederek normal ağrı duyusundan farklı bir ağrı tarif edebilmektedir. Bunun sebebi ampütasyondan sonra omurilik ve beyinde kalan sinir bağlantılarının vücudun o kısmını hatırlaması, hala orada olduğuna dair zorlayıcı bir duyuma neden olabilir. Bu durum ilaç tedavisi ile ortadan kaldırılabilmektedir. Ayrıca uzvu kaybetmiş olmanın getirdiği psikolojik çöküntü durumuyla baş etmek için de psikiyatri uzmanları ve psikologlardan da destek alınabilmektedir. 

Ampütasyon sonrası kaç gün hastanede kalınır?

Ampütasyon ameliyatı sonrasında ameliyat yarasında sorun gelişmemesi halinde hasta hastanede genellikle 2-3 gün kadar yatar. Açık yara pansumanının gerekebileceği açık ampütasyonlar sonrası ise bu süre daha da uzayabilir veya hasta taburcu edilip düzenli yara takibi ve pansumanlar açısından ayaktan poliklinik kontrolleri gerçekleştirilebilir. 

Ampütasyon sonrası bandajlamanın amacı nedir?

Ampütasyon sonrası protez takılacak güdüğün biçiminin protezin soket kısmına uygun bir şekilde oturabilmesi ve şeklinin düzgün olması açısından güdüğün pansumanlar sırasında ve pansumanlar bittikten sonra uygun bir şekilde bandajlanması önem taşımaktadır. 

Ampütasyon sonrasında iyileşme süreci ne kadar sürer?

Ampütasyon işlemi sonrasında ameliyat ağrıları 7-10 gün içerisinde azalmaktadır. Ameliyat yarası ise ortalama 3 -4 hafta içerisinde kapanırken, hasta ortalama 2-3 ay içerisinde protezini takıp kendi temel ihtiyaçlarını karşılayabilecek duruma gelebilmektedir. 

Ayak kesildikten ne kadar sonra protez takılır?

Bacak ampütasyonundan sonraki (özellikle diz altı ampütasyon) 3. haftada ameliyat yarasında sorun olmadığının görülmesi ile birlikte hasta geçici protez kullanımına başlayabilir. Ameliyat yarası ile ilgili bir sorun olmayacağından emin olunduktan sonra (tahmini 2 ayı doldurduktan sonra) ise kalıcı protez kullanımına geçilebilir.

Memorial Tıbbi Yayın Kurulu tarafından hazırlanmıştır.