Başparmak çıkıntısı (Halluks valgus) nedir?

Başparmağın eğikliği olarak da bilinen ve toplumda bunyon veya Halluks valgus olarak isimlendirilen ayak başparmak çıkıntısı, hastaların yaşam konforunu önemli derecede düşürüyor.  Kadınlarda daha sık görülen bu rahatsızlığın en önemli nedenini genetik faktörler oluşturuyor. Erken evrede olan başparmak çıkıntısının tedavisinde fizik tedavi, muhtelif aparatlar, yaşam tarzı değişiklikleri gibi cerrahi olmayan yöntemler kullanılırken, daha ileri düzeyde olan başparmak çıkıntıları cerrahi ile tedavi uygulanıyor. Memorial Ankara Hastanesi Ortopedi ve Travmatoloji Bölümü’nden Prof. Dr. Hakan Özsoy, başparmak çıkıntısı (Halluks valgus) ile ilgili bilgi verdi. 

Başparmak çıkıntısı (Halluks valgus) nedir?

Halluks valgus olarak da bilinen başparmak çıkıntısı, ayak başparmağının eğikliğidir. Ayak başparmağı diğer parmaklara doğru eğilir ve başparmağın altındaki tarak kemiği de ters yöne çıkıntı yapar. Böylelikle başparmağın kök, ayağın tabana yakın iç kısmında bir çıkıntı oluşur. Bu rahatsızlığa başparmak çıkıntısı yani Halluks valgus denilmektedir. Genel olarak genetik geçişli olan bu hastalık kadınlarda daha sık görülmektedir. Yani annesinde ya da anneannesinde olanlarda başparmak çıkıntısı oluşma riski daha yüksek olmaktadır.  Halluks valgus en sık görülen ayak şekil bozukluğunu oluşturur.

Başparmak çıkıntısı sebepleri nelerdir? Halluks valgus nedenleri nelerdir?

Halluks valgusun en önemli nedeni genetik, yani aile geçişidir. Bunun dışında bu hastalık düz taban olanlarda daha fazla görülürken; genetik alt yapısı uygun olup, çok yüksek topuklu ve önü dar ayakkabı giyenlerde daha sık ortaya çıkmaktadır. Ayrıca uzun süre ayakta durmak da Halluks valgusu etkileyen faktörler arasında yer almaktadır.  

Halluks valgusun belirtileri nelerdir?

Hastalar tarafından en çok dile getirilen belirti ayak başparmağının kök kısmındaki çıkıntının ayakkabıya sürtünmesi ve ona bağlı olarak ortaya çıkan ağrı ve şişliktir. Sürtme sonucunda şişlik artar, şişlik arttıkça daha çok sürtünme olur ve bu durum bir kısır döngüye girer. Şişliğin artması ve parmağın eğilmesi ile beraber hastanın şikayetleri de artış gösterir. Şişliğe bağlı olarak ağrı ve orada “bunyon” denilen kemiğin üzerinde büyük bir şişlik ile nasır oluşur. Diğer taraftan parmağın eğilmesi ile beraber ayağın mekaniği de bozulmaya başlar. Başparmağın altında oluşması gereken nasır, başparmak havaya kalktığı için ikinci ve üçüncü parmağın altında oluşur. Yük taşıma şekli değişen ve mekaniği bozulan ayak nedeniyle, ayak eğildikçe yük merkezi ortaya doğru kaymaya ve yürüme sırasında ayak ortasında da ağrı oluşmaya başlar.

Başlangıçta hastalık çok ileri seviyeye gelmeden sadece ayak başparmağının kenarının sürtmesi ile oluşan ağrı, hastalık ilerledikçe ayağın ortasında da hissedilmeye başlanır. Hastalığın daha ileri aşamalarında ise ayak başparmağı ikinci parmağın altına girer. Böylelikle başparmak ikinci parmağı da alttan yukarı doğru ittiği için ileri evre hastalarda ikinci parmakta da nasırlar çıkmaya başlar. Ayrıca ikinci parmağın üst kısmı ayakkabıya sürtüp nasır oluşturur. Bu sürtünme çok fazla olursa yaraya o da çok sık görülmemekle birlikte iltihaplanmaya neden olabilir.

Ayak başparmak çıkıntısının belirtileri şu şekilde sıralanabilir:

• Ayakkabı giyerken ayak başparmağının yanındaki şişlik üzerinde ağrı ve tahriş
• Uygun veya rahat ayakkabı bulamama
• Büyük ayak parmağının ikinci parmağa doğru eğilmesi
• Diğer dört parmağın deformitesi
• Ayak tabanında ağrı

Başparmak çıkıntısı (Halluks valgus) tanısı nasıl konulur?

Uzman hekim tarafından yapılan fiziki muayenede başparmağın diğer parmaklar üzerine eğilmesi, hatta diğer parmakları itmekle kalmayıp altına girmesi, bunyon denilen kemik çıkıntısının oluşması ve üstünde de nasır tespit edilmesi; yani ayağın görüntüsüne bakılması tanı koymaya yardımcı olmaktadır. Bununla birlikte yük verilirken ayak Röntgeni çekilir. Bu röntgen filmi ile gerekli olan açı ölçümleri yapılıp, bu açılara göre uygulanacak tedaviler şekillendirilir. 

Başparmak çıkıntısı (Halluks valgus) tedavisi nasıl uygulanır?  

Halluks valgusun tedavisi, deformitenin boyutuna, ağrı ve rahatsızlık düzeyine bağlı olarak değişir. Hafif olgular, hedefe yönelik egzersizler, ev egzersizleri, fizyoterapi ile özel ayakkabılar veya geceleri giyilen bir bunyon ateli ile düzeltilebilir. Daha ciddi vakalarda ise bunyon ateli kullanılmasına rağmen bulgular kötüleşebilir. Bu gibi durumlarda cerrahi uygulanması gerekmektedir.

Birinci Basamak Tedavi: Üç evresi bulunan bu hastalığın birinci evresi erken evre olmaktadır. Erken evrede hastada sadece bir görüntü bozukluğu oluşmakta, ancak çok şiddetli ağrı duyulmamaktadır. Bu sebeple sadece görüntü bozukluğuna yönelik ameliyat uygulanmamaktadır. Bunun yerine semptomların giderilmesine yönelik aşağıda yer alan cerrahi dışı tedaviler uygulanır.

-Yaşam tarzı değişiklikleri: Hastanın şiddetli ağrısı yoksa öncelikle dar ayakkabı giymemesi, iş nedeniyle topuklu ayakkabı giymesi gerekiyorsa bu durumda önü çok dar olmayan ve alçak topuklu ayakkabı tercih etmesi, işe gidip gelirken spor ayakkabı kullanıp,  bu ayakkabıyı iş yerinde topukluyla değiştirmesi önerilir.

-Egzersiz: Başparmağa yönelik egzersizler yapılması tavsiye edilir. Bu egzersizler başparmağın şekil bozukluğunun ters tarafına çekilerek yapıldığı egzersizlerdir. Akşamları televizyon izlenirken bu egzersizler el veya bandaj yardımı ile parmak ters yöne çekilerek yapılabilmektedir. Hastada genetik olarak Halluks valgus hastalığı varsa, bu hastaların gidişatı da aynı yönde olur. Yapılan egzersiz ile durumun daha kötü olmaması sağlanır. Genetik geçiş çok ciddi değilse, hafif bir eğiklik varsa parmağı ters yönde zorlamak kasları rahatlatıp ağrı oluşmasını engeller.

-Silikon Aparatlar: Hafif derecede olan başparmak çıkıntısı için parmak arası silikon makaralar kullanılabilmektedir. Bu yöntem de egzersize benzer şekilde başparmağı şekil bozukluğunun tersine doğru tutmaya çalışmaktadır. Silikon aparatların başparmakta oluşan bunyonu da koruyan bir uzantısı bulunmaktadır.

-Ortez: Akşamları evde başparmağı ters yöne zorlayan ortezler kullanılabilmektedir. Bu ortezler gün içinde ters yöne durmaktan yorulmuş olan başparmağın şeklinin eskisi gibi durmasını sağlayarak, ayağı dinlendirip ağrıyı azaltmaktadır.

İkinci Basamak Tedavi: Kişinin şikayetlerinin arttığı, başparmağın fazla yamulmadığı ve röntgenle tespit edilen açıların çok bozulmadığı, sadece kemik çıkıntısının ön planda olduğu durumlarda, kemiği kesip kırmadan sadece kemik çıkıntısı törpülenip, başparmağın yamulmasına neden olan kasların gevşetildiği küçük bir cerrahi yapılmaktadır. Buna bunyonektomi denilmektedir. Bu işlem sadece Röntgenle tespit edilen açıları çok düşük ve tarak kemiklerinin birbirine olan açılarının çok fazla olmadığı erken dönem Halluks valgus hastalarına uygulanmaktadır. İşlem, açısı çok kötü olan hastalarda uygulandığında ayak şekil bozukluğu yeniden tekrarlayabilmektedir. Bu sebeple çekilen röntgende eğrilik açısı fazla olan hastalarda üçüncü basamak tedavi olan kemik düzeltme ameliyatı uygulanmalıdır.

Üçüncü Basamak Tedavi:

Cerrahi olmayan tedavilerin yardımı olmadığında ve hasta için yürümek aşırı derecede ağrılı hale geldiğinde hastalar için ameliyat seçeneği ortaya çıkar. Bu işleme osteotomi denir. Uzman hekim cerrahi sırasında bunyonu çıkarır ve ayak başparmağını doğru pozisyona geri getirmek için kemikleri yeniden hizalar ve vida ile tespit eder.

Başparmak çıkıntısı (halluks valgus) ile ilgili sık sorulan sorular

Başparmak çıkıntısı ameliyatı riskli midir?

Ayak ve parmak deformitelerinin cerrahisi düşük risklidir ve genellikle komplikasyonsuz gerçekleşir.

Başparmak çıkıntısı ameliyatından sonra iyileşme süreci nasıl ilerler?

Hastalar kemik düzeltme ameliyatından sonra hastanede bir gece kalmakta ya da aynı gün taburcu olabilmektedir. Ameliyattan sonra hastaların şekil bozukluğunun derecesine göre genellikle ayakları alçıya alınmamaktadır. Hastalar ameliyattan sonra topuklarına basarak özel bir ayakkabı ve bir koltuk değneği ile yürüyebilmektedir. Ameliyatın üçüncü haftasından itibaren hastalar ayaklarının üzerine daha sağlıklı basabiliyor, birinci aydan itibaren de normal ayakkabı giyebiliyor, 1,5 aydan sonra ise normal yürüyüşlerine başlayabiliyor.

Başparmak çıkıntısı (halluks valgus) ameliyattan sonra tekrarlar mı?

Hastanın tipine göre, doğru ameliyat yapılırsa, bunun tekrarlama ihtimali oldukça düşüktür. Bununla birlikte her hastada aynı ameliyatı yapmak doğru değildir.

Ameliyat sonrası erken yürüme sağlanabilir mi?

Ameliyattan sonra hastalara çoğunlukla alçı uygulaması yapılmaz. Bandaj ve özel bir ayakkabı ile hastaların topuğuna basarak yürümesine izin verilmektedir.  İkinci ve üçüncü haftandan sonra tam ayak tabanına basarak yürümeye müsaade edilir. Kemik düzeltme ameliyatlarında erken basmaya izin verebilmek için ayağa bir tane vida konulmaktadır. Elle hissedilmeyen ve sonrasında çıkartılmayan bu vidayı vücudun kabul etmeme gibi bir durumu bulunmamaktadır.

Başparmak çıkıntısı (Halluks valgus) ameliyatından sonra duş alınabilir mi?

Ameliyattan sonra 10 gün boyunca ayağa su değmemesi gerekmektedir. Bu 10 günlük süreçte ayağı sudan koruyarak duş yapılabilir. Onuncu günden sonra hastalar tamamen normal duş alabilmektedir.

Her iki ayağa aynı anda başparmak çıkıntısı ameliyatı uygulanabilir mi?

Her iki ayağın aynı anda ameliyat olması mümkün olmakla birlikte çok önerilmemektedir. İş nedeniyle ya da seyahat nedeniyle zorunlu kalınan hastalarda bu durum görülebilmekle birlikte; hastaların bir ayağıyla sağlıklı basıp daha az ağrı ile konforlu bir iyileşme süreci geçirebilmesi için farklı zamanlarda ameliyat gerçekleştirilmesi daha doğru bir uygulama olmaktadır.

Düztaban olmak Halluks valgusu etkiler mi?

Eğer bu hastalarda ciddi bir basış problemi varsa kişiye özel tabanlıklar bu hastalığın ilerlemesini kısmen engellemektedir. Ancak düztabanlığı ciddi seviyelerde olan hastalarda Halluks valgus ilerleme gösteriyor.

Başparmak çıkıntısı ameliyatının hedefi nedir?

Bu ameliyatının hedefi hastanın sağlıklı, ağrısız yürüyebilmesi, en az 4 ay sonra ağrısız spor yapabilmesi ve özellikle kadınların istedikleri,beğendikleri ayakkabıları giyebilmesini sağlamaktır.

Başparmak çıkıntısı (Halluks valgus) ameliyatından sonra spor yapılabilir mi?

Ameliyattan sonra spor yapmak mümkün olmaktadır. Ağrısız spor yapmak için en az 4 ay beklenmesi gerekmektedir. Yürüyüşlere en az 2 ay sonra başlanabilirken;  uzun yürüyüşler, hızlı yürüyüşler ve koşu için 4 ay beklemek gerekmektedir. Futbol ve basketbol gibi sporların ise 6 ay sonra yapılması önem taşımaktadır.

Başparmak çıkıntısı (Halluks valgus)) için risk faktörleri nelerdir?

Başparmak çıkıntısının  (Halluks valgus) risk faktörleri aşağıdaki şekilde sıralanabilir:

• Düztabanlık gibi kalıtsal ayak yapısı sorunları nedeniyle ailede başparmak çıkıntısı öyküsünün olması
• Ayak yaralanmaları
• Romatoid artrit gibi inflamatuar hastalıklar
• Önü dar ve yüksek topuklu ayakkabı tercihleri