Kara mantar hastalığı (Mukormikoz) nedir? Belirtileri ve tedavi yöntemleri nelerdir?

Çok nadir görülen enfeksiyonlar arasında yer alan Kara mantar hastalığı “Mukormikoz” olarak da biliniyor. İnsandan insana ya da insandan hayvana bulaşmayan Kara mantar hastalığı; toprakta, bitkilerde, gübre ve çürüyen meyve sebzelerde bulunuyor. Ortaya çıkması halinde oldukça ciddi bir seyir izleyen bu hastalığa karşı dikkatli olunması gerekiyor. İnsanlarda en sık beyin, sinüsler ve akciğerleri etkileyen Kara mantar hastalığının tedavisine en kısa sürede başlanması gerekiyor. Tedavinin ana bileşenini ise antifungal olarak isimlendirilen mantar ilaçları oluşturuyor. Özellikle bağışıklık sistemi zayıf olan kişileri etkileyen Mukormikoz hastalığının tedavisinin gerçekleştirilmemesi ölümle sonuçlanabiliyor. Memorial Ankara Hastanesi Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Bölümü’nden Uz. Dr. Mine Işık Arıgün, Kara mantar (Mukormikoz) ile ilgili bilgi verdi.

Kara mantar hastalığı (Mukormikoz) nedir?

Kara mantar (Mukormikoz) çok nadir görülen bir enfeksiyondur. Genellikle toprakta, bitkilerde, gübrede ve çürüyen meyve ve sebzelerde bulunan mucor küfüne maruz kalmaktan kaynaklanır.

Bu yaygın küf mantarı sağlıklı insanların burunlarında da bulunabilir. Kara mantar bulaşıcı bir hastalık değildir. İnsandan insana bulaşmaz ancak havadaki veya ortamdaki mantar sporları ile bu küf mantarı yayılabilir. Nadir olarak görülen bu enfeksiyonun ortaya çıkması halinde oldukça ciddi bir seyir izleyebileceği için dikkatli olunmalıdır. Literatürde zigomikoz olarak da geçen bu mantar enfeksiyonu, çeşitli sağlık sorunları veya nedenlere bağlı olarak bağışıklık sistemi zayıflamış kişileri etkilemektedir. Normalde insan vücudunda birçok bakteri ve mantar vardır fakat bağışıklık sistemi sayesinde bunlar kontrol altında tutulmaktadır. Kara mantar insanlarda en sık beyin, sinüsleri ve akciğerleri etkilemektedir.

Kara mantar hastalığının sebepleri nelerdir?

Özellikle bağışıklık sisteminin zayıflaması hastalığın asıl sebebidir. Kanser hastaları veya HIV/AIDS’li kişiler, ağır diyabetik veya bağışıklık sistemi ciddi şekilde zayıflamış kişilerde tehlikeli olabilir.

Özellikle  Hindistan'da Covid-19 salgınıyla birlikte "kara mantar" (mukormikoz) hastalarının sayısı da artmıştır. Salgının şiddetli Covid-19 tedavisinde kullanılan steroidlerden kaynaklandığına inanılmaktadır. Kara mantar enfeksiyonu, mukormikoz küf mantarına maruziyet sonrası gelişen bir rahatsızlıktır. Bu organizmalar genellikle ağaç yaprağı, bitkisel atık birikintilerin üzeri, toprak ve çürüyen odun parçalarının üst kısımları gibi bölgelerde yaşamlarını sürdürür.

Bu etkilenmiş çevresel yapılarla temas dışında bu mantara ait sporların havaya saçılması ve bu ortamda bulunan kişilerde soluk alıp verme sırasında sporları inhale etmesi sonucunda da bulaşabilir. Bu durum kişinin kafa içerisindeki boşluklar olan sinüslerinde ve akciğerlerinde enfeksiyon ile sonuçlanır. Daha sonrasında ise göz, yüz ve santral sinir sistemi tutulumları meydana gelebilir.

Bu tip küf mantarları, çevrede doğal olarak bulunan mantar türleri arasında olsa da sağlıklı kişilere bulaşması ve hastalık yapması nadir olarak meydana gelen bir durumdur.

Genellikle bağışıklık sistemi zayıflamış;

-Kanser hastaları,

-Yeni organ nakli olmuş kişiler,

-HIV enfeksiyonuna bağlı gelişen AIDS,

-Kontrol altına alınamamış şeker hastalığı,

-Cerrahi operasyon geçilmesi,

-Bağışıklık sistemini zayıflatan tedavileri alan kişilerde kara mantar içeren çevresel parçalar ile temas sonrasında hastalığa bulaşma riski artar.

Kara mantar enfeksiyonu bulaşmanın ardından hızla vücudun diğer bölümlerine yayılabilen bir rahatsızlıktır.  Tedavi edilmediği takdirde özellikle beyin ve akciğer dokusuna yayılarak beyin dokusunda enfeksiyon, felç, zatürre, nöbet ve ölüm gibi ağır bir seyir izleyebilir.

Kara mantar hastalığının belirtileri nelerdir?

Kara mantar hastalığının belirtileri, bu mantarın vücudun hangi bölgesinde çoğaldığına göre değişkenlik gösterebilir. Hastalığın genel belirtileri arasında

-Ateş,

-Öksürük,

-Göğüs ağrısı,

-Nefes darlığı,

-Yüzün bir bölümünde ödeme bağlı şişlik meydana gelmesi,

-Baş ağrısı,

-Sinüslerde doluluk hissi,

-Burun köprüsü üzerinde veya ağız içinde siyah lezyonlar meydana gelmesi,

-Karın ağrısı,

-Bulantı kusma,

-Sindirim sisteminde kanama meydana gelmesi,

-Dışkıda kan varlığı,

-İshal bulunur.

Kara mantar hastalığının cilt bölgesinde belirgin tutulum gösterdiği kişilerde derinin bu kısmı su toplamış, kırmızı ve ödemli bir görünüm kazanır.  Zaman içerisinde bu lezyonlar siyah bir renk kazanarak daha sıcak ve ağrılı bir hal alabilir.  Kara mantar enfeksiyonu aynı zamanda kana geçerek vücudun diğer çeşitli bölgelerine de yayılım gösterebilir.

Dissemine(yaygın) mukormikoz enfeksiyonu olarak isimlendirilen bu durumda, dalak ve kalp gibi önemli organlar da enfeksiyondan etkilenebilir. Daha ağır seyirli vakalarda nörolojik tutuluma neden olarak bilinç değişikliği ve koma gibi hayatı tehdit eden durumlara neden olabilir.

Kara mantar hastalığının tanısı nasıl konulur?

Rutin kan tetkikleri ile kara mantar hastalığının tespit edilmesi zordur. Özellikle bağışıklığı zayıflamış kişilerde burun, sinüs, solunum yolları ve gözlerle ilgili şikayetler mutlaka araştırılmalıdır.

Bağışıklık sistemi zayıflamış kişilerde tetkiklerde nötrofil (akyuvar) adı verilen beyaz kan hücrelerinde bir azalma tespit edilmesi kara mantar hastalığına yakalanma hususunda bir risk faktörü olarak değerlendirilir.  Radyolojik görüntüleme tetkiklerinden faydalanılması özellikle hastalığın yayılımının ortaya çıkarılmasında etkili olabilir.  Görüntüleme yöntemleri ile kara mantar hastalığının bulunduğundan şüphelenilen alanların incelenmesi hastalığın beyin dokusu, sinüsler, akciğerler, karın veya diğer vücut bölgelerindeki varlığına dair fikir elde edilmesini sağlar.

Burun ve sinüs yapılarında mukormikoz enfeksiyonundan şüphelenilen olgularda endoskopik inceleme ve bu inceleme sırasında doku örneği alınması tanısal olarak oldukça değerlidir.

Alınan örnekler incelendiğinde doku ölümü ve karakteristik hif şeklindeki mantarların görülmesi kişide kara mantar hastalığı varlığına işaret eder.  Bu yöntemler dışında bilgisayarlı tomografi yöntemi ile göz ve beyin gibi dokularda oluşan doku ödemi, kalınlaşma ve yayılımın ortaya çıkarılması sağlanabilir.

Bağışıklık sistemi zayıflamış ve solunum sistemi ile ilgili şikayetleri bulunan kişilerde göğüs tomografisi çekilmesi olası akciğer enfeksiyonunun aydınlatılmasında faydalıdır.  Ancak elde edilen görüntüler diğer organizmalar ile meydana gelen zatürre olgularından farklı bulgular değildir.  Göğüs tomografisinde elde edilen bulgulardan bazıları su toplaması, nodül gelişimi ve buzlu cam görünümü şeklindedir.

Bu olgularda balgam veya bronkoalveolar lavaj uygulaması ile alınan örneklerin mikroskobik incelemesinde karakteristik hif görünümü izlenmesi, kara mantar hastalığı için tanısal öneme sahiptir.

Kara mantar hastalığı nasıl tedavi edilir?

Kara mantar hastalığı tanısı alan kişilerin tedavisinin en kısa sürede başlanması gerekir.  Bu tedavi planlamasının temelinde ise antifungal olarak gruplandırılan mantar ilaçları yer alır.  Antifungal ajanlar, vücutta enfeksiyon oluşturan mantarların büyümesini durdurur ve hasarlanmalarına neden olur. Böylelikle enfeksiyon halinin kontrol altına alınmasını sağlar. Kara mantar hastalığı tedavisinde kullanılan antifungal ilaçlar, damar yolu ile veya hap şeklinde kullanılabilir. Genellikle hastalığın tedavisinin ilk aşamasında damar yolundan yüksek dozda ilaçlar uygulanır ve böylelikle enfeksiyonun hızla kontrol altına alınması hedeflenir.

Tedavinin bu aşaması haftalar boyunca sürebilir. Damar yolundan tedavinin tamamlanmasının ardından ağız yoluyla alınabilen antifungal ilaçlar verilebilir.

Kullanılan antifungal ilaçların yüksek dozu ve gücüne bağlı olarak hastalarda birçok yan etki ortaya çıkabilir.  Karın ağrısı, midede yanma veya nefes darlığı gibi yan etkilerin varlığı halinde hastaların hekimlerini bu konuda bilgilendirmesi gerekir.  Ciddi seyirli vakalarda cerrahi müdahale tedaviye eklenebilir.

Kara mantar enfeksiyonuna bağlı olarak ileri derecede hasar gören dokular ameliyat ile çıkartılır ve böylelikle bu dokulardan enfeksiyonun vücudun diğer bölgelerine yayılımının önüne geçilmesi sağlanır. Bu operasyon, gerekli durumlarda burun, akciğer ve göz gibi bazı organların bir kısmının alınmasını dahi içerebilir.

Operasyon sonucu hastaların görünümünde bir takım bozukluklar meydana gelebilir ancak bu operasyonların yaşamı tehdit edici boyutlara varabilen kara mantar enfeksiyonunu kontrol altına almak için zaruri olabileceği unutulmamalıdır.

Kara mantar hastalığı ile ilgili sık sorulan sorular 

Kara mantar hastalığının türleri nelerdir?

Kara mantar türleri yayıldığı bölgelere göre 5’e ayrılır. Bu türler şu şekildedir:

Sinüs ve beyin mukormikozisi (Rinoserebral): Sinüslere ve beyne yayılabilen bu enfeksiyon, en çok kontrolsüz diyabeti olanlara ve böbrek nakli geçiren kişilerde görülmektedir.

Akciğer mukormikozisi: Akciğerlere yayılan bu enfeksiyon kanserli kişilerde ve organ nakli veya kök hücre nakli geçirmiş kişilerde en sık görülen mukormikoz türüdür.

Gastrointestinal mukormikozisi: Yemek borusu, mide ve bağırsaklardan oluşan gastrointestinal sistemde görülür. Küçük çocuklarda yetişkinlerden daha yaygın olurken, prematüre ve düşük doğum ağırlıklı bebekler ile bağışıklığı baskılayıcı ilaç kullananları daha çok etkilemektedir.

Cilt (Kütanöz) mukormikozisi: Bu enfeksiyon yanık, sıyrık, kesik, ameliyat ve cilt yaralanmalarında mantarların bu hasarlı dokulardan içeri girmesi ile oluşur.

Yayılmış mukormikozisi: Enfeksiyonun kan dolaşımına yayılıp vücudun başka bölümlerine taşındığı türüdür. Bu tür en sık beyni etkilerken; kalp, cilt ve dalak gibi diğer organlara da yayılabilir.

Kara mantar hastalığı en çok kimlerde görülür?

Kara mantar hastalığı çoğu insan için zararlı değildir. Sağlık sorunları olan veya vücudun mikrop ve hastalıklarla savaşma yeteneğini azaltan ilaçları kullanan kişilerde daha yaygın şekilde görülür.

Kara mantar hastalığının risk faktörleri nelerdir?

Kişinin bağışıklık sisteminin zayıf olmasının yanı sıra;

-Şeker hastalığı,

HIV veya AIDS

-Organ nakli

-Düşük beyaz kan hücre sayısı

-Uzun süreli steroid kullanımı,

-Ameliyat, yanık ve yara nedeniyle cilt yaralanması

-Prematüre veya düşük ağırlıklı doğum

-Covid-19 geçirilmesi gibi durumlar risk faktörleri arasında yer almaktadır.

Kara mantar hastalığı ölümcül müdür?

Kara mantar hastalığı tedavi edilmemesi halinde ölümcül seyreden bir rahatsızlıktır.

Kara mantar hastalığı bulaşıcı mıdır?

Kara mantar bulaşıcı bir hastalık değildir. İnsandan insana ya da insandan hayvana bulaşmaz. Ancak havadaki veya ortamdaki mantar sporları ile bu küf mantarı yayılabilir.

Kara mantar hastalığında enfekte olmuş dokuların alınması gerekir mi?

İleri seviyeye ilerleyen kara mantar hastalarında cerrahi uygulanabilir. Bu hastalıktan dolayı ileri derecede hasar gören burun, akciğer ve göz gibi bazı organ ve dokuların ameliyat ile alınması gerekebilir. Cerrahinin uygulanmasının sebebi hastalığın vücudun diğer bölge ve organlara yayılmasını engellemektir.

Kara mantar hastalığından korunmak için nelere dikkat edilmelidir?

Riskli bölgelere yapılan ziyaret ve gezilerde alınacak kişisel koruyucu önlemler, bu hastalığa karşı atılabilecek en önemli adımlar arasında yer alır. Bununla birlikte şu önlemler alınabilir:

- İnşaat veya kazı alanları gibi çok tozlu alanlardan kaçınmaya çalışılmalıdır. Bu alanlardan kaçınılamıyorsa, koruyucu maske takılmalıdır

- Kasırgalar ve doğal afetlerden sonra sudan zarar görmüş binalar ve sel sularıyla doğrudan temastan kaçınılmalıdır.

- Bahçe işleri gibi toprağa veya toza yakın temas gerektiren faaliyetlerden uzak durulmalıdır.

-Ormanlık alanları ziyaret etme gibi açık hava etkinlikleri yaparken ayakkabı, uzun pantolon ve uzun kollu gömlek giyilmelidir.

-Toprak, yosun veya gübre gibi malzemeleri tutarken eldiven giyilmelidir.

- Cilt enfeksiyonu geliştirme olasılığını azaltmak için, özellikle toprağa veya toza maruz kalınmışsa, cilt yaraları sabun ve suyla iyice temizlenmelidir.

Kara mantar hastalığına ne iyi gelir?

Vücudun savunma sistemini güçlü tutmak için sağlık beslenme spor alkol ve sigaradan uzak durmak önemlidir, eğer bağışıklık sistemini zayıflatan bir hastalık var ise korunma önlemlerine uyulmalıdır.

Kara mantar hastalığı bitkisel yöntemlerle tedavi edilebilir mi?

Hayır, Kara mantar hastalığı bitkisel yöntemlerle tedavi edilemez, tedavisinde antibiyotikler ve genellikle cerrahi tedavi birlikte uygulanır.

Memorial Tıbbi Yayın Kurulu tarafından hazırlanmıştır.