Tay-Sachs Hastalığı Nedir? Belirtileri ve Tedavisi

Tay-Sachs hastalığı, beyin ve omurilik fonksiyonlarını etkileyen, bu hücrelerde harabiyete neden olan ölümcül bir hastalık olarak tanımlanıyor. Genetik bir rahatsızlık olan Tay-Sachs hastalığı, anne ve babanın her ikisinden alınan genlerin bir araya gelmesiyle ortaya çıkıyor. Memorial Bahçelievler Hastanesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Bölümü’nden Uz. Dr. Anıl Doğan Bektaş, Tay-Sachs hastalığı ve tedavi yöntemleri hakkında bilgi verdi.

Tay-Sachs Hastalığı nedir?

1881 yılında, Worman Tay adında oftalmolog, dermatolog ve genel cerrah olan bir doktor bu hastalığı ilk kez tanımlamıştır. 12 aylık bir bebeğin göz muayenesinde, makula adı verilen retinaya yakın sarı lekede, simetrik değişiklikler gösteren kırmızı renkli noktasal yapılar fark etmiştir. Tay-Sachs hastalığı, beyin ve omurilik fonksiyonlarını etkileyen, bu hücrelerde harabiyete neden olan ölümcül bir hastalıktır. Genetik bir hastalık olan Tay-Sachs hastalığı, anne ve babanın her ikisinden alınan genlerin bir araya gelmesiyle ortaya çıkan, “otozomal resesif” kalıtılan bir hastalıktır.

Hücre içinde lizozom adı verilen bir yapı vardır, bu yapının görevi genel tabirle vücutta zararlı ve biriken maddeleri parçalayıp geri dönüştürmektir. Hekzoaminidaz-A(HexA) denilen enzim de, lizozomdan salgılanır ve vücutta beyin ve omurilik sisteminde çok önemli bir rol oynar, çünkü Hekzoaminidaz-A(HexA) enzimi, GM2 Gangliyozid denilen bir yağ molekülünü parçalamakla görevlidir. Bu enzim, Tay-Sachs hastalığı olan bireylerde ya hiç yoktur, ya da aktivitesi belirgin olarak azalmıştır. GM2 Gangliyozid adı verilen bu yağlı yapı vücutta, özellikle de sinir sistemi hücrelerinde birikerek zehirlenme etkisi yaratır. Bu etki, birikim arttıkça artar. Bu artış da, nöronların hasarlanmasına ve ölmesine neden olur ve Tay-Sachs hastalığı bulguları ortaya çıkar. Enzimin hiç var olmaması ya da eksiklik düzeyine göre, hastalık bulguları daha erken ya da daha geç görülebilmektedir.

Eğer gangliyozid denilen yağlı yapının birikimi daha erken gerçekleşirse, hem mental hem de motor gelişim problemleri 2-4 yaş arasında iyice belirginleşir. Bu tipin adı Tip 1 Gangliyozidoz olarak adlandırılır. Daha geç başlangıçlı olanı 5-15 yaşlar arasında başlar ve Tip2 Gangliyozidoz adını alır.

Tay-Sachs hastalığı belirtileri nelerdir?

İlk 6 ay neredeyse hiçbir belirti göstermezken, sonrasında gülümseme vb. sosyal becerilerde gerilik, desteksiz oturamama, emekleyememe, yürüyememe, ilerleyici körlük ve sağırlık, kas güçsüzlüğüne bağlı solunum yetmezliği ve felç gibi belirtiler görülür. Tay-Sachs hastalığında, doğumdan sonraki ilk aylarda tamamen normal olan bebekler, altı aylık dönemden sonra gülümseme, oturma, emekleme ve yürüme gibi fonksiyonları göstermeme, ileri derecede kas zayıflığı belirtileri ile ilk olarak aileleri tarafından fark edilir. Muayenede, gözde makulada, kiraz kırmızısı renginde “Cherry-red spot” nokta görünümü olup, ilerleyen dönemde bu bölgede küçülme ile kademeli olarak tamamen körlük gelişir. Semptomların ilerlemesi ve demansın belirginleşmesi ile yatağa bağımlı hale gelen olgular, genellikle 5 yaş altında-ortalama 3 yaş civarı- kaybedilir. Tay-Sachs’te, beyinde gangliyozid birikimi genellikle gri cevherdedir.

Görülen bulgular genel olarak şunlardır:

• Gülümseme vb. zihinsel ve sosyal becerilerde gerilik
• Anormal irkilmeler
• Koordinasyon bozukluğu
• Nöbet geçirme
• Desteksiz oturamama, emekleyememe, yürüyememe
• Kaslarda işlev kaybı ve felç
• Büyüme geriliği
• Körlük ve sağırlık
• Demans
• Nefes alma ve yutma güçlüğü

Muayenede göz dibinde makulada kiraz kırmızısı nokta görünümü oldukça belirleyicidir (Cherry-red spot)

Tay-Sachs hastalığı kimlerde görülür?

Hastalıkla ilgili en sık taşıyıcılık Askenazi Yahudilerindedir. (Doğu ve Orta Avrupa) Her 25 Askenazi Yahudisi’nden 1’i bu geni taşımaktadır. Tay-Sachs hastalığı her ne kadar nadir görülen bir hastalık olsa da, taşıyıcıların tüm dünyada yerleşik olması sebebiyle, yaygınlığında artış bulunmaktadır.

Tay-Sachs hastalığı neden olur?

Lizozom adı verilen organelden salgılanan Hekzoaminidaz-A enzimi eksikliği sebebiyle, sinir hücreleri ve sinir sisteminde anormal yağlı doku birikimi ve buna bağlı olarak sinir hücrelerinde hasarlanma ve ölüm gerçekleşmesidir.

Tay-Sachs tanısı nasıl konulur?

Manyetik rezonans görüntüleme (MRG) yol göstericidir. Biyokimyasal testlerde plazma ve beyaz kan hücrelerinde (lökositler) Hekzoaminidaz-A(HexA) aktivitesinin olmaması ya da çok az olması ise tanı koydurucudur.

Tay-Sachs doğum öncesi tanısı nasıl konulur?

Doğum öncesi dönemde, fetüste hasta geni olup olmadığının belirlenebilmesi için bazı testler vardır:

• Koryon Villus Örnekleme (CVS): Gebeliğin 10-13. haftalarında, vajinadan ya da karından plasental hücre örneği alınarak inceleme
• Amniyosentez: Gebeliğin 15-20. haftalarında, anne karnında fetüsü çevreleyen amniyon sıvısından örnek alıp inceleme
• Genetik testler

Tay-Sachs tedavisi nasıldır?

Agresif medikal tedavilerle sağ kalım uzatılabilse de, nörolojik fonksiyonlarda düzelme sağlanamaz. Tek efektif yol, Hekzoaminidaz-A(HexA) enziminin beyinden salınmasını sağlamaktır. Ancak kan-beyin bariyeri nedeniyle birçok molekülün beyne geçişi sınırlıdır. Gen tedavileri üzerine çok yoğun çalışmalar mevcuttur. Beyin hücrelerine bu enzimi nasıl salgılatacağını öğretecek DNA parçalarını, zararsız virüs taşıyıcılar ile kan beyin bariyerinin aşılması ve bu sayede eksik olan HexA enziminin salgılatılmasını sağlamaya yönelik çalışmalar vardır. Bazı bebeklerde denenmiş ve nörolojik anlamda olumlu sonuçlar da elde edildiği gösterilmiştir. Ancak kesin tedavisi şu an için mümkün görünmemektedir, daha çok yakınma ve bulgulara yönelik destek tedavileri yapılabilmektedir.

• Ağrılar için ağrı kesiciler
• Nöbet kontrolü için antiepileptikler
• Fizik tedavi
• Beslenme desteği
• Akciğerlerde biriken mukus için solunum desteği ve solunum fizyoterapisi
• Aile için psikolojik destek önemlidir.

Tay-Sachs Hastalığı Hakkında Sıkça Sorulan Sorular

Tay-Sachs hastalığı hangi organelde olur?

Tay-Sachs hastalığı lizozom denilen, vücutta zararlı ve biriken maddeleri uzaklaştırmakla görevli salgılardan sorumlu organeldeki defekt sonucu görülür.

Tay-Sachs hastalığı kalıtımsal mıdır?

Tay-Sachs hastalığı kalıtımsaldır, anne ve babanın her ikisinden de ilişkili genin aktarılması ile görülür.

Tay-Sachs hastalığı hangi enzim eksikliğinde görülür?

Tay-Sachs hastalığı ekzoaminidaz-A enzimi eksikliği sebebiyle görülür.

Tay-Sachs hastalığına sahip bireyler kaç yaşına kadar yaşar?

Tay-Sachs hastalığında enzim eksikliği şiddetine göre değişmekle beraber erken başlangıçlı olanlar ilk 5 yaş içinde kaybedilirken, daha hafif formları erişkin yaşlara kadar yaşayabilirler.

Tay-Sachs hastalığı hangi kromozomda oluşur?

Tay-Sachs hastalığı 15. kromozomun (15q23-q24) uzun kolunda (q) oluşur.

Tay-Sachs hastalığı evreleri nelerdir?

Tay-Sachs hastalığı üç evreye ayrılır:

• Evre 1:  0-14 aylar
• Evre 2: 15-24 aylar
• Evre 3: 24 ay ve sonrası