Veba nedir? Nasıl bulaşır?

Veba, 1347-1351 yılları arasındaki aşırı nüfus artışı ve kıtlık nedeniyle Ortaçağ Avrupası’nda hızla yayılan büyük bir salgın hastalıktır. Halk arasında kara ölüm olarak adlandırılan veba hastalığı ile ilgili salgının yaşandığı birkaç yıl içinde tarihte yaşanmış savaşlardan bile daha çok insan hayatını kaybetmiştir. Ortaçağ şartlarındaki verilere göre kara ölüm veba salgınından tahminen 100 milyon insanın hayatını kaybettiği düşünülmektedir. İnsanları ve diğer tüm memelileri etkileyen veba, daha çok hayvanlarda bulunan yersinia pestis bakterisinden kaynaklanan bir hastalıktır. Yersinia pestis bakterisini daha çok taşıyan kemirgen pirelerinin ısırması ile insanlara bulaşan veba hastalığı tedavi edilmediği takdirde ölümcül bir hastalık olabilir. Veba hastalığı günümüzde en yaygın olarak Afrika, Asya ve Amerika’nın bazı bölgelerinde görülebilmektedir. Türkiye’de ise uzun yıllardır veba hastalığına rastlanmamıştır.

Veba hastalığı nedir?

Veba, Yersinia pestis bakterisinin neden olduğu akut, şiddetli bulaşıcı bir hastalıktır. Veba hastalığı, genellikle Yersinia pestis bakterisini taşıyan pirelerin insanları ve hayvanları ısırması ile bulaşmaktadır. Ayrıca enfekte olan insandan insana ve enfekte olan hayvanla temas eden insana da bulaşan veba hastalığı çok kısa süre içerisinde ölüme yol açabilecek ciddi sonuçları olan bir bakteriyel enfeksiyondur. Veba hastalığının 3 çeşidi bulunmaktadır. Bunlardan birisi en yaygın şekilde görülen hıyarcıklı vebadır. Hıyarcıklı veba ya da diğer adıyla bubonik veba hastanın kasıklarında, koltuk altlarında veya boynunda bulunan lenf düğümlerinin şişmesine ve hassaslaşmasına neden olur. En nadir görülen ve en ölümcül veba türü olan pnömonik veba ise hastanın akciğerlerini etkiler ve insandan insana bulaşabilir. Septisemik veba hastalığında ise bakteriler doğrudan kan dolaşımına girerek çoğalmaktadır. Veba hastalığı günümüzde en yaygın olarak Afrika, Asya ve Amerika’nın bazı bölgelerinde hala görülebilmektedir. 

Vebanın çeşitleri nelerdir?

Zoonotik bir hastalık olan vebanın(insanlara hayvanlar aracılığıyla bulaşan hastalık) üç çeşidi şunlardır;

Hıyarcıklı Veba 

Hastalığın en sık görülen şekli hıyarcıklı veba olarak adlandırılır. Hasta, veba bakterisine maruz kaldıktan sonra belirtiler genellikle 2-6 gün içinde ortaya çıkmaktadır. Hıyarcıklı veba, lenfatik sistemi enfekte ederek lenf düğümlerinin iltihaplanmasına neden olmaktadır. Tedavi edilmediği takdirde kana karışarak septisemik vebaya veya akciğere yayılarak pnömonik vebaya neden olabilir. hıyarcıklı vebanın en önemli belirtileri şunlardır;

• Ani başlayan ateş
• Titreme
• Halsizlik
• Baş ağrısı
• Kas ağrısı

Pnömonik Veba

Pnömonik veba kişiden kişiye solunum yoluyla bulaşabilen vebadır. Yersinia pestis bakterisi akciğere yayıldığında hastalığın en ölümcül şekli olan pnömonik veba ortaya çıkmaktadır. Pnömonik veba hastalığının tedavi edilmemesi hastada çoklu organ yetmezliği, solunum güçlüğü nedeniyle ölüme neden olmaktadır. Pnömonik veba hastalığının en belirgin belirtileri şunlardır;

• Ateş
• Titreme
• Hızlı kalp atışı
• Nefes almakta zorlanma
• Öksürük
• Göğüs ağrısı
• Şiddetli baş ağrısı
• Kanlı balgam

Septisemik Veba

Septisemik veba yersinia pestis bakterilerinin kan dolaşımına yayılması ile ortaya çıkmaktadır. Septisemik veba hastalığı hızla ilerlemektedir. Bu nedenle hızlı bir şekilde teşhis edilerek tedavi edilmesi gerekmektedir. Aksi takdirde hastanın ölümüne yol açmaktadır. Septisemik veba hastalığının belirtileri şunlardır;

• İshal
• Mide bulantısı
• Kusma
• Karın ağrısı
• Yüksek ateş
• Titreme
• Bitkinlik
• Baş ağrısı
• Kas ağrısı

Veba hastalığı nasıl bulaşır?

Veba hastalığı, yersinia pestis bakterisinden kaynaklanmaktadır. Bakteriyel enfeksiyon kaynaklı hastalıklar içinde en ciddi seyreden hastalıklardan birisi veba hastalığıdır. Yersinia pestis bakterisi vahşi kemirgenlerde ve pirelerinde bulunmaktadır. Sıçanlar, sincaplar, veya çayır köpekleri de en yaygın olarak enfekte olan kemirgenlerden bazılarıdır. Tavşanlar da bakterileri taşıyabilmektedir. Veba hastalığı genellikle insanlara enfekte pirelerin ısırması ile bulaşmaktadır. Enfekte hayvan dokusuyla doğrudan temas da veba hastalığına neden olmaktadır.  Pnömonik veba, insandan insana daha kolay bulaşabilen vebanın çeşididir. Öksüren pnömonik vebalı bir hastadan saçılan damlacıkları soluyan sağlıklı bir kişi hastalığa yakalanmaktadır. Veba hastalığının en önemli bulaşma nedenleri şunlardır;

• Pire ısırıkları
• Pnömonik vebalı insanlara maruz kalma
• Enfekte karkasların işlenmesi
• Enfekte evcil kedilerden kaynaklanan çizikler veya ısırıklar
• Vebaya neden olan basiller içeren aerosollere maruz kalma
• İnsanlarda bir başka potansiyel veba bulaşma yolu, 2014 yılında, enfekte bir köpekle temas olarak bildirilmiştir.

Veba hastalığı şüphesiyle ne zaman doktora görünmek gerekir?

Veba hastalığının olduğu bir bölgeye seyahat ettiyseniz, orada bulunduysanız ve kendinizi hasta hissetmeye başlamışsanız hemen bir hastaneye giderek tıbbi yardım almanız gerekir. Çünkü veba hastalığı ciddi komplikasyonları olan ve ölüme neden olabilecek bir hastalıktır. 

Veba hastalığı nasıl teşhis edilir?

Veba hastalığı teşhisi koymak için öncelikle hastanın veba görülen bir bölgede bulunup bulunmadığı sorgulanmalıdır. Daha sonra hastadaki karakteristik klinik bulgular ve hastadan alınan kan ile yapılan test veba hastalığı teşhisi koymasının sağlamaktadır. Ayrıca; hastanın hıyarcıklı veba olup olmadığını belirlemek için şişmiş lenf düğümlerinden sıvı örneği alınarak laboratuvara incelenmek için gönderilmektedir. Hastanın pnömonik veba olup olmadığını kontrol etmek için de burnunuzdan, ağzınızdan veya boğazınızdan aşağıya sokulan bir tüp ile solunum yollarınızdan sıvı çekilerek bronkoskopi yapılması gerekebilmektedir. Hastanın veba olmasından şüphelenen doktor test sonuçları çıkmadan yani teşhis doğrulanmadan hemen antibiyotik tedavisine başlamaktadır. Çünkü veba hastalığı hızla ilerleyen ve erken tedavi edilmesi gereken bir salgın hastalıktır.

Veba hastalığının tedavisi nasıldır?

Bakteriyel bir enfeksiyon hastalığı olan veba, kişide hayati tehlike yaratmaktadır. Bu nedenle hastalığın bu komplikasyonlarından kaçınmak için hızlı bir şekilde veba tedavisine başlanması gerekmektedir. Erken teşhis edilerek antibiyotik tedavisine başlanan veba hastalığı tedavi edilebilmektedir.  Veba tedavi edilmediği takdirde hıyarcıklı veba kan dolaşımına yayılarak septisemik vebaya veya akciğerlere yayılarak pnömonik vebaya neden olmaktadır. Tedavi edilmeyen veba hastalığında hasta ilk semptomun ortaya çıkmasından 24 saat içinde hayatını kaybedebilir.  Veba hastalığı tedavisi genellikle güçlü ve etkili antibiyotikler ile tedavi edilmektedir. Ayrıca hastaya intravenöz sıvılar, oksijen ve bazen de solunum desteği verilebilmektedir. Sağlık personeli veba hastalığına yakalanmamak veya yayılmasını önlemek için de sıkı önlemler ile hastayı tedavi etmektedir. Hastanın ateşi normale döndükten sonra tedaviye birkaç hafta daha devam edilmektedir. Pnömonik vebalı hastalar diğer hastalardan izole edilmektedir. Pnömonik veba hastalığı olan kişi ile temas eden herkes de takip altına alınarak önleyici tedbir olarak genellikle antibiyotik verilmektedir.

Veba hastalığı hakkında sık sorulan sorular 

Veba hastalığından korunmak için neler yapılmalı?

Bu nedenle hastalığı bulaştırma riski olan kemirgen hayvanların kontrol altında tutulması gerekmektedir.  Evcil hayvanları pirelerden uzak tutmak için mutlaka önlem alınması gerekmektedir.  Çünkü açık havada serbest dolaşan evcil hayvanların veba bulaşmış pire veya hayvanlarla temas etme olasılığı daha yüksektir. Veba hastalığının günümüzde hala görüldüğü bir bölgeye seyahat edilmesi durumunda dışarıda serbestçe dolaşan evcil hayvanlara karşı önlem almak gerekir, herhangi bir ısırık ya da tırmalama durumunda en yakın hastaneye kontrole gitmek gerekmektedir.

Veba tedavi edilebiliyor mu?

Veba antibiyotiklerle tedavi edilebilen bakteriyel bir hastalıktır.

Veba hastalığının aşısı var mı?

Veba aşıları yaygın kullanımda değildir. Aşı Yersinia pestis’le çalışan laboratuvar çalışanları gibi özel gruplara uygulanmaktadır. Veba hastalığı riski taşıyan kişilere enfeksiyonun gelişmesini engellemek için antibiyotik tedavisi uygulanmaktadır.

Veba bulaşıcı bir hastalık mıdır?

Veba infekte hayvanlardan veya insanlardan infekte pireler veya infekte vücut sıvılarıyla temas yoluyla bulaşabilen çok bulaşıcı ve uygun şekilde tedavi edilmezse öldürücü olabilen bir hastalıktır.

Veba hastalığı günümüzde görülüyor mu?

Veba hastalığı Ortaçağ Avrupa’sında 1347-1351 yılları arasında tahminen 100 milyon insanın hayatını kaybetmesine neden olmuştur. Büyük oranda kontrol altına alınan veba hastalığı günümüzde Afrika, Asya ve Amerika’nın belli bölgelerinde görülmektedir.

Veba hastalığı ülkemizde görülüyor mu?

Veba hastalığı Türkiye’de uzun zamandan beri görülmemektedir.

Veba hastalığı erkekler de daha çok görülür kadınlarda mı?

Veba hastalığı hem erkekleri hem de kadınları etkiler.  Ancak tarihsel olarak erkekler arasında biraz daha yaygın oluğu görülmüştür.

Veba hastalığı insandan insana bulaşır mı?

Veba hastalığı öncelikle infekte pirelerin ısırması ile bulaşmaktadır. İnfekte vücut sıvılara ile temas veya akciğer vebası olan kişilerin öksürüğüyle çıkan bakterilerin solunması gibi yollarla insandan insana da bulaşabilir.

Veba hastalığı evcil hayvanlardan bulaşır mı?

Veba ikiyüzden fazla hayvan türünü hastalandırabilir. Bakteri vahşi kemirgenlerde bulunur, zaman zaman evcil hayvanlara bulaşabilir. Tavşanlar vebaya çok duyarlıdır. Vahşi etoburlar da vebaya yakalanabilirler. Kediler ve köpekler Yersina pestis bakterileri ile infekte olabilir ve hastalığı taşıyabilir. Kediler vebaya çok duyarlıdır ve hastalanan kedilerin yarısı hastalık sonucu ölür. Köpekler ise vebaya daha dayanıklıdır. Bununla birlikte, hastalık hafif seyretse de hastalığı kendileri veya taşıdıkları pireler yoluyla bulaştırabilirler.  Koyunlar, keçiler, develer vebaya yakalanabilir.  Evcil hayvanlar eğer enfekte olurlarsa hastalığı temas ettikleri insanlara, sahiplerine, veterinerlere bulaştırabilirler.

Memorial Tıbbi Yayın Kurulu tarafından hazırlanmıştır.