Hareket Hastalığı (Motion Sickness) Nedir?

Hareket hastalığı, araç tutması ismiyle bilinen ve sık karşılaşılan bir sağlık problemidir. Genellikle ulaşım araçlarında seyahat ederken ortaya çıkar. Özellikle otobüslerde bu durumun yaşanma ihtimali çok daha yüksektir. Hareket hastalığı aynı zamanda; vapur, tren, uçak ve diğer birçok ulaşım aracında seyahat ederken de ortaya çıkar.

Hareket hastalığı yani motion sickness, çeşitli belirtiler ile kendisini hissettirir. Bazı sistem bozuklukları nedeni ile bu durum yaşanabilir. Hareket hastalığının altında yatan farklı problemler vardır.

Hareket Hastalığı Nedir?

Hareket hastalığı, yolculuk hastalığı olarak da adlandırılabilir. Geçmiş dönemlerden günümüze kadar uzanan bir sağlık problemidir. Vücudun denge sisteminde meydana gelen uyuşmazlık nedeni ile oluşur. Vücudun, harekete vermiş olduğu bir tepkidir. Hareket halinde olmaktan ziyade hareketi izlemek ile bağlantılıdır. Özellikle toplu taşıma araçlarında ya da diğer ulaşım araçlarında ters yöne doğru oturmak, bu sendromun tetiklenmesine neden olabilir. Hareketleri ters yönden izlerken hareket hastalığı belirtileri ortaya çıkar.

Hareket Hastalığının Nedenleri

Hareket hastalığı bazı nedenlere bağlı olarak ortaya çıkar. Oldukça eski dönemlerde dahi var olan bu hastalığın temel nedeni; göz ile iletilen görsel verilerin, iç kulakta bulunan veriler ile eşleşmiyor olmasıdır. Bu durum, tam tersi şekilde de ortaya çıkabilir. İç kulaktan iletilen veriler ile gözdeki veriler birbirine zıt olabilir. Bu durum vestibüler sistemle görsel algı arasındaki uyumsuzluk ya da vestibüler sistem bozuklukları olarak adlandırılır.

Motion sickness nedenleri arasında genetik yatkınlık da yer alır. Aile geçmişinde hareket hastalığı olan kişilerde bu sendromun görülme ihtimali yüksektir. Hareket hastalığı nedenlerinden bir diğeri ise merkezi sinir sisteminin aşırı duyarlılığıdır. Merkezi sinir sistemi, bazı kişilerde hassas bir yapıda olabilir. Santral sinir sistemi hassasiyeti, kişinin hareketleri izlemesi ya da ulaşım araçlarında bazı belirtiler yaşaması mümkün hale gelir. Bu gibi durumlarda hareket kaynaklı bulantı durumu başlar.

Migren problemine bağlı olarak hareket hastalığı ortaya çıkabilir. Regl döneminde, hamilelikte, vertigo hastalığında ve parkinson hastalığında da yine hareket hastalığı tetiklenebilir.

Hareket Hastalığı Tipleri

Hareket hastalığının farklı tipleri vardır. Bu tiplerden en yaygın olanı araç tutması olarak bilinir. Otobüs yolculuklarında bu duruma sıklıkla rastlanır. Bazı kişiler sadece ters yöne doğru oturduklarında bu hastalığa dair sendromları hissedir. Bazı kişiler ise düz yönde giderken dahi hareket hastalığı belirtileri ile karşılaşır.

Hareket hastalığının bilinen diğer tiplerinden birisi de deniz tutması olarak adlandırılır. Deniz yolu ulaşımında bu gibi durumlar hissedilir. Motor ya da vapur gibi deniz yolu ulaşım araçları ile seyahat eden kişilerde baş ağrısı ve baş dönmesi görülebilir. Denizin hareketi ve ulaşım aracının deniz üzerindeki hareketleri, hareket hastalığını tetikleyen unsurlardır. 

Uçak tutması da hareket hastalığı tipleri arasında en yaygın olanlarından birisidir. Uçağın kalkışı esnasında ve inişi esnasında, hareket hastalığı belirtileri ortaya çıkar. Uçağın havadaki hareketleri, kişinin merkezi sinir sistemini uyarır. Vücut, uçağın hareketlerine tepki göstermeye başlar.

Lunaparklardaki yüksek eğlence araçları ya da aşırı hızlı hareket eden eğlence araçları da hareket hastalığını tetikleyen örnekler olarak kabul edilebilir. Özellikle hız treni ve dönme dolap gibi eğlence araçları, hareket hastalığına bağlı olarak vücudun bazı belirtiler göstermesine neden olabilir. Bunların haricinde ise film izlerken bazı hareketli sahnelerde ve VR sanal gerçeklik gözlüklerini kullanırken de hareket hastalığına dair belirtilerin ortaya çıkma ihtimali vardır.

Hareket Hastalığı Belirtileri

Hareket hastalığı yaşayan kişilerde bazı belirtiler ortaya çıkar. Bu belirtiler arasında en sık rastlananı ise mide bulantısı olarak bilinir. Hareketleri izlemek ve bu görsellerin iç kulak verileri ile uyuşmuyor olması, mide bulantısı durumunu tetikleyen bir durumdur. Hareket hastalığı belirtileri arasında şu maddelere yer verilir:

• Mide bulantısı
• Baş ağrısı 
• Soğuk terleme
• Tükürük üretiminin artması
• İştah kaybı
• Baş dönmesi
• Hızlı nefes alış veriş
• Ciltte solgunluk
• Üşüme hissi
• Kusma
• Sinirli hissetmek
• Esneme

Bu belirtilere ek olarak kişilerde yoğun bir baş ağrısı hissedilir. Yürüme problemleri görülebilir. Nadiren de olsa dehidrasyon probleminin yaşanma ihtimali vardır. Kişide tükenmişlik hissi oluşabilir. Tükenmişlik hissi genellikle uzun süren seyahatlerde ortaya çıkar. Tükenmişlik sendromuna bağlı olarak kişi artık seyahatin sonlanmasını ister. Sıkıntı hali başlar ve kişi sinirli tavırlar sergiler.

Hareket Hastalığı Tanısı

Hareket hastalığı genellikle birçok kişi tarafından göz ardı edilen durumlar arasında yer alır. Seyahate bağlı olarak araç tutması yaşandığı düşünülür. Bu durum doğru kabul edilir. Fakat araç tutmasının nedeni de vestibüler sinir sistemi ile alakalıdır. Bu durum göz ardı edildiğinden dolayı çoğu kişi sağlık kuruluşlarına başvurmaz.

Hareket hastalığı tanısı konulabilmesi için doktor kontrolü gerekir. Öncelikle hastalar fiziki muayeneden geçer. Kişinin aile öyküsü dinlenir. Ortaya çıkan belirtiler doktora aktarılır. Böylelikle hekim değerlendirmesi gerçekleşir.

Kişiye net bir tanı konulabilmesi için ise bazı testler ve tahliller talep edilir. Kişide vertigo, parkinson ya da migren gibi hastalıkların olup olmadığı değerlendirilir. Semptom geçmişi hakkında bilgi alınır. Daha sonrasında ise vestibüler sistem incelemesi sayesinde hastalara kesin tanı konulabilir.

Hareket Hastalığı Tedavi Yöntemleri

Hareket hastalığı tedavisi için öncelikle yaşam tarzı değişikliklerinin yapılması önerilir. Daha sağlıklı beslenmek, bağışıklık sistemi güçlendirici besinler tüketmek, bol su içmek ve düzenli olarak egzersizler yapmak bu hastalığa iyi gelir. Hareket hastalığının kesin bir tedavisi yoktur. Bu nedenle hastalara, belirtileri hafifletici bazı ilaçlar önerilebilir. Bu ilaçlar, doktorlar tarafından reçete edilir ve doktor onayı olmadan tüketilmesi zararlıdır. Bu ilaçlar genellikle yolculuğa çıkmadan bir süre önce içilir. İlaçların tüketimi hakkındaki detaylı bilgiler, hastanede hizmet vermekte olan sağlık personelleri ve uzman hekimler tarafından hastalara bildirilir. Eczanelerden de ilaç kullanımı ile ilgili bilgi alınması mümkündür.

Hastalığın tedavisi için doğal yöntemlere başvurulması da mümkündür. Örneğin çiğ zencefil tüketimi sağlanabilir. Fakat çiğ zencefilin kan inceltici özellikleri olduğuna dair bazı bilgiler vardır. Bu nedenle çiğ zencefil tüketmeden önce doktorunuza danışmanız gerekir. Nane tüketimi de hareket hastalığına iyi gelir. Mide bulantısı gibi belirtilerin hafifletilmesine yardımcı olur. 

Günlük Hayatta Alınabilecek Önlemler

Hareket hastalığı sendromuna yakalanmamak için bazı önlemler alınabilir. Bu hastalığa sahip olan kişiler ise bazı yöntemler ile hastalığın belirtilerini hafifletebilir. Seyahat esnasında bakış noktası önemlidir. Deniz yolu ulaşım araçlarında ufka bakmak, mide bulantısını hafifletir. Araçlarda mümkünse ön camdan bakılmalıdır. Etraf incelenmemelidir. Sabit bir noktaya bakarak seyahat etmek, baş dönmesinin önlenmesini sağlar.

Araçta sigara içmemeye dikkat edin. Bulunduğunuz araçta sigara içilmemesi de önemlidir. Sigara tüketimi ve pasif içicilik, hareket hastalığını tetikler. Toplu taşıma araçlarında seyahat ederken ters yöne değil düz yöne oturulmalıdır. Yolculuğa çıkmadan önce fazla yağlı ve baharatlı yiyecekler tüketilmemelidir.

Seyahat süresince başkaları ile konuşmaktan kaçınabilirsiniz. Başınız dik bir şekilde ve sabit olmalıdır. Nefes egzersizleri yaparak durumu kontrol altına almak mümkündür. Aracın içi havalandırılmalıdır. Yolculuk esnasında uyuma imkanınız varsa seyahate uyuyarak devam edebilirsiniz.

Hareket Hastalığı ile İlgili Sıkça Sorulan Sorular

Hareket hastalığı herkesi etkiler mi?

Hareket hastalığı herkesi etkilemez. Günümüzde yaygın olan bir durumdur, fakat herkeste bu sağlık problemi görülmez. Bazı yaş aralığındaki kişilerin ve sağlık problemi olan kişilerin bu hastalıktan etkilenme ihtimali çok daha yüksektir.

Çocuklarda daha mı yaygındır?

Hareket hastalığı çocuklarda daha yaygın görülen bir sağlık problemidir. Yetişkinlik sürecinde de bu durum devam eder. Fakat bebekler genellikle hareket hastalığından pek fazla etkilenmez. 

Hamilelerde tedavi süreci nasıldır?

Hamilelerde hareket hastalığı tedavisi için genellikle doğal yöntemler tercih edilir. Bazı bitkilerin ve bitki çaylarının tüketimi ile süreç devam edebilir. Her bitkinin tüketimi ise hamile bireyler için uygun değildir. Bu nedenle de kesinlikle doktor onayı alınmalıdır. Bunun haricinde ise seyahate çıkmadan önce ve seyahat esnasında uygulanabilecek olan yöntemlere dikkat ederek seyahat süreci daha kolay bir şekilde atlatılır.

Hareket hastalığını önleyen doğal çözümler var mı?

Hareket hastalığını önleyen değil ama belirtilerini hafifleten yöntemler vardır. Özellikle zencefil çayı tüketimi bu süreçte çok fayda sağlar. Zencefil çayı tüketimi, mide bulantısı ve baş dönmesi gibi bazı semptomların hafiflemesine yardımcıdır.

Memorial Tıbbi Yayın Kurulu tarafından hazırlanmıştır.