Prematüre retinopatisi nedir?

Prematüre retinopatisi, düşük doğum ağrılığına sahip ve erken doğan bebeklerde görülen en önemli göz sağlığı sorunlarından biri olarak adlandırılıyor. Prematüre bebeklerin gözlerindeki retina tabakasının damarsız alanlarında ortaya çıkan ve sinir hasarına yol açarak görme kaybına neden olan bu hastalığın hasta yakını tarafından fark edilen hiçbir belirtisi bulunmuyor. Prematüre retinopatisinin tespit ve tedavi edilmesi için düzenli kontrol görme kaybını engellemesi açısından çok önem taşıyor. Bu sebeple ailelerin çocuklarının kontrollerini kesinlikle aksatmaması gerekiyor. Memorial Ankara Hastanesi Göz Hastalıkları Bölümü’nden Op. Dr. Neslihan Astam, prematüre retinopatisi hastalığı ve tedavisi ile ilgili bilgi verdi.

Prematüre retinopatisi nedir?

Prematüre retinopatisi genellikle ROP diye ifade edilen erken doğum haftası ve düşük doğum kilosuna sahip bebeklerde (32 hafta altı- 1500 gram altı) görülür. ROP, prematüre bebeklerin gözlerindeki retina tabakasında, damarsız alanlarda ortaya çıkan ve sinir hasarına yol açarak görme kaybına neden olan bir hastalıktır. Bu hastalık çocukluk çağı körlüğünün önde gelen nedenidir.

Prematüre retinopatisinin evreleri nelerdir?

ROP, hafif (evre I) ile şiddetli (evre V) arasında değişen beş aşamada sınıflandırılır:

-I. Aşama: Hafif anormal kan damarı büyümesi

-II. Aşama:  Orta derecede anormal kan damarı büyümesi

Evre I ve Evre II gelişen birçok çocuk tedavi olmaksızın iyileşebilir ve sonunda normal görme geliştirir. Hastalık daha fazla ilerlemeden kendi kendine düzelebilir ya da Evre III’e ilerler.

-III. Evre: Şiddetli anormal kan damarı büyümesi

Anormal kan damarları, retina yüzeyi boyunca normal büyüme modellerini takip etmek yerine gözün merkezine doğru büyür. Evre III gelişen bazı bebekler tedavi olmaksızın iyileşir ve sonunda normal görme geliştirir. Ancak bebeklerde belli bir derece Evre III olduğunda ve “artı hastalık” geliştiğinde tedavi düşünülür. "Artı hastalığı", retinadaki kan damarlarının genişleyip büküldüğü anlamına gelir, bu da hastalığın kötüleştiğini gösterir. Bu noktada tedavi, retina dekolmanını önleme konusunda iyi bir şansa sahiptir.

-IV. Evre: Kısmen ayrılmış retina

Kanamanın ürettiği yara izinden çekiş, anormal damarlar retinayı göz duvarından uzaklaştırır.(Retina dekolmanı başlaması)

-V. Evre: Tamamen ayrılmış retina (Retina Dekolmanı) ve hastalığın son aşaması

Bu aşamada göz tedavi edilmezse bebekte ciddi görme bozukluğu ve hatta körlük olabilir.

Prematüre retinopatisinin sebepleri nelerdir?

Prematüre Retinopatisinin en önemli sebebi erken doğum haftası ve düşük doğum kilosudur. Hamilelik döneminin 16. haftası ile birlikte bebeğin gözünün retina tabakasında damarlanma gelişimi evresi başlar. Bu durum normal hamilelik süresinin 40. haftasında tamamlanır. Eğer bebek erken doğarsa bu damarlanma henüz gelişmemiş olur. Erken doğuma bağlı olarak bu bebeklerde solunum problemi ile birlikte bazı sistemik hastalıklar da ortaya çıkar. Bu hastalıklardan solunum probleminde bebeklere yüksek doz oksijen tedavisi uygulanır. Yüksek doz oksijen tedavisinin uygulanması bu bebeklerde ROP’un oluşmasında en önemli risk faktörünü oluşturur.

Bunun dışında da anemi, kafa içi –beyin kanamaları, doğumsal bir takım sakatlıklar olması durumu prematüre retinopatisi riskini artırır.

Prematüre retinopatisi nasıl oluşur?

Retinanın damar gelişimini tamamlamadan bebeğin doğması bu damarsız alanlarda yanlış uyarı(VEGFsalınımı) ile yanlış damarlanmaların ortaya çıkmasına sebep olur. Bu yanlış damarlar göz içerisinde kanama ve sinir tabakasında ayrılmaya  (retina dekolmanı) sebep olarak görme kaybına yol açar. Doğum ağırlığı ve doğum haftası düştükçe ROP riski artar. 25 haftalık bir bebekte neredeyse yüzde 80 oranında prematüre retinopatisi görülürken, 32 hafta altında olan bebekte bu oran yüzde 10 civarında olur. Yüzde 10’luk kesimde kendiliğinden gerileyebilir ve tedaviye gerek kalmadan düzelebilir. Ancak damarlanma tamamlanana kadar kontrollere devam edilir.

ROP, 1500 gram ve 32 haftalık altı bebeklerin dışında vaktinden önce doğan (36. Hafta) bebeklerde de görülebilir. Burada sistemik risk faktörleri çok ön plandaysa yenidoğan uzmanı yine de ROP muayenesini önerebilir. Ancak 1500 gram ve 32. hafta öncesi doğan bütün prematüre bebeklerin ROP açısından muayene edilmesi gerekir.

Prematüre retinopatisinin belirtileri nelerdir?

Prematüre retinopatisinin belirtileri ile ilgili olarak hasta ve hasta yakını tarafından ifade edilen bir şikayet olmaz. Bu hastalık prematürelere uygulanacak takip protokolleri ile izlenir. Bu hastalık göz arkasının (retina) muayene edilmesi ile ortaya çıkarılır.

Prematüre retinopatisi tanısı nasıl konulur?

Prematüre Retinopatisi hastalığının tanısı muayene ile konulur. Düşük doğum haftası ve düşük doğum ağırlığına sahip bebekler doğduktan 28 gün sonra yenidoğan doktoru tarafından göz muayenesine yönlendirilir. İlk muayene yapıldıktan sonra göz doktoru gözün arkasındaki retinayı indirek oftalmoskop ile muayene eder ve ROP bulgu ile şiddetine göre takip sıklığını belirler. ROP açısından çok riskli bir görünüm yoksa iki haftada bir damarlanma tamamlanana kadar hasta izlenir. Ancak ROP bulgusu gelişmişse bulgunun şiddetine ve evresine göre haftada bir hatta 2-3 günde bir sıkı bir takip altına alınır ve gerektiğinde acil tedavi uygulanır.

Prematüre retinopatisi tedavisi nasıl uygulanır?

Prematüre retinopatisi tedavisi hastalığın evresine ve şiddetine göre göz içerisine uygulanan Anti VEGF enjeksiyonları ve indirekt lazer oftalmoskop ile damarsız alanlara yapılan fotokogülasyon ile yapılır. Bu tedavilerin yetersiz kaldığı durumlarda vitreoretinal cerrahi (Vitrektomi) uygulanması gerekir.

Anti VEGF enjeksiyon tedavisi

İlacın göz içerisine belli dozlarda ve belli aralıklarla uygulanmasıdır. Bu işlem sedasyon yöntemi ile ameliyathane ortamında ve steril koşullarda uygulanır. Tedavide göz içine ilaç enjekte edilir. Enjeksiyon sonrası hasta takip edilir. Tedavi ile ROP durmuşsa damarlanma tamamlanıncaya takip devam eder. ROP’un ilerlemesi devam ediyorsa enjeksiyon uygulamaları 4- 6 haftada bir devam ettirilir.

İndirekt lazer fotokoagülasyon

Anti VEGF enjeksiyon tedavisinin yeterli kalmadığı durumlarda indirekt lazer fotokogülasyon enjeksiyon tedavisi ile birlikte ya da tek başına uygulanabilir. İşlemin nasıl uygulanacağını bebeğin gözünün durumu belirler. Bu işlem de hafif sedasyon altında retinanın damarsız alanlarına İndirekt lazer oftalmaskop kullanılarak fotokoagülasyon işlemi yapılır. Bu işlem ile retinanın damarsız alanlarında yanlış damar üretilmesini sağlayan hücrelerin fonksiyon dışı kalması sağlanır. Bu işlem yapıldıktan sonra bebek belli aralıklarla takip edilir. Bu süreçte yine evrede ilerleme olursa tekrar lazer uygulanabilir ya da anti VGEF tedavisi ile kombine edilebilir. Bu tedavilere rağmen evrede ilerleme devam ediyorsa o zaman cerrahi tedavi gerekebilir.

Vitreoretinal cerrahi (Vitrektomi)

Cerrahi tedavi retina dekolmanı gelişen ve göz içi kanama oluşan hastalara uygulanır. Burada amaç kabaran ya da retina sinir hücre tabakasını görme kaybına yol açmadan tekrar yerine oturtulmasıdır. Bu işlem daha derin bir anestezi altında ameliyathane koşullarında uygulanır. Retinayı yerinde tutmak için göz içine silikon yağ kullanılabilir. Belli bir süre sonra bu silikon tekrar cerrahi yöntem ile yerinden çıkarılır.

Prematüre retinopatisi ile ilgili sık sorulan sorular

Prematüre retinopatisi için ilk muayene ne zaman yapılmalıdır?

Doğduktan 28 gün sonra (31-33 hafta düzeltilmiş doğum yaşına ulaşan) bebeklerin ilk muayenelerinin yenidoğan bakım ünitesinde veya poliklinik ortamında yapılması gerekir.

ROP hastalığı görülen bebekler gelecekte hangi sorunlarla karşılaşabilir?

ROP’lu bebeklerin, Retina dekolmanı, şaşılık, göz kırma kusurları, katarakt, glokom ve ambliyopi (göz tembelliği) gibi göz problemlerini sonraki yaşamlarında geliştirme riski daha yüksek olarak kabul edilir. Bu problemler diğer bebeklerin problemlerine benzerdir ancak daha sık görülebilir. Glokom ve katarakt ROP cerrahisi uygulandıktan sonra daha çok beklenir.

Prematüre retinopatisi hastalığı olup tedavi olmayan bebeklerde gelecekte ne gibi sıkıntılar görülebilir?

Prematüre olan bebeklerde retinopati gelişme sıklığı çok düşükte olsa ortaya çıktığında, bununla birlikte tedavi edilme düzeyine ulaşmışsa mutlaka tedavi edilmelidir. İleri evredeki hastaların durumlarının kendiliğinden gerileme şansı bulunmaz. Tedavisi gereken ancak tedavi edilmeyen Prematüre retinopatisi hastalarının durumları körlükle sonuçlanır. Böyle bir durumla karşılaşmamak için prematüre doğan her bebeğin mutlaka göz muayenesi olması gerektiği unutulmamalıdır.

Prematüre retinopatisi için erken teşhis önemli midir?

Bu hastalıkta erken teşhis büyük önem taşımaktadır. Geri dönüşümsüz görme hasarlarına sebep olabileceğinden erken tanı çocukların hayatında büyük rol oynamaktadır. Ne kadar erken teşhis konulursa, hastalığın evresi ve şiddeti ne kadar erken yakalanırsa görme kaybı o derece azalır, tedavi şansı ise o derece yükselir. 

Prematüre retinopatisi muayenesi nasıl yapılır?

Prematüre bebeklere yapılan göz muayenesinde anestezi ve sedasyon uygulanmaz. Muayeneden önce bebeğe göz bebeğini büyüten damlalar uygulanır. Bu damlalarında belli dozda sulandırılarak bebeklerin sistemik durumuna uygun şekilde hazırlanmasına dikkat edilmelidir. Muayene sırasında bebeğin karnının tok olmaması ve çok beslenmemesi önerilir. Bebeğin göz bebeği yeterli büyüklüğe ulaştıktan sonra (bu genellikle 30-40 dakika sonra olur) bebeğin göz kapaklarını açık tutmaya yarayan blefarosta (kapak açıcı) takılır. Sonrasında indirekt oftalmoskop ile bebeğin retinası incelenir. İşlem doktor ve hemşire gözetiminde yapılırken aileler genellikle dışarıda misafir edilir. 10-15 dakikalık sürede muayene tamamlanır.

Prematüre Retinopatisi takibi nasıl ve ne sıklıkta yapılmalıdır?

Prematüre retinopatisinin takibinin sıklığı ROP bulgu ile şiddetine göre belirlenir. ROP açısından çok riskli bir görünüm yoksa hasta iki haftada bir retinadaki damarlanma tamamlanana kadar; ROP bulgusu gelişmişse bulgunun şiddetine ve evresine göre haftada bir hatta 2-3 günde bir sıkı bir takip yapılması gerekir.

Prematüre retinopatisi muayenesinin yan etkileri var mıdır?

Bebeğin gözüne damlatılan damlaya bağlı olarak bebekte ateş oluşabilir. Bununla birlikte işlem sırasında bebeğe stres uygulandığı için solunum problemleri ile karşılaşılabilir. Bu sebeple riskli bebekler yenidoğan yoğun bakımında kontrol edilir. 

Prematüre retinopatisinin görülme oranının ülkelerin gelişmişlik seviyeleri ile alakası var mıdır?

Yenidoğan yoğun bakım ünitesinin gelişmişliği prematüre retinopatisinin görülme oranlarında en önemli faktörü oluşturmaktadır.  Gelişmiş ülkelerde koşulların daha iyi sağlanması bu hastalığın erken tanı ve tedavisini mümkün hale getirmektedir. Ancak az gelişmiş ülkelerde sağlık koşulları çok iyi olmadığı ve düzenli tarama protokolleri uygulanmadığı için hastalığın tespiti mümkün olmaz ve bebeklerde görme kaybı oranı artar. Hastalık için uygulana zamanında takip ve tedavilere rağmen agresif gidişli süreçler yaşanabilir ve görme kaybı engellenemeye bilir.

Prematüre retinopatisinin bebeklerin ağrılıklarına göre görülme oranları nelerdir?

Doğum ağırlığı ve doğum haftası düştükçe ROP görülme riski artar. 25 haftalık bir bebekte neredeyse yüzde 80 oranında prematüre retinopatisi görülürken, 32 haftanın altında olan bebekte bu oran yüzde 10 civarında olur.

Prematüre retinoplastisi hastalığı olan bebeklerin aileleri nelere dikkat etmelidir?

Ailelerin prematüre retinoplastisi olan bebekleri için özen göstermesi gerekir. Muayene zamanlarını hiç kaçırmadan çocuklarını kontrole götürmelidir. Kontrol tarihleri ile ilgili kendilerine göre inisiyatif kullanmamalıdır.

Memorial Tıbbi Yayın Kurulu tarafından hazırlanmıştır.