Gaslighting: Psikolojik Manipülasyon

Psikolojik manipülasyon “gaslighting” nedir?

Psikolojik manipülasyon kişinin bilinçli veya bilinçsiz olarak karşısındakinin davranışlarını veya algısını belli stratejiler kullanarak yanıltmayı, değiştirmeyi hedefleyen sosyal etki türü olarak tanımlanmaktadır. Gaslighting kavramı İngiliz yazar Patrick Hamilton’un 1938 yılında yazdığı ‘Gas Light’ oyunu ile ilk kez ortaya çıkmıştır. Sonrasında 1940 yılında İngiltere’de ve 1944 yılında ise Amerika’da çekilen film versiyonları ile toplumda büyük etki yaratmıştır. Oyun özetle, gaz lambasını eşinden habersiz bir şekilde her gün yavaş yavaş azaltan manipülatörün, bunu saklaması ve eşini delirdiğine ikna etmek için yaptığı psikolojik manipülasyonların zamanla eşinin gerçeklik algısının bozulmasına ve kendinden şüphe etmeye kadar gitmesini anlatan bir hikayedir.

Gaslighting kişinin özellikle kendi çıkarları için manipülatif bir şekilde yanıltma veya aldatma davranışı olarak da tanımlanabilir. Mağdur kişi, düşüncelerini, geçeklik algısını ve akıl sağlığını sorgulamaya başlar. Kişinin zaman içerisinde öz güveni ve öz saygısı zarar görür. Yapılan duygusal manipülasyonlar aynı zaman da kişinin kendi hafızasını ve akıl sağlığını sorgulamasına sebep olur. Gerçeklik algısının bozulması ile anılarını sorgulamaya başlayan bu kişiler yaşadıklarını inkar edebilir, karşısındakinin gerçeğini kabul etme eğiliminde olabilirler. Mağdurlar zamanla yaşadıkları kafa karışıklığı ve kendinden şüphe etme haliyle, kendilerini o kişilere daha çok ihtiyaç duyarken bulabilirler. Gaslighting’in temel hedeflerinden birisi de karşısındaki kişiyi kendi kontrolü altında tutmaktır. Genelde yakınları ve sevdikleri kişiler tarafından uygulandığı bilinen Gaslighting kişilerin duygularının küçümsenmesine sebep olur. Kendi akıl sağlığını, duygularını, zekâsını sorgular hale gelen bu kişiler oldukça olumsuz, suçlu, yetersiz veya kusurlu hissedebilirler.

Bir insan neden gasligthing yapar?

Psikolojik şiddet aynı fiziksel şiddet gibi kişiler üzerinde büyük hasarlar bırakmaktadır ve bu davranışların sebepleri her ne olursa olsun bilerek yapılması durumu kabul edilemezdir. Gaslighting, sorumluluk almak istemeyen kişilerin dikkati kendilerinden başka bir tarafa çekmek için yaptığı davranışlardan biri olabilir veya kişilerin kendilerini ‘güvende’ tutmak için zamanla geliştirdikleri bir baş etme mekanizması haline gelmiş olabilir. Bazen de hata yapmanın asla kabul edilemediği güvensiz ortamlarda yetişen, travmatik yaşam öyküleri, olan kişilerin hayatta kalma mekanizması olarak bir öğrendikleri bir alışkanlık olabilir. Psikopatoloji olarak incelendiğinde karşısındakini kontrol altında tutmayı hedefleyen sosyopatik özellikli “Narsistik Kişilik Bozukluğu” olan kişiler veya “Antisosyal Kişilik Bozukluğu” olan kişilerin kullandığı bir yöntem olarak karşılaşılmaktadır.

Gaslighting yöntemleri nelerdir?

Psikolojik manipülasyonlar farklı şekillerde ve durumlarda ortaya çıkabilir. Gaslighting iş arkadaşları arasında, aile içinde veya romantik ilişkilerde görülebilmektedir. Bu durumlarla baş etmek için öncelikle maruz bırakılan durumu ‘fark etmek’ önemlidir. Bazı psikolojik manipülasyon örnekleri şunlardır;

• Yalan söyleyerek manipüle etmek
• Söylediklerini inkâr etmek
• Konuşulan konuyu çarpıtmak ve kendi istediği yöne çekmek
• Yanlış olana yönlendirmek
• Duyguları ve düşünceleri küçümsemek, önemsizleştirmek
• Akıl sağlığının yerinde olmadığı kişiye ve/veya çevresine söylemek
• Kafa karıştırarak manipüle etmek
• Aşağılamak
• Karşıdakini suçlamak

Gaslighting’i fark etmeye yönelik olası örnekler nelerdir?

Gashligthin uygulayan insanların sık kullandıkları cümlelere bazı örnekler şunlardır;

• ‘Çok abartıyorsun, sadece şaka yapıyordum.’
• ‘Ben öyle bir şey demedim, uyduruyorsun resmen.’
• ‘İyi misin? Delirmiş gibi davranıyorsun.’
• ‘Ne dediğini anlamıyorum, hiç anlaşılmıyor.’
• ‘Kadınlar/Erkekler neden bunları bu kadar abartır anlamıyorum.’
• ‘Bu yaşandı mı gerçekten, hafızan çok kötü.’
• ‘Senin hakkında etrafta kötü konuşuyorlar, senin için çok üzülüyorum.’
• ‘Bu kadar da hassas olunmaz, biraz güçlü ol, her şeye ağlanmaz.’
• ‘Her şeyi de benden istemesen mi?’
• ‘Seni ne kadar sevdiğimi bilmiyor musun?’
• ‘Sana bu kadar değer veriyorken inanamıyorum bu tepkine.’
• ‘Seni asla incitmem, nasıl böyle düşünebilirsin?’
• ‘Resmen uyduruyorsun’
• ‘Sen benim en değerlimsin, onları bir anlık söyledim. Seni ne kadar sevdiğimi biliyorsun değil mi?’
• ‘Çok abartıyorsun, bunda bir şey yok.’

Gaslighting ile nasıl baş edilir?

Bu süreç ile baş edebilmek için öncelikle yukarıda belirtilen gaslighting yöntemlerini biliyor ve fark ediyor olmak büyük önem taşır. Gaslighting anlık yaşanan olaylarla belirlenemez. Kişiler muhtemelen bir süredir kandırılıyor, aldatılıyor veya manipüle ediliyorlardır. Bu davranışlar karışışında kafa karışıklığı hissetmesi muhtemel kurbanlar, hissettiği duyguların arkasında durabilmek adına günlük yaşadıkları olayları, işittikleri eleştirileri veya şüpheli olabilecek durumları not alabilir, ses kaydı alabilir veya güvendiği insanlarla paylaşımda bulunarak durumu teyit edebilirler. Hissedilen duygulara ve zekâlarına güvenmek bu süreçte başlıca yapabilecek adımlardan olacaktır. Gaslighting’in çoğunlukla kişinin tanıdığı ve sıklıkla iletişimde bulunduğu kişi tarafından uygulanması, araya mesafe koymak konusunda maruz kalan kişiyi zorlayabilir. Gaslighting’e maruz kalmamak için o kişi/kişiler ile araya mesafe koymakta zorlanılırsa veya bu manipülasyonlar sonrasında psikolojik olarak zarar görüldüğü düşünülüyorsa bir uzman ile görüşülerek terapi sürecine başlanabilir.  

Memorial Tıbbi Yayın Kurulu tarafından hazırlanmıştır.