Prefrontal Korteks Nedir?

Prefrontal Korteks Nedir?

Prefrontal korteks, beynin frontal lobonun ön kısmında yer alan, kişinin karar verme mekanizması üzerinde doğrudan etkili olan beyin bölümüdür. Beynin iki tarafında da bulunan bu kompakt yapı kısa süreliğine bellek ve dikkat oluşturulmasından da sorumludur. Empati, sezgiler, sosyal beceriler, duyguları anlama ya da duygusal tepkileri yönetme gibi görevleri üstlenen bu kısım, kişinin olgunlaşmasında kritik bir role de sahiptir.

Duygusal kontrol merkezi olarak görev yapan bu bölüm, dilin anlaşılması ve konuşmanın devam edebilmesi için anlamlı yanıt da oluşturur. Hatta stres ve diğer negatif duygularla mücadelede görev alan beynin bu kısmı, çalışma ve öğrenim hayatında kişinin başarılı olmasında etkindir. Frontol lobun bu bölümünün iyi gelişmiş olması kişinin faaliyet, alışkanlık ya da hobilerini tekrarladığında hızlı hatırlama özelliğini de kazandırır.

Prefrontal Korteksin Görevleri Nelerdir?

Prefrontal korteks, kişiye itici güç oluşturan ve hayata karşı dayanıklılığını artıran bir etki yaratır. Aynı zamanda kişiye düşünce ve duyguları anlama kabiliyeti kazandıran ve davranışların kontrolünü sağlayan beynin bir bölgesidir. Bu nedenle kişinin toplum içinde sosyal ilişkiler kurabilmesi için beynin bu yürütücü işlevlerine ihtiyacı vardır. Bir sinir ağı olarak çalışan bu bölge, hayat adına yapılacakları düşünce ve davranış olarak yerine getirmeyi de sağlar. Prefrontal korteks görevi ise şunlardan oluşur:

• İrade ve disiplin gibi işlevlerin yerine getirilmesini sağlar ve bu sayede kişinin hareketlerini sınırlayarak organize eder.
• Bilişsel ve kısa vadeli hafızanın gelişmesini ve dikkatin sağlanmasını destekler.
• Kelimelerin ağızdan çıkarken anlamlı olmasına ve konuşmanın sekteye uğramadan devam etmesine yardımcı olur.
• Haz duygusuyla ya da fevri hareketlerle anlık tatmin olma halini önlemede destek olur. Böylece dürtüleri kontrol ederek davranışları düzenleme yetisini kişiye kazandırır.
• Problem çözme, çok yönlü düşünüp karar verme mekanizmasını devreye sokma ya da planlama gibi nitelikleri ortaya koymayı sağlar.
• Duruma göre davranışlarını ayarlama ve olay örgüsü değiştiğinde davranışlarını ona göre uyarlamayı destekler.
• Geleceğe yönelik hedefini koyarken oluşabilecek sonuçlar hakkında çıkarımlar yapmaya yardımcı olur.
• Öğrendiği bilgileri gerektiğinde kullanabilme ve konsantrasyonunu işine verebilme yeteneğini oluşturur.
• Duygularını kontrol edebilmeyi ve olaylar karşısından mutluluk, üzüntü, sevinç, heyecan gibi farklı duyguları devreye sokabilmeyi mümkün kılar.

Prefrontal Korteksin Gelişimi Nasıl Olur?

Prefrontal korteks gelişim süreci bebeklikten başlar ve kişinin erginlik dönemine girmeden sonlanır. Beynin gelişimini uzun yıllar sürdüren prefrontal korteks, duygusal tepkilerinin de öğrenilmesine katkı sağlar. Okul çağında hafıza, dikkat ve odaklanma ile ilişkili olduğu için prefrontal korteks ergenlik çağında gelişimi maksimum düzeye ulaşmak üzeredir.

Özellikle ergenlik döneminde bu bölgedeki miyelinazsyonun (sinir hücrelerinde miyelin kılıf artışı) maksimuma çıktığı gözlemlenir. Çocukluktan başlayan gelişim süreci ortalama olarak 25 yaşına kadar gelişerek ilerlemektedir. Böylece resmi kurumlar belirli bir yaş döneminden sonra insanların daha doğru karar verdiğini öne sürmektedir. Bu bağlamda duygusal-bilişsel kontrol mekanizmaları 25 yaş altında daha düşük olduğu için bu kişiler, taşıt sigortası gibi poliçelerde yüksek riskli grupta değerlendirilir.

Prefrontal Korteksin Bölümleri Nelerdir?

Prefrontal korteksin nöroanatomisi değerlendirildiğinde motor beceriler ve hafıza/dil gelişimi ile doğrudan ilgisi vardır. Beynin ön lobunda büyük bir yer kaplayan bu kısmın kendi içinde bölümleri de farklı görevler üstlenir. Bu noktada prefrontal korteks bölümleri temel olarak medial, orbital ve dorsoleteral bölümlerden oluşur.

Dorsolateral Prefrontal Korteks

Dorsolateral prefrontal korteks (DLPFC) çalışma hafızası, bilişsel denetleme mekanizması adına kritiktir. Ayrıca kısa, orta ve uzun süreli hedefleri gerçekleştirmek için planlamada etkilidir. Kişi bu bölgeye bir hasar alırsa sorun çözme yetisini ve hedeflerini analiz etme becerisini kaybedebilir. Yapılan çalışmalarda negatif bir uyarı çevreden geldiğinde bellekte olan yaşanmış durumları hızlıca değerlendirip en doğru tepkiyi vermede etkili olduğu gözlemlenmiştir.

Orbitofrontal Korteks

Orbitofrontal korteks uyaranların ifadelerini duygusal olarak anlamlandırmada işe yarar. Beynin bu kısmı tam anlamıyla geliştiğinde bireyi nezaketli, kuralları yerine getiren, ölçülü davranan birine dönüştürür. Beynin orbital frontal kısmı kişinin sosyo-duygusal yönünü organize ettiği için toplumla uyum sağlamak için önemlidir. Ayrıca kişinin olaylar karşısında gülümseme, mimikler ve dokunsal etkisini olumlu yönde etkiler.

Ventromedial Prefrontal Korteks

Ventromedial prefrontal korteks; kişinin duygu durumuna, ruh haline ve motivasyonuna katkı sağlar. Bu bölüm, davranışların kontrolüne ve karar verme mekanizmasının yönetilmesine destek olur. Frontal lobun ve serebral yarım kürelerin alt bölümünde yer alan ventromedial kısım, amigdalanın düzenlenmesinde de etkilidir. Böylece tehlike anında korku ve risk sinyallerinin iyi değerlendirilmesini destekler.

Anterior Singulat Korteks 

Antrerior singulat korteks, frontal bölümde küçük bir yere sahiptir. Beynin ön kısmında orta bölüme denk gelirken 24., 33. ve 32. Broadmann alanını kapsar ve bu alan görme fonksiyonlarıyla da ilişkilidir. Yapılan çalışmalarda hatayı belirleme, dikkat ve duygusal tepkileri doğru bir şekilde göstermede rol oynadığı görülmüştür.

Prefrontal Korteks ve Limbik Sistem İlişkisi 

Beynin mantıklı karar vermesini ve olaylar karşısında orantısal tepki vermesini sağlayan kısım prefrontal kortekstir. Diğer taraftan beynin limbik sistemi tehlike karşısında kaç-kurtul sinyalini veren dürtüsel bir mekanizmayı harekete geçirir. Limbik sistemin en önemli bölümü ise amigdaladır. Zihin çalışma mekanizmasında farklı parçaların bir araya gelmesi ise anlamlı bir sinyal oluşması adına önemlidir. Bu nedenle prefrontal korteks ve limbik sistem, insanın hayatta kalması için koordineli çalışmalıdır. Birbirine zıt çalışan beynin bu iki sistemi, hayat tecrübesinin kazanması adına büyük bir yer tutar. Amigdala kişinin olaylar karşısından anında tepki verdiği duygusal cevapları üretir. Bunun aksine prefrontal korteks, olayı analiz edip uygun duygusal mekanizmayı devreye sokar. Farklı çalışan bu iki sistemin duygusal kontrol merkezi ise daha çok prefrontal kortekstir. Bu iki bölüm stresliyken aynı anda da çalışabilir. Amigdala stresi anlar, prefrontal korteks ise strese verilecek tepkiyi oluşturur. Böylece bu iki birimin ilişkisi hafıza gelişimi, stres cevabı ve duyguların yönetilmesinde oldukça kritiktir.

Prefrontal Korteksi Güçlendiren Egzersizler Nelerdir?

Prefrontal korteks frontal lob ilişkisi içinde en önemli detay, tecrübe edilmiş olay ve durumları hatırlayarak bir bellek oluşturmasıdır. Bu nedenle güçlü hafıza, iyi bir odaklanma ve organizasyon yeteneğinin gelişimi yapılacak beyin egzersizlerine bağlıdır. Prefrontal korteks egzersizleri aşağıdaki gibi sıralanabilir:

• Parasempatik ve sempatik sinir sistemini aktive eden nefes terapisi yürütücü işlevi güçlendirmede etkilidir. Aynı rolü üstlenen meditasyon ve yoga gibi aktiviteler de sakinleşme ve düşüncelerin uzaklaşmasıyla benzer etkiyi gösterir.
• Memnuniyet duymak, iyimser bakış açısı ve sosyal sorumluluk işlerinde görev almak duyguların gelişimine büyük katkı sağlar.
• Cümleleri hatırlamak için kısaltmak, bazı konuları hatırlamak için saçma anlamlar yüklemek ve oyun kurgulayarak anlatım yapmak zihinsel egzersizlerin günlük hayatta uygulanmasını sağlar. Bu sebeple kelime oyunları, bilmece ve şakalar zihinsel aktiviteyi geliştirmede destekleyicidir.
• Hayal kurma ya da hayali oyunların hayata entegre edilmesi yönetici işlevleri pekiştirir.
• Düzenli uyku, aktif spor yapma hafızanın güçlenmesinde etkilidir ve bu sayede kişinin problem çözme becerisine katkı sağlar.
• Yeni hobiler edinmek ve farklı odaklanmayı artıracak aktivitelere katılmak, yönetici işlevleri güçlendirir. Bunun için fiziksel temasın da yüksek olduğu dans, tiyatro, folklor, müzik gibi aktiviteler öncelikli olabilir.

Prefrontal Korteks Bozuklukları ve Hasarları

Prefrontal korteks hasarı bazı kaza ve hastalıklar sonucu oluşabilir. Klinik bulgulara bakıldığında bazı kanser türlerinde, tümörlerde bölgede bozukluklar gözlemlenmiştir. Doğrudan beynin ön lobunun etkilendiği beyin kanaması, beyin travması ya da inme gibi ani rahatsızlıklar da hasara neden olabilir. Bu bölgede oluşan hasarlarda en tipik belirti bireyin kişiliğinin değişmesidir.

Prefrontal Korteks Hasarı

Bu bölgeni hasara uğradığını tespit etmek için beyin cerrahisi uzmanına muayene olmak gerekir. Doktor kontrolünde çeşitli tetkikler yapılarak hastalıkla ilgili kesin teşhis koyulabilir. Prefrontal korteks hasara uğradığında ise oluşabilecek problemler aşağıdaki gibi sıralanabilir:

• Dürtüleri kontrol edememe ve şiddete eğilim
• Kişilik bozukluğu ve antisosyal hareketler sergileme
• Sosyal ilişkiler kuramama ve arkadaş ortamında yalnızlaşma
• Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu semptomları
• Kişide travma sonrası stres bozukluğu belirtilerinin görülmesi
• Duygu durumu dengesizliğine bağlı bipolar bozukluk ya da şizofreni semptomları

Özellikle beyinle ilgili ciddi bir travma yaşayan kişilerde ameliyat sonrası ya da iyileştikten sonra bu belirtilerin bir ya da birkaçı klinik süreçlerde görülmüştür.

Dikkat Eksikliği ve Yürütücü İşlev Problemleri

Prefrontal korteks dikkat eksikliği ile iç içe geçmiş bir bağlantısı vardır. Bölgesel bir hasar oluştuğunda kişi dikkatini toplama, odaklanma ya da yorumcu bakış açısını kaybedebilir. Bu nedenle hastaların bazılarında DEHB olarak bilinen dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu yaygın olarak görülmektedir.

Duygusal Regülasyon Bozuklukları

Beynin ön lobundaki bu alan zarar görürse kişi duygularını kontrol etmekte zorlanabilir. Bunun yanında kişide beklenmedik bir şekilde dürtüsel davranışlar ortaya çıkabilir. Akıl yürütme yetisini kaybeden kişi, konuştuğu kişinin duygularını da anlayamadığı için olağan dışı tepkiler verebilir. Bundan dolayı kişinin sosyal ilişkilerini sürdürmede ciddi problemler yaşaması muhtemeldir.

Prefrontal Korteks ile İlgili Sık Sorulan Sorular

Prefrontal korteks ne işe yarar?

Zihinsel ve duygusal yönetimi sağlayan bu bölge, kişinin olgunlaşmasında rol oynar. Analitik, problem çözen, yaratıcı ve duygusal zekası yüksek kişilerin bu lobunun iyi geliştiği söylenebilir. Genel olarak beynin bu bölümü sayesinde kişi, duygu ve düşüncülerini süzgeçten geçirerek karşı tarafa rasyonel cevaplar verir.

Prefrontal korteks ne zaman gelişir?

25 yaşların sonuna doğru bu lob gelişimi tam olarak gerçekleştirir. Ergenlik çağında ana hatları çizilen bölgenin 25 yaşına doğru artan yaşam deneyimi ile istenilen düzeye gelmesi beklenir. Bu nedenle ergenlik döneminde yaşanılan bazı fiziksel ve duygusal travmalar, ilgili bölgenin gelişimini etkileyebilir. Böylece kişinin ömür boyu zihin ve duygu kontrolü sıkıntıya düşebilir.

Dikkat eksikliği prefrontal korteksle ilişkili midir?

Evet, kişinin sürekli hale gelen bir dikkat eksikliği problemi varsa beynin bu bölümüyle ilgili olabilir. Dikkat eksikliği, öğrenme güçlüğü, olayları organize edememe hali kişinin bir konuya odaklanmasını da engeller. Eğer kişi gençlik yıllarında bu problemle mücadele ederse eğitim-öğrenim hayatında zorlanmalar yaşayabilir.

Prefrontal korteks nasıl güçlendirilir? 

Prefrontal korteksin güçlenmesi için nefes egzersizleri, sakinleştirici etkinlikler, beyin aktivitesini artıran oyunlar faaliyet olarak gerçekleştirilebilir. Beyne giden oksijenin artması için kardiyo, takım sporları, aerobik, orman yürüyüşleri yapmak da çok faydalıdır. Bunun yanında beyni besleyen gıdalar tüketmek ve düzenli uyku, bu bölgenin güçlenmesinde birincil rol üstlenir.

Memorial Tıbbi Yayın Kurulu tarafından hazırlanmıştır.