Düztabanlık nedir? Belirtileri nelerdir?

Düz tabanlık çocuklarda ortopedi ve travmatoloji doktoruna gidilme nedenleri arasında birinci sırada gelmektedir. Ortez cihazları, fizik tedavi, ilaç gibi tedavi yöntemlerinin yanında nadir de olsa gerekli durumlarda cerrahi yöntemler kullanılabilmektedir. Memorial Şişli Hastanesi Ortopedi ve Travmatoloji Bölümü’nden Op. Dr. Feridun Yumrukçal Düztabanlık ve tedavi yöntemleri hakkında bilgi verdi.

Düztabanlık nedir?

Düztabanlık (pes planus) halk arasında taban düşüklüğü olarak da bilinmektedir. İnsan ayak ve ayak bileğinde 26 farklı kemik ve bu kemikleri bir arada tutan birçok eklem bulunmaktadır. Ayrıca onlarca kas, tendon ve bağ ayak yapısını desteklemektedir. Yetişkin bir insanın ayağına tabanından bakıldığında, ayak kemerleri denilen enlemesine ve boylamasına yerleşimli çukurluklar görülmektedir. Ayak kemerlerinin yapısı bir insanın ayağındaki yük dağılımının nasıl olduğunu ve yürümesine etkisini belirler. Kemerlerin strese ve çeşitli yüzeylere uyum sağlamak için sağlam ve esnek olması gerekir. Ayak kemerlerinin olmadığı veya az olduğu durumlar düztabanlık olarak tanımlanır. Düz tabanlık durumunda, vücut ağırlığını yere  üç noktadan dağıtan ayağın bu özelliği bozulur ve oluşan  biyomekanik değişikliklere bağlı bir takım sorunlar yaşanabilir.

Düztabanlık belirtileri nelerdir?

Düztaban (pes planus)  çocuklarda ve yetişkinlerde, genellikle sorun yaratmamaktadır. Spor veya herhangi bir aktivite için genellikle engel teşkil etmeyen düztabanlık çocuklarda belli bir yaşa gelene kadar sürebilir.

Düztabanlık belirtileri:

• Ağrı

Düztabanlık durumunda en sık karşılaşılan belirti gerilmiş kaslar ve bağlardan kaynaklanan ayak ağrısı ve baldırlarda ağrıdır. Diz ve kalçadaki anormal   stres bu eklemlerde de ağrıya neden olabilir

            Ağrılar;

• Ayak bileği içlerinde
• Ayak kemerlerinde
• Baldırlarda
• Diz eklemlerinde
• Kalça eklemlerinde
• Belde hissedilebilir. 
• Ayakkabıların çabuk deforme olması

Düztabanlıkta olması geren basış şeklinin bozulmasına bağlı ayakkabıların  özellikle iç tarafları daha hızlı bir şekilde aşınabilir.

• Bacakların çabuk yorulması
• Ayaklarda sertlik veya uyuşma hissi
• Ayaklarda şişlik
• Ayaklarda basış bozukluğuna ikincil gelişen nasırlaşmalar
• Yürüme veya denge ile ilgili sorunlarla da karşılaşılabilir.

Düztabanlık nedenleri nelerdir?

Doğumsal (konjenital)

Genetik faktörlere de bağlı olarak doğuştan gelen anomaliler düztabanlığa yol açabilir. Ailesinde düztaban olanlarda görülme ihtimali daha yüksektir.

• Vertikal talus
• Tarsal koalisyon
• Beyin felci (serebral palsi), kas distrofisi veya spina bifida gibi hastalıklar

Edinsel

• Geçirilmiş ayak travması
• İlerlemiş yaş
• Romatoid artrit
• Arka tibial tendonun hasar görmesi, disfonksiyonu veya yırtılması (tibialis posterior tendonunun yetmezliği)
• Obezite ve diyabet 

Düztabanlık teşhisi nasıl yapılır?

Düztaban teşhisinde doktor muayenesi ilk basamaktır. Doktor muayenede; 

• Hastanın düztabanlığa neden olabilecek hastalık veya travmaları inceler.
• Düztabanlık ayakkabılarda anormal aşınmaya neden olabileceği için hastanın ayakkabılarını kontrol eder.
• Ayak parmaklarını kaldırmak gibi basit hareketlerle ayak ve bacakları gözlemler.
• Aşil tendonu veya posterior tibial tendon gibi ayak ve bacaklardaki diğer tendonlar da dahil olmak üzere kasların ve tendonların kuvvetini test eder.

Bir ortopedi ve travmatoloji uzmanı, hastanın ayaklarını ve yürüyüşünü inceleyerek teşhisi koyabilmektedir. Bununla birlikte muayeneyi desteklemek için görüntüleme yöntemlerinden de destek alınabilmektedir.

Görüntüleme yöntemleri

• Röntgen: Röntgen ile ayaklardaki kemiklerin ve eklemlerin görüntüleri elde edilebilir. Özellikle artrit tespitinde faydalıdır.
• Bilgisayarlı Tomografi (BT): Kemik yapıları daha ayrıntılı değerlendirme için bilgisayarlı tomografiden faydalanılabilir.
• Ultrason: Tendon yaralanması şüphesinde vücuttaki yumuşak dokuların ayrıhtılı görüntülenmesi için kullanılır.
• Manyetik Rezonans (MR): Hem sert hem de yumuşak dokular için daha detaylı görüntüler elde edilir.

Düztabanlık tedavisi

• Düztabanlıkta tedavi, sorunun ciddiyetine ve nedenine bağlıdır. Düztabanlık ağrı veya başka zorluklara neden olmazsa, genellikle tedaviye ihtiyaç duyulmamaktadır.
• Ayak kemer destekleri (ortez cihazları) düztabanlığa bağlı ağrıları hafifletmek için faydalı olabilir. Ayak kıvrımlarını destekleyen özem tasarlanmış destekler de tercih edilebilir. Ayak kemerini destekleyen cihazlar düztabanlığı tedavi etmez, sadece şikayetleri azaltır.
• Germe egzersizleri. Özellikle kısa aşil tendonuna bağlı gelişen düztabanlıkta bu tendonu rahatlatan egzersizler fayda sağlamaktadır. 
• Fizik tedavi de zaman zaman düztabanlığa bağlı ağrılar için yararlı olabilir.
• Dinlenme ve buz tedavisi ağrılar için faydalıdır. Özellikle şikayetleri arttıran etkinliklerden kaçınılmalıdır. Ağır sporlar yerine yürüyüş, bisiklet veya yüzme tercih edilebilir.
• Yaşanan ağrılar için doktorun tavsiye edeceği ağrı kesiciler kullanılabilir.
• Diyabet, yüksek tansiyon ve obezite gibi düztabanlığı daha kötü hale getirebilecek risk faktörleri kontrol altına alınmalıdır.

Düztabanlıkta cerrahi tedavi

Düztabanlıkta; hekimin gerek görmesi halinde bir veya birkaç yöntem birarada kullanılarak rahatsızlık cerrahi olarak düzeltilebilir.

• Ayağın aşık kemiğinin doğuştan olması gerekenden farklı şekilde durması(vertikal talus)cerrahi olarak düzeltilebilir.
• Bazı kemikler çocuklukta düzgün şekilde gelişmez, bu da düztabanlığın doğumdan yetişkinliğe devam etmesine neden olabilir. Bu nadir durumlarda, kaynaşık kemikleri (tarsal koalisyon) ayırmak için cerrahi müdahale gereklidir.
• Düztabanlığa bağlı gelişen kemik çıkıntılar cerrahi yöntemle tedavi edilebilir.
• Kemikler kesilerek(osteotomi/kolon uzatma, kalkaneal kaydırma) ve/veya eklemler dondurularak(artrodez) ayağa uygun şekil verilebilir.
• Tendonların şişmiş ve hastalıklı kılıfları cerrahi yöntemle temizlenebilir. (sinoviyektomi)
• Vücuttaki bir tendon yapıştığı kemikten ayrılıp başka bir yere tespit edilerek ayağın olması gereken şekile getirilmesine katkı sağlanabilir. (tendon transferi)

Düztabanlık hakkında sık sorulan sorular 

Çocuklarda Düztabanlık

Çocuklarda en sık görülen ortopedik sorunlardan biri olan düztabanlık; çoğu zaman ayak yük altındayken yani yere basarken ayak tabanının iç tarafında olması gereken arkın görülmemesi, arkadan bakıldığında topuğun dışa dönük durması ve tabanın tamamen yerle temas etmesi şeklinde kendini gösterir. Düztabanlık ayaklardaki ve alt bacaktaki dokular ve kemiklerle ilgilidir. Bu durum bebeklerde ve küçük çocuklarda normaldir.

Bütün bebekler doğduğunda düztaban olarak görülmektedir. Bu yüzden çok küçük yaşlarda düztabanlıktan korkulmamalıdır. Ancak belli bir yaştan sonra özellikle aile öyküsü de varsa esnek düztabanlık görülme ihtimali artmaktadır. Toplumda görülme sıklığı erişkinlerde yüzde 20-25 civarındadır.

Çocuklarda daha çok görülen esnek düztabanlık genellikle bir sağlık problemine yol açmamaktadır. Ebeveynlerin, ayak gelişiminin daha hızlı olduğu ilk 5 yaşta endişelenmemeli ancak sert ya da esnek düztaban teşhisi için mutlaka bir ortopedi ve travmatoloji uzmanına danışmalıdırlar.

Bebek ve Çocuklarda Düztabanlık Tedavisi

Bebek ve çocuklarda sert düztabanlık; doğumda kendini göstermekte ve kayık ayak denilen görüntünün oluşmasına yol açmaktadır. Çoğu zaman ayak bileği kemiklerinden birinin duruşunun bozukluğundan (vertikal talus) kaynaklanmaktadır ve beraberinde başka rahatsızlıklar da olabilmektedir. Kesin teşhis muayenede konulabilmektedir.

Yenidoğan döneminde bazı germe egzersizleri ve alçılamalar uygulansa da; çoğunlukla 6-12 aylıkken cerrahi tedavi uygulanmaktadır. Sert düztabanlık tedavi edilmezse kalıcı sakatlığa yol açabilmektedir. Fark edildiğinde vakit kaybetmeden uygun tedavinin yapılması gerekmektedir. Sert düztabanlık ne kadar erken fark edilirse ve tedavisine ne kadar erken başlanırsa, uygulanan tedaviden yüz güldürücü sonuç alma şansı bir o kadar yükselmektedir. Başlangıç evresini geçmiş düztabanlık rahatsızlığında tedaviler daha karmaşık olabilir. Toplumda daha sık görülen esnek düztabanlık ise çoğu zaman müdahale edilmesi gereken bir sorun olmamakla birlikte yine de esnek ve sert düztabanlık ayrımını yapmak için bir ortopedi ve travmatoloji uzmanına danışmak gerekmektedir. 

Esnek düztabanlığı tedavi ile düzeltmek mümkün değildir. Esnek düztabanlık çok şiddetli değilse ayak gelişimi tamamlandıkça kendiliğinden düzelebilmektedir.  Eskiden geleneksel olarak tedavi amaçlı tabanlıklar, ortopedik ayakkabılar, egzersizler önerilmekteydi. Ancak bilimsel araştırmalar; kullanılan tabanlıkların, botların ve egzersizlerin esnek düztabanlığı düzeltici etkisinin olmadığını göstermektedir. Tabanlıklar, ortopedik botlar, egzersizler ancak esnek düztabanlığın sebep olduğu ağrı ve kolay yorulma gibi ikincil problemleri önlemek amacıyla kullanılabilmektedir. Bunun yanında esnek düztabanlığın şiddeti değişebilmektedir. Şiddetli olanlarda ayağın iç tarafında bir çıkıntı görülebilir. Bu bölgeyi ayakkabı vurabilir, nasırlaşma olabilir. Bunları engellemek için de tabanlık ya da ortopedik ayakkabılar kullanılabilmektedir. Çocuğa esnek düztabanlık teşhisi konduğunda çoğu zaman 7-8 yaşlarına kadar herhangi bir müdahaleye gerek olmadan takip etmek yeterli olmaktadır.

Esnek düztabanlığı olup ağrı ve kolay yorulma gibi şikayetleri olan çocuklarda esnek düztabanlığın şiddeti fazla olabilmektedir. Bu tarz şikayetlerde tabanlık kullanmak gerekmektedir. Esnek düztabanlık çoğu zaman cerrahi tedavi gerektirmese de ileri düzeyde olanlarda cerrahi gerekebilmektedir. Bu tedavide bazı yumuşak doku ameliyatlarının yanı sıra, kemik ameliyatları da yapılabilmektedir. Bunlar kemiklerin uzatılması ve yeniden şekillendirilmesi ile olabileceği gibi, bazı durumlarda ayaktaki eklemlerin dondurulması ile ayağa şekil verilmesi şeklinde de olabilir. Bu tedaviler sonucunda ağrısız olarak günlük hayata devam edilebilmektedir.

Düztabanlık Çeşitleri Nelerdir?

• Esnek (Fleksibl) Düz Tabanlık: En yaygın görülen düztabanlık tipidir. Ayak yük altında ayak kemerleri görülür, yere bastığında ise taban düzleşmesi olur. Esnek düztabanlıkta kemik yapısında sorun olmazken kas ve bağlarda gevşeklik söz konusudur. Genetik yatkınlık yoksa 8-10 yaşından sonra bu durum kendiliğinden düzelebilir.
• Sert (Rigit) Düztabanlık: Ayak boştayken de, yere basarken de ayak kemerleri oluşmamaktadır. Ayak kemiklerinin aralarındaki uyumun bozulması sonucu ortaya çıkabilir ve tedavi edilmezse kalıcı problemlere yol açabilir. Nadir görülür ve ileri tetkik ve tedavi gerektirebilir. Ayak kemeri bulunmadığından yere basıldığında bilek ve topuk dışa, ayak ise içe doğru bükülür.
• Kısa Aşil Tendonunun neden olduğu düztabanlık: Topuk kemiğini baldır kasına bağlayan aşil tendonunun kısa olduğu durumlarda oluşur. Bu durum, yürürken veya koşarken topuğun erken kalkmasına ve ağrıya neden olur.
• Posterior Tibial Tendon disfonksiyonunun neden olduğu düztabanlık:  Baldır kasını ayak bileğinin iç kısmına bağlayan tendon yaralandığında veya deforme olduğunda oluşur. Ayak kemeri ihtiyaç duyduğu desteği alamazsa düztabanlık ve ağrı oluşabilir.

Düztabanlık Testi Nedir?

Kendinizin ya da çocuğunuzun düztaban olduğundan şüpheleniyorsanız evde 3 aşamadan oluşan basit bir test yapabilirsiniz.

1 - Ayaklarınızı ıslatın.

2- Ayak izinizin oluşacağı kağıt veya beton bir zemine ayağınızı bastırın.

3- Ayağınızı kaldırdığınızda ayak tabanınızın izi tamamen yere veya kağıda çıkıyorsa düztabanlıktan şüphelenebilirsiniz.

Çocuklarda ayak kemeri gelişmesi zaman aldığından; çocuklar parmak uçlarında tutularak ayak kemerine bakılır.

Memorial Tıbbi Yayın Kurulu tarafından hazırlanmıştır.