Ferritin Nedir? Ferritin Düşüklüğü ve Yüksekliği

Ferritin Nedir?

Vücudun demir deposu olan ferritin, kırmızı kan hücrelerinin üretimi ve oksijen dağıtımı için gereken demirin, çözünmesi, depolanması ve vücut ihtiyaç duyduğunda kontrollü bir şekilde salınımını yapan kan proteinidir. Ferritin testi ile kandaki demir miktarı yani ferritin düzeyi ölçülür.

Vücudun sağlıklı kan hücreleri yapabilmesi için demire ihtiyacı vardır ve kırmızı kan hücreleri akciğerlerden vücudun geri kalanına oksijen taşıyarak hayati bir rol üstlenir. Demir'in bir diğer önemi ise kasların, kemik iliğinin ve çocuklarda beyin gelişimine de yardımcı olmasıdır. Ferritin proteini, vücut hücrelerinde ve özellikle hepatosit olarak bilinen ve karaciğerin yaklaşık olarak %75'ini oluşturan hücrelerde, kemik iliğinde ve bağışıklık sistemi hücrelerinde bulunur. Ferritin proteininde yaklaşık olarak 4.500 adet demir molekülü depolanır.

Ferritin Değerleri Kaç Olmalıdır?

Normal ferritin değerleri cinsiyete göre değişkenlik gösterir. Buna göre erkeklerde 20-500 ml/ng, kadınlarda da 20-200 ml/ng arasındaki değerler normal aralık olarak kabul edilirken çocuklarda ise ideal ferritin düzeyleri yaşa bağlı olarak farklılık göstermektedir. 

Yeni doğan bebeklerde 25-200 ng/ml, bir aylık bebeklerde 200- 600 ng/ml, 2-5 aylık bebeklerde 50-200 ng/ml, 6 aylık bebekler ile 15 yaş arası çocuklarda ise 7-142 ng/ml arasında olması normal olarak kabul edilir.

Ferritin testi ile demir eksikliği anemisi, huzursuz bacak sendromu, hemokromatoz denilen vücudunuzun besinlerden çok fazla demir emip emmediği, karaciğer hastalığı ve sistemik otoinflamatuar hastalığı olan erişkin still hastalıkları teşhis edilebilir. 

Yapılan test sonucunda ferritin taban sınır değerinden düşük çıkarsa bu vücutta bulunan demir deposu seviyesinin düşük olduğuna işaret ederken, yine tavan sınır değerinin üstünde ki değer ise ferritin yüksekliği olarak kabul edilir.

Ferritin kaç olursa tehlikelidir?

Genel olarak kadınlarda 200 ng/mL'den yüksek ve erkeklerde 300 ng/mL'den yüksek serum ferritin seviyeleri anormal anormal kabul edilir. 1000 ng/mL üzerinde çıkan bir ferritin sonucu karaciğer sirozu, kanser ve ciddi enfeksiyonlar ile mücade edildiği anlamına geleceğinden, oldukça tehlikelidir.

Ferritin Düşüklüğü Nedir?

Test sonucunun 20 mg/nL'nin altında kalması durumu olan ferritin düşüklüğü, vücuttaki demir depolarının düşük olduğunu ve demir eksikliği olduğu anlamına gelir. Bu da demir eksikliği anemisine, yani vücutta kırmızı kan hücrelerinin yetersiz olduğuna işaret eder.

Ferritin Düşüklüğü Neden Olur?

Demir içeren beslenme alışkanlığının az olması, düşük gastrointestinal emilim, crohn hastalığı, çölyak hastalığı, ülseratif kolit, hemoroid, kolon kanseri ve peptik ülser, menoraji ve hematüride yanı sıra hamilelikte emzirmek ferritin düşüklüğünün yaygın nedenleridir.

Ferritin düşüklüğüne sebep olabilecek faktörler;

• Aşırı miktarda çay ve kahve tüketimi
• Düzensiz ve sağlıksız beslenmek
• Ağır ve yoğun geçirilen adet dönemleri
• Gebelik, düşük veya kürtaj yaşamış olmak
• Sık sık doğum yapmak
• İşlenmiş et ürünlerini sıklıkla tüketilmesi
• Çölyak hastalığı
• C vitamini eksikliği
• Kronik hastalıklar
• Çeşitli yaralanmalardan ya da operasyonlardan sonra yaşanılan kan kaybı
• Gastrointestinal sisteme ait kayıplar (kolonda polip, mide ülseri, divertikül vb.) olarak sıralanmaktadır.

Ferritin Düşüklüğü Belirtileri Nelerdir?

Ferritin düşüklüğü durumlarda görülen belirtiler şunlardır:

• Aşırı yorgunluk
• Cildin soluklaşması
• Göğüs ağrısı ve nefes darlığı
• Kalp atışlarında hızlanma
• Baş ağrısı ve baş dönmesi
• Dilde yaralar oluşması
• Tırnakların kırılmaya yatkınlaşması
• Özellikle bebek ve çocuklarda iştahsızlık
• Kulakta çınlama
• Üşüme hissi
• Unutkanlık
• Konsantrasyon ve odaklanma problemleri
• Saç dökülmesi
• Eklem ve kas  ağrıları
• El ve ayaklarda uyuşma hissi
• Toprak ve kireç yeme isteği

Ferritin Düşüklüğü Nelere Sebep Olur?

Demir eksikliği kırmızı kan hücrelerinin üretimini, metabolizmayı ve hormon üretimini de etkileyebileceği gibi demir eksikliği anemisinin ortaya çıkmasına neden olabilir. 

Ferritin Nasıl Yükseltilir?

Ferritin düşüklüğü tespit edilmesi durumunda mutlaka önce altta yatan nedenin aydınlatılması gerekir. Buna neden olan ciddi bir sebep yoksa beslenme alışkanlığı ile ferritin seviyenizi yükseltebilirsiniz:   

Yağsız kırmızı et, mercimek, fasulye, kuru üzüm, yumurta, kahvaltılık tahıllar ile ıspanak, brokoli ve lahana yanı sıra C vitamini açısından zengin takviye ve gıdalar vücuda demir sağlayarak ferritin seviyenizi yükseltmenize yardımcı olabilir. 

Vücuda demiri almak kadar kadar demirin emilimini sağlamakta önemlidir. Bu sebeple yemeklerden sonra çay kahve tüketiminin azaltılması, sigara alkol tüketiminin kısıtlanması da vücuda alınan demir miktarının emilmesini hızlandırır. 

Ferritin Yüksekliği Nedir?

Ferritin yüksekliği, vücuttaki demir depolarının olması gerekenden daha fazla olduğu, enfeksiyon, hipertiroidi, karaciğer sorunları veYA romatoid artrit bulunduğu anlamına gelir.

Ferritin Yüksekliği Belirtileri Nelerdir?

Ferritin yüksekliğine bağlı olarak en sık görülen belirtiler şunlardır;

• Halsizlik ve yorgunluk
• Kalp sorunları
• Karın ve göğüste ağrı
• Eklem ağrıları
• Kilo kaybı
• Enerji eksikliği
• Karın ağrısı
• Vücut kıllarında dökülme
• Ciinsel isteksizlik

Ferritin eksikliği tedavisi nasıl yapılır?

Hastanın durumuna ve değerlerine göre  değişkenlik gösterecek şekilde tablet, şurup ya da damardan (intravenöz) demir takviyeleri planlanabilir. Tedavi sürecinin yakından takibi ve yarıda kesilmemesi oldukça önemlidir. Ortalama 3-6 ay kadar süre ile tedaviye devam etmek gerekmektedir. Tedaviyi yarıda kesmek tekrarlayan demir eksikliğine neden olabilmektedir. Medikal tedavinin yanı sıra hastanın beslenmesi de demir eksikliğine göre planlanmalıdır.

Demir eksikliğinde demir, vitamin B12 eksikliğinde vitamin B12, folik asit eksikliğinde folik asit, kronik börek yetmezliğinde eritropoietin verilir. Anemi yaşam kalitesini düşürecek kadar ciddi boyuttaysa kan nakli yapılır. Bağışıklık sisteminin alyuvarlar yapımını durdurduğu veya parçaladığı durumlarda bağışıklık sistemini baskılayan ilaçlar kullanılır. Aşırı alyuvar parçalanmasına yol açan çeşitli durumlarda dalak alınabilir. Anemiye yol açan ilaçlar kesilir. Kemik iliğinin hastalıklarına bağlı kansızlıklarda kemik iliği nakli de seçenekler arasındadır.

Ferritin değerinin yüksek olması önemli midir?

Ferritin yüksekliği mutlaka önemsenmesi ve araştırılması gereken bir durumdur. Altta yatan nedenlerin ortaya çıkarılması gerekmektedir. Eğer gerekli tetkikler yapıldıktan sonra herhangi bir hastalık saptanmamış ise beslenme desteği ile ferritin düzeyleri doktor takibinde düşürülebilir. Genellikle  kahve, yeşil çay, kalsiyum yönünden zengin içeriklerin tüketilmesi, uzun süreli egzersiz yapılması, çinko, magnezyum gibi minerallerin alınması önerilebilir.

Çocuklarda ferritin eksikliğinde ne yapılmalıdır?

Demir eksikliği belirtilerinin görüldüğü çocuklara ilk olarak ayrıntılı bir kan testi uygulanır. Demir eksikliği tanısı alan çocukların tedavisi yaş ve kiloya göre değişmekle birlikte, günde 3-5 mg demir takviyesine başlanır. Uygulanan ilaçların gastrointestinal sistemde hızla emilen formda olduğu için tedavi en az bir-iki ay sürer. Tedavinin en önemli amacı; ailelere demirin nasıl ve hangi gıdalarla verileceğini öğretmek olmalıdır.

Bunun için şu kurallara dikkat edilmelidir:

• Aç karnına alınacak denildiğinde birçok aile bazen yemekten hemen önceki ‘açlık’ halini düşünmektedir. Oysa söz konusu açlık, iki öğün arasıdır.
• Tedavinin beşinci gününde kanda demirin etkili olmasını gösteren bir hücrenin çoğalıp, çoğalmadığı kontrol edilir. Bunun için testler ihmal edilmemelidir. Eğer yükselme varsa tedavinin doğru yolda olduğu anlaşılır.
• Belirli aralıklarla demir düzeylerinin kontrol edilmesiyle değerler normale gelene dek tedaviye devam edilmelidir.
• Demir tedavisinin ihmal edilmesi halinde enfeksiyonlarda artış, bağışıklık sistemi ile ruh sağlığında bozukluklarda artış görüleceği unutulmamalıdır. 

Memorial Tıbbi Yayın Kurulu tarafından hazırlanmıştır.