Buerger Hastalığı

Dünyada sigaranın doğrudan neden olduğu bilinen ve kanıtlanmış bir rahatsızlık Buerger hastalığı, genellikle bacak atardamarlarındaki kan akışını durdurarak zamanla ağrıya neden oluyor. Tedavide geç kalındığı takdirde kişinin yaşam kalitesini olumsuz yönde etkileyen Buerger hastalığı uzuv kaybına neden olabiliyor. Memorial Kayseri Hastanesi Kalp ve Damar Cerrahisi Bölümü’nden Prof. Dr. Faruk Cingöz, Buerger hastalığı ve tedavi yöntemleri konusunda bilgi verdi.

  Buerger hastalığı nedir?

Buerger hastalığı, tütün kullanımı sonucunda kol ve bacaklardaki damarların iltihaplanması ya da şişmesiyle ortaya çıkan damar tıkanıklığı hastalığıdır. 

Buerger hastalığı, orta ve küçük çaplı damarlarda nedeni belli olmayan, iyileşme ve tekrar hastalanma ile seyreden daha ve çok gençlerde görülen bir hastalıktır. Yapılan araştırmalarda bu hastalıkta bağışıklık sisteminde görülen anormallikler nedeniyle immünolojik damar iltihabı olduğu belirlenmiştir. Hekimlikte tromboanjiitis obliterans, halk arasında ‘budama’ (spontan ampütasyon) hastalığı olarak bilinir. 1908 yılında Leo Buerger tarafından detaylı olarak tarif edilmiştir.

Buerger hastalığı neden olur?

Tütün kullanımı Buerger hastalığının gelişiminde açıkça rol oynamaktadır. Tütünün içindeki kimyasalların kan damarlarının iç yüzeyini tahriş ederek şişmelerine neden olduğu düşünülmektedir.Tromboangiitis obliterans olarak da adlandırılan Buerger hastalığında, kan damarları iltihaplanır, şişer ve kan pıhtılarıyla (trombüsler) tıkanabilir. Buerger hastalığının kesin nedeni bilinmemektedir. Ayrıca bazı kişilerin hastalığa genetik yatkınlığı olabileceğinden şüphelenilmektedir.

Buerger hastalığının belirtileri nedir?

• Hastalığın aktif olduğu dönemlerde ilgili damar bölgesi hassas ve ağrılıdır.
• Hastada genel bir kırgınlık, halsizlik yorgunluk ve ateş vardır. İlk belirti olarak ortadan kaybolan ayak terlemesi de olabilir. Parmaklarda soğukluk ve hissizlik oluşur.
• Bazen ilk bulgu terleme kaybı yerine yürümekle ayaklarda oluşan hissizliktir. Çoğu zaman toplardamarlarda dolgunluk azalması dikkat çekici olabilmektedir.
• Zamanla yürümede topallama gelişebilmektedir. Genellikle baldır bölgesinde ağrı ayırıcı bir özelliktir.
• Hastalık ilerledikçe ayaklarda morarmalar başlar. Sonrasında geceleri artan istirahat ağrıları ile birlikte parmaklarda yaralar ortaya çıkar.
• Müdahale edilmediğinde kangrenleşme oluşarak kişi önce parmaklardan başlayıp yukarılara doğru ilerleme yapan uzuv kaybına uğrar.

Buerger hastalığı kimlerde olur?

En çok 25-40 yaş arasındaki sigara içen genç erkekler arasında görülmektedir. Buerger hastalığı Türkiye’de damar hastalıkları grubunun % 7-10 kadarını oluşturur. Kadınlarda görülme olasılığı ise vakaların % 2’si kadardır.

En önemli nedeni sigara içenlerde nikotin metaboliti olan cotinine’in (nikotinin vücuda girdikten sonra dönüştüğü madde) tetiklediği damar duvarına karşı vücudun geliştirdiği aşırı hassasiyettir. Homosistein yüksekliğine bağlı serbest oksijen radikallerin artışı da damar duvarlarını hassas hale getirmekte ve reaksiyonu başlatabilmektedir. Bunun yanında, sık soğuğa maruz kalma, sosyoekonomik düzeyin düşüklüğü, kötü beslenme, hepatit B sarılığı geçirme, fibrinojen yüksekliği, pıhtılaşmaya meyil nedenleri arasında sayılabilir.

Buerger hastalığının teşhisi nasıl konulur?

Klinik olarak 5 ana kriter (shionaya) esastır. Sigara içilmesi, 50 yaş altı, diz altı tutulumu, atheroskleroz risk faktör yokluğu ve üst ekstremite tutulumundan 4’ünün varlığı teşhis için yeterlidir. Hastanın şikayetleri üzerine atardamar muayenesinde çoğunlukla yukarıdaki kriterlere göre tanı konulmaktadır. Muayene sonrası sıklıkla tıkanıklığın yeri ve derecesini belirlemek için ultrasonografik ve doppler çalışmaları yapılmalıdır. Hastalığın arter ağacındaki tutulumu için tomografik anjiyografi gerekmektedir. Böylelikle tıkanıklığın yeri, tıkama miktarı, uzunluğu, parmaklara kan akış yolu ve en önemlisi yardımcı (kollateral) kan damar varlığı saptanır. Tedavide bu çok önemlidir. Bazı durumlarda istenen klasik anjiyografi ise hem tanı hem de tedavi amaçlıdır.

Buerger hastalığının tedavisi nasıl yapılır?

Öncelikle sigara kesinlikle bırakılmalıdır. Buerger hastalığı, sigaraya karşı gelişen alerji olarak değerlendirildiği için alerjen yani sigara bırakmak tedavinin ilk başlangıcı ve olmazsa olmazıdır. Çünkü alerjen ortadan kalkarsa hastalıkta da ortadan kalkacaktır. Sigarayı bırakan Buerger teşhisi konmuş hastaların yaklaşık % 90’nında ayakta yara bile olsa iyileşme görülmektedir. Sürdürülebilir ve düzenli bir egzersiz programı zorunludur. Azami ölçüde soğuk havalardan ve soğuk travmasından korunulmalıdır. İlaç tedavisinde ise ağrı kesici, damar genişletici, pıhtı eritici ve engelleyici ilaçlar kullanılmaktadır. Bu ilaçlar devamlı ve kesintisiz kullanılması gerekir, asla bırakılmaz. Yara varsa; lokal tedavinin yanı sıra ozon, yüksek basınçlı oksijen, PRP ve kök hücre uygulamaları yapılabilmektedir. Günlük kullanımdaki ağrı kesiciler ne yazık ki ağrıyı kısmen azaltsa da çoğu zaman etkisiz kalmaktadır. Bu durumda uzman hekim uyuşturucu nitelikli ağrı kesiciler verebileceği gibi epidural anesteziyi yani kısmı anesteziyi gerekli görebilmektedir.

Bu tedavilere cevap alınamazsa öncelikle anjiyografik olarak damarın açılması amaçlanmaktadır. Yine de sonuç alınamazsa hasta uzvu besleyen damarları daraltan sempatik sinirlerle birlikte açık rekonstrüktif damar ameliyatları yapılır. Bunlara da cevap alınmazsa ne yazık ki ilgili bölgenin kesilme kararı verilmektedir. İyileşme ve tekrar hastalık oluşması ile birlikte hastalık ilerler daha önce kesilen yerin üzerinden kesilmesiyle süreç devam eder gider. Ancak hastaların büyük çoğunluğunda alışkanlıklarını damar sağlığı yönünde değiştiren ve geliştiren, ilaçlarını düzgün kullanan ve kontrollerini aksatmayan hastalarda klinik durgunluk oluşarak kişi kötü tablolardan kurtulabilir.

Buerger hastalığı hakkında sık sorulan sorular

Buerger hastalığı nasıl oluşur?

Temel olarak küçük ve orta çaplı atar (panarterit) ve toplardamarın (panflebit) tüm katlarını etkiler. Hastalığın tuttuğu bölümlerin ara kısımlarında sağlam alanlar bulunur. Hastalık iyileşme ve tekrar ataklar halinde seyreder. Her atak döneminde damar duvarında sağlam bölgeler etkilenerek hastalık yaygınlaşır ve damar ip gibi fibrotik hale döner.

Atak zamanında tutulu damar duvarında ve çevresinde yaygın şişme ve içerisinde taze pıhtı oluşur. Bir nevi damarda mikroskobik irin birikimi yani mikroapse oluşumu gözlenir. Zamanla damar içinde pıhtı sebat ederken duvardaki ödem azalır ve yerini damar duvarında kalınlaşmaya bırakır. Sonrasında ilgili damar bölgesi tıkanarak hastalığın aktif dönemi sonlanır. Bazı ataklarda atardamar ve toplardamar yanında çevre sinirler de hastalanmakta, hastalıklı bölge sertleşmektedir.

Buerger hastalığı nasıl başlar?

Bağışıklık sisteminin kendi damar duvarına karşı gösterdiği anormal abartılı reaksiyon ile başlamaktadır. En sık ayak atardamarlarında tıkanma ile kendini belli eder. El ve karın damarları çok nadiren görülür. Hastalığın ilerlemiş dönemlerinde kalça, kasık ve kol damarları da etkilenebilmektedir. BU hastalıkta bağışıklık sistemine ait C4, antielastin ve antikollejen antikorları ile HLA1, HLA3 antijenleri ve organ spesifik IgM, IgG, IGA ve C3 antikor miktarları artar.

Buerger hastalığının diğer hastalıklarla ilgisi var mı?

Diğer hastalıklarla birlikte görülebilmektedir. Pek çok bağ dokusu ve romatizmal hastalıklarla birlikte seyredebilir. Hastalığın zemininde diğer hastalıklara ait faktörler bulunabilir. Ancak Buerger hastalığı kendine özgü kriterleri olan klinik bir tablodur. Damarları kireç ile tıkayan atherosklerozdan tamamen farklıdır. Bu ayırım iyi yapılmalıdır. Buerger hastalığında damar duvarında oluşan kalınlaşmaya ve kabalaşmaya bağlı olarak tıkanıklık oluşmaktadır. Asla kalsiyum depositleri içeren plaklar bulunmaz. Raynaud fenomeni olarak adlandırılan atardamarların fonksiyonel olarak daralıp açılması hastalığı ile birlikte olabileceği gibi onun organik formu olarak ta değerlendirilebilir.

Buerger hastalığının bitkisel tedavisi var mı?

Kanı sulandıran, pıhtı erimesine yol açan damarları genişleten bitkisel kürler denenebilir. Ruhsal gerginliği azaltan ve bağışıklık sistemini desteklediği belirlenmiş bitkisel ürünler yararlı olabilir. Unutulmamalıdır ki, tedavinin amacı kansız bölgeye kan taşınmasıdır. Tedavide asıl ve en önemli çözümün bu kriter olması gerekir.

Buerger hastalığına ne iyi gelir?

Bu soruna sıcak iklimde yaşamak çok iyi gelmektedir. Kesinlikle sigara bırakılmalı, düzenli yürüyüş yapılmalıdır. Yürümek hasta için hem gerekli hem de hastalığın tedavisinde yardımcı kan damarlarının oluşmasını sağlayan en kolay egzersiz şeklidir. Bazen kaplıca tedavileri faydalı olabilmektedir.

Buerger hastalığının ağrısı nasıl geçer?

Ağrıyan noktaya sadece yeterli kan gidince ağrı kesilmektedir. Bunun için tedavi sürecinde hastalara sinirleri teskin eden uyuşturucu tarzlı kuvvetli ilaçlar verilmesi gerekmektedir. Normal ağrı kesiciler fayda etmemektedir. Hiperbarik oksijen ve ozon tedavisi de ağrının seviyesini azaltmaktadır. Ağrılar devam ediyorsa ilgili uzvun sinirlerine lokalize blokaj (aksiller, lomber blokaj veya epidural anestezi) yapılarak hem kan akımı artırılmaya çalışılır hem de ağrı kesilebilir. Bu yaklaşımlar sonuçsuz kalıyorsa ne yazık ki ağrıyı kesmenin tek yolu ilgili uzvun kesilmesidir.

Buerger hastalığı genetik midir?

Genetik kaynaklı olduğuna dair çok önemli bilimsel veriler vardır. Hastaların çoğunluğunda yapılan genetik testler pozitif çıkmaktadır. Ancak hastalığın tam olarak neden olduğu halen bilinmemektedir.

Buerger hastalığı geçer mi?

Buerger hastalığında sigaranın etkisi bilinmektedir. Alerjen ortadan kaldırıldığı taktirde hastalıkta da ortadan kalkacaktır. Buerger teşhisi konan ve sigarayı bırakan hastaların yaklaşık % 90’nında hastalığın etkilerinin gözle görülür oranda azaldığı bilinmektedir.

Buerger hastalığı genellikle kaç yaşında olur?

Sigara içen 25-40 yaş genç erkekler görülmektedir. Kadınlarda ise toplam vakaların % 2’si kadardır.