Boğmaca

Öksürüğü önemseyin

Boğmaca giderek tekrar önem kazanan bir hastalıktır. Öksürük çocuklarda çok sık görülen bir şikayettir ve her 100 çocuğun en az 35’inde bir önceki ay içinde öksürük ile ilgili bir ilaç kullanma hikayesi mevcuttur. Unutulmamalıdır ki; öksürük basit bir üst solunum yolu hastalığının bulgusu olabildiği gibi, daha az sıklıkla da olsa çok önemli hastalıkların da ilk bulgusu olabilir.

Sadece öksürüğün niteliğine bakarak her zaman hastalığın tanısını ve tedavisini belirlemek mümkün değildir. Bazı özel durumlar vardır ki çocuğun nasıl öksürdüğü tanıya yardımcı olmaktadır. Boğmaca hastalığında da böyledir. Sadece doktorlar değil anneler, anneanneler de boğmaca öksürüğünü çok iyi tanıyabilmektedir. Öksürüğün kriz şeklinde arka arkaya gelmesi, çocuğun nefesinin kesilir gibi olması ve arkasından nefes almaya çalışırken çıkardığı ses boğmaca öksürüğü için tipiktir.

Aşı ile birlikte boğmaca sıklığı azalmaya başladı

Boğmaca aşısı ilk kez 1940’lı yıllarda yapılmaya başlanmış. Aşı bulunmadan önce sadece Amerika Birleşik Devletleri’nde boğmaca her yıl 5.000-10.000 kişinin ölümüne neden oluyordu. Aşı sonrasında hastalığın sıklığında dramatik bir şekilde azalma saptanmıştır.

Boğmaca aşısının yaygın bir şekilde uygulanmasına rağmen 1980’li yıllardan itibaren boğmaca sıklığında hem dünyada hem de ülkemizde (10-19 yaş arasında en yoğun olmak üzere) bir artış gözlenmiştir. 4-6 yaşlarında yapılan son aşıyı takip eden 10 yıl içinde aşının etkinliğinde ortaya çıkan azalmanın bu artıştaki en önemli etken olduğu düşünülmektedir. Henüz ülkemizde ergenler ve erişkinler için TC Sağlık Bakanlığının rutin aşı programında olmamasına rağmen, boğmaca sıklığındaki bu artış nedeni ile birçok ülkede boğmaca aşısının tekrarı bu yaş gruplarında rutin aşı programına alınmıştır.

Boğmacanın bulguları nelerdir?

Birçok hastalıkta olduğu gibi boğmacada da ilk bulgular 1-3 hafta süren kuluçka devresini takiben ortaya çıkan, 2 hafta kadar süren burun akıntısı, hapşırık, hafif öksürük, hafifi ateş gibi basit bir üst solunum yolu enfeksiyona benzer bulgulardır. Bu hafif öksürük 1-2 hafta içinde, boğmaca için tipik olan kuru, rahatsız edici öksürük krizlerine dönüşür. Öksürük krizi dakikalarca sürebilir, çocuklarda renk değişikliği, yüzde kızarma ya da morarma görülebilir. Öksürük geceleri ya da soğuk havaya maruz kalmak ile artar 4- 6 hafta kadar devam edebilir, çocuk genellikle öksürük krizleri arasında iyidir.

Bazı küçük bebeklerde tipik boğmaca öksürüğü olmaz, onun yerine nefes almada zorluk ve kısa sureli apne (nefes almanın durması) oluşabilir ki bu durum anne, baba için oldukça endişe verici olabilir.

Boğmacaya yakalanan ergenlik çağındaki çocuklarda şikayetler daha hafif olabilir ve tipik boğmaca öksürüğü yerine uzun süren öksürükler ortaya çıkabilir. Boğmaca bildirilmesi zorunlu olan bir hastalıktır. Hem şüpheli vaka hem de kanıtlanmış vakaların sağlık otoritelerine bildirilmesi, ulusal aşı programlarında gerekli düzenlemelerin yapılabilmesi için önemlidir.

Kimler risk grubundadır?

Boğmaca hastalığı 6 aydan küçük olan henüz boğmaca aşısı olmamış ya da aşılama programları tamamlanmamış çocukları etkilemektedir. Ne yazık ki boğmaca küçük çocuklarda bazen hayatı tehdit edici olabilmektedir. Bir de aşının etkinliği yıllar içinde azalması nedeni ile ergenlik çağındaki (12-18 yaş) çocuklar ve genç erişkinler boğmaca açısından en hassas gruplardır. Aşısı olan çocuklar da boğmaca geçirebilirler ama aşısı olmayan kişilerde hastalık çok daha ağır seyretmektedir.

Boğmaca bulaşıcı bir hastalık

Boğmaca mikrobu bulaşıcıdır. Hasta kişinin evde temas ettiği kişilerin % 70-100 ‘üne, okuldaki temaslıların ise  % 50-80’ine hastalığı bulaştırdığı düşünülmektedir. Boğmaca birçok solunum yolu hastalığı gibi hasta kişinin hapşırık ya da öksürüğü sırasında etrafa damlacıklar içinde yayılan mikropların solunması ile bulaşır. Kimi zaman da ele bulaşan boğmaca mikrobu çocuğun elini ağzına ya da burnuna götürmesi ile bulaşır işte bu neden ile el yıkama çok önemlidir.

Boğmaca hastalığın erken dönemlerinde özellikle öksürük başladıktan sonraki ilk iki hafta en fazla bulaşıcıdır. Antibiyotik başlanması bu bulaştırıcılık süresini 5 güne kadar kısaltır.

Çocuklarımız ne zaman boğmaca aşısı oluyorlar?

Ülkemizdeki aşılama programına göre çocuklarımız 2.4.6.18.ayda ve 4-6 yaşında olmak üzere toplam 5 kez boğmaca aşısı olmaktadır. Şu anda ülkemizde uygulanan ulusal aşı programında 8. sınıfta Difteri tetanoz aşısı yapılıyor. Ama ergenlik döneminden itibaren aşının etkinliğinde azalma ile birlikte boğmaca vakalarında görülen artış nedeni ile birçok ülke 11-18 yaşları arasında yapılan bu Difteri tetanoz aşısının tekrarını artık Difteri–Tetanoz ve Boğmaca  (Tdap) aşısı şeklinde yapılması öneriyor. Bu yaşlardaki çocuklarınız için konuyu hekiminiz ile görüşüp çocuğunuzun aşılamasını bu şekilde yaptırabilirsiniz.

Haydi büyükler aşıya…

Ebeveynlerin boğmaca aşısı olması hem kendilerini hem de temas halinde oldukları bebekleri korumaları açısından çok önemlidir. Bu şekilde çocuklarınıza da rol model de olabilirsiniz. Difteri, tetanoz ve boğmaca aşısının, ergenlik döneminde bu aşıyı olmayan tüm erişkinlere özelikle anne, baba, büyükanne, büyükbaba olmayı planlayanlara yapılması önerilmektedir.

Boğmaca tanısı ve tedavisi…

Boğmaca mikrobunu kültürde üretilmesi oldukça zordur ama boğazdan alınan sürüntülerde hastalık etkenini saptamak amacı ile bazı testler mevcuttur. Boğmaca tanısı koyulan hastalar genellikle 2 hafta boyunca antibiyotikler ile tedavi edilirler. Antibiyotik ne kadar erken (özellikle kriz şeklindeki öksürükler başlamadan önce) dönemde verilirse şikayetleri azaltmada o kadar etkilidir.

Boğmaca tanısı koyulan bazı çocukların özellikle 1 yaşın altındaki hastanede yatarak tedavi edilmeleri gerekir. Boğmaca olan bir yaşın altındaki her beş çocuktan birinde nefes darlığı, nefes durması, özellikle öksürük nöbetleri sırasında oksijen ihtiyacı, zatürre, ağzından alımın iyi olmaması nedeni ile bebeğin vücudunun susuz kalması gibi komplikasyonlar ortaya çıkar.

Boğmaca tedavisinde yapabilecekleriniz

Bebeğinize boğmaca tanısı konup tedavisine başlandığı takdirde antibiyotiklerin tavsiye edildiği şekilde aksatılmadan verilmesi çok önemlidir. Birçok hastalıkta olduğu gibi öksürük ilaçları boğmaca öksürüğünün tedavisinde pek işe yaramamaktadır. Muhtemel yan etkileri nedeni altı yaşın altında (özellikle de 4 yaşın altında) bu ilaçların kullanılmaması tavsiye edilmektedir.

İyileşme süreci boyunca öksürüğü başlatacak oda spreyleri, şömine, odun-kömür sobaları ve sigaradan uzak durulması önemlidir. Boğmacalı çocuklar öksürükle birlikte kusabilir ve ağızdan yeterince yemek –sıvı alamayabilirler. Bu nedenle az miktarlarda sık beslenme ile çocuğun susuz kalmaması önemlidir. Gözlerde çökme, ağız ve dil kuruluğu, az idrar çıkarma, huzursuzluk ve çocuklarda susuzluğun en sık rastlanan bulgularıdır. Çocukları boğmaca hastalığından koruyabilmek için önerilen aşı programlarına uyulmalıdır. Her şeye rağmen boğmacayı düşündüren bir öksürük durumunda en kısa zamanda hekime başvurup, en kısa sürede hastalığın tanı ve tedavisine ilişkin planları yapmak önemlidir.