Periferik Nöropati Nedir?

Periferik nöropati, beyin ve omurilik dışında kalan periferik sistemin hasar görmesiyle ortaya çıkan nörolojik bir hastalıktır. Travma, enfeksiyon, kalıtsal durum ve sistemik hastalıklar gibi çeşitli faktörlerin etkisiyle ortaya çıkar. Merkezi sinir sisteminin dışında kalan sinir sisteminin iletim görevini yerine getirmemesinden kaynaklanan bir durumdur.Yaygın olarak görülen semptomlar arasında kas güçsüzlüğü, denge kaybı el ve ayaklarda uyuşma hissi gibi çeşitli duyu ve hareket bozukluklarına yol açabilir.  

Periferik Nöropati Nedir?  

Periferik nöropati, periferik sinirlerin zarar görmesi sonucunda gelişen bir hastalıktır. Beyin ve omurilik dışında kalan sinir sistemini etkiler. Buna bağlı olarak hastalarda duyusal, motor ve otonom sistemler üzerinde çeşitli nörolojik şikayetler ortaya çıkabilir. Periferik sinir sistemi hasar şiddetine bağlı olarak el ve ayaklarda uyuşma, karıncalanma ve ağrı gibi duyusal bozukluklara sebep olmaktadır. Motor sistemlerinin etkilenmesi durumunda kas güçsüzlüğü ve koordinasyon bozukluğu gibi semptomlar ortaya çıkabilir. Otonom sinir sistemi zarar gördüğünde ise kan basıncında dengesizlik, aşırı terleme ve sindirim gibi problemler meydana gelebilir.  

Periferik Nöropati Belirtileri  

Periferik nöropati belirtileri genellikle el ve ayaklarda uyuşma, yanma, his kaybı ve karıncalanma gibi semptomlar gösterir. Bununla birlikte kas zayıflığı ve denge sorunları gibi motor fonksiyonlarını etkileyen belirtiler de ortaya çıkabilir. Periferik nöropati semptomları hasar düzeyine ve altta yatan nedene bağlı olarak değişmekle birlikte en yaygın belirtiler aşağıdaki gibidir: 

• El ve ayaklarda uyuşma, sinirlerin iletim bozukluklarından kaynaklı olarak ortaya çıkar. Dokunma duyusunu etkileyen bu durum, karıncalanma ve batma hissini beraberinde getirir.  
• Sinirlerin aşırı uyarılması sonucunda el ve ayak gibi vücudun farklı noktalarında yanma hissi yaşanabilir.  
• Motor sinirlerini etkileyen periferik nöropati kas zayıflığı belirtisini ortaya çıkarır. Buna bağlı olarak el ve ayaklarda güçsüzlük veya hareket kısıtlılığı gözlemlenebilir.  
• Kas gücünün azalması zamanla kas atrofisinin gelişmesine zemin hazırlayabilir. Özellikle el, ayak ve bacakların alt kısmında görülen bu durum, günlük hayatta hareket kısıtlılığına neden olur. Bunun yanı sıra kas erimesi sonucunda el ve ayaklarda şekil bozukluklarına sebep olabilir.  
• Vücudun hareket ve denge sistemini etkileyen bu rahatsızlık, denge kaybı ve düşme risklerine yol açabilir.  
• Sinirlerin anormal şekilde uyarılması el ve ayaklarda özellikle parmak uçlarında zonklama tarzında bir ağrı hissedilebilir.  

Periferik Nöropati Nedenleri 

Periferik nöropati nedenleri temelde sinirlerin işlevini yitirmesine bağlı olmakla birlikte diyabet, B12 eksikliği ve tiroid bozuklukları gibi metabolik faktörlerin de etkisiyle gelişir. Bununla birlikte alkol kullanımı, toksin maruziyeti ve kemoterapi gibi toksik ve ilaç kaynaklı meydana gelebilir. Ayrıca travma, otoimmün hastalıklar ve enfeksiyonlar da periferik nöropati için tetikleyici unsurlar arasında yer alır.  

Metabolik ve Besinsel Nedenler 

Merkezi sinir sistemi vücutta vitamin, mineral ve hormon yetersizliğine bağlı olarak anormal şekilde çalışabilir. Metabolik bir hastalık olan diyabet, kan şekerini yükselterek periferik sinire hasar verebilir. Bununla birlikte B12 eksikliği ve tiroit bozuklukları da nörolojik sistemi olumsuz etkileyerek periferik nöropati hastalığına zemin hazırlayabilir. Ayrıca kronik böbrek hastalığının da nörolojik komplikasyonlara neden olma ihtimali vardır.  

Diyabet 

Diyabet hastalığında kontrolsüz şekilde yükselen kan şeker sinir hücrelerinde hasara yol açarak normal fonksiyonlarını bozar. Özellikle diyabetik nöropati hastalarının ayaklarında ve alt bacaklarında his kaybı belirtisi gözlemlenir. 

B12 eksikliği 

Sinir sağlığı için önemli bir bileşen olan B12 vitamininin vücutta yetersiz olması, sinir hücrelerinin hasar görmesine neden olabilir. B12 eksikliği sinir iletimini yavaşlatan bir faktör olup kol ve bacaklarda uyuşmaya, karıncalanmaya ve güçsüzlüğe sebep olur. Genellikle yetersiz beslenme ve emilim problemlerinden kaynaklanan B12 eksikliği uzun süre boyunca tedavi edilmediğinde sinirlerin fonksiyonunu bozar.  

Tiroit bozuklukları 

Tiroit bezinin dengesiz şekilde çalışması metabolik dengeleri bozarak sinir sağlığını olumsuz etkiler. Özellikle uzun süre tedavi edilmeyen hipotiroidizm, sinir sistemi üzerinde hasarlara sebep olur. Söz konusu rahatsızlık, şişmiş dokulara yol açan sıvı kopmasına sebebiyet vererek sinirler üzerinde baskı oluşturabilir.  

Kronik böbrek hastalığı 

Kronik böbrek hastalığı, vücutta sıvı ve atık birikmesine neden olur. Biriken toksinler, sinir dokusuna zarar vererek periferik nöropati gelişimine zemin hazırlar. Ayrıca elektrolit dengesizlikleri de sinir fonksiyonlarını olumsuz etkiler ve nöropatik belirtilerin şiddetlenmesine yol açabilir. 

Toksik ve İlaç Kaynaklı Nedenler 

Toksik ve ilaç kaynaklı nedenler, sinir dokusu üzerinde doğrudan hasara yol açarak nörolojik işlev bozukluklarına yol açabilir. Özellikle antibiyotikler, kemoterapi, aritmi ve gut tedavisinde kulanılan ilaçlar sinir sisteminde toksik etki oluşturabilir. Uzun süreli veya yüksek dozda alınması da çeşitli nörolojik bozukluk belirtilerini ortaya çıkarır. Bunun yanı sıra bazı ağır metaller ve endüstriyel kimyasallara maruz kalan bireyler de periferik nöropati hastalığı için risk grubunda yer alır.  

Alkol kullanımı 

Sürekli alkol kullanımı, sinir hücreleri üzerinde toksik etkiye sahiptir ve sağlıksız beslenme alışkanlıklarına neden olur. Bunun sonucunda vücutta vitamin emilimi azalır ve alkolik nöropati ortaya çıkar. Aşırı alkol tüketiminden kaynaklanan bu durum, otonom ve duyusal sinirleri etkileyerek denge kaybı ve refleks bozukluklarına yol açabilir.  

Kemoterapi 

Kanser ve tümör tedavilerinde uygulanan kemoterapi, hastaların sinir sisteminde toksik bir yan etkiye sebep olabilir. Kemoterapiye bağlı nöropati olarak adlandırılan bu durum, çeşitli duyusal ve motor problemlerle kendini gösterebilir. Bu tür vakalarda hastalarda el ve ayak parmaklarında uyuşma, yanma, karıncalanma ve ağrı gibi semptomlar ortaya çıkar. Bununla birlikte soğuğa ve sıcağa karşı hassasiyet meydana gelebilir. Ayrıca nesneleri kavrama, yürüme ve dengede durma gibi hareketlerde zorluk yaşayabilirler.  

Toksin maruziyeti 

Toksin maruziyeti çevresel veya mesleki ortamlarda sinir sistemine zarar vererek çeşitli semptomlara yol açar. Özellikle kurşun, cıva ve arsenik gibi ağır metaller periferik nöropati oluşumunu tetikleyebilir.  

İlaç yan etkisi 

İlaç yan etkisi periferik sinir dokusunda toksisiteye neden olabilir. Bu noktada kemoterapi, kardiyovasküler, psikotropik, antimikrobiyaller ve antikonvülsan ilaçlar sinir dokusunda toksisiteye neden olabilir. Özellikle kronik hastalıklarda uzun süre kullanılan ilaçların düzenli olarak nörolojik etkileri kontrol edilmelidir.  

Diğer Nedenler 

Periferik nöropatiye neden olabilen diğer faktörler arasında otoimmün hastalıklar, enfeksiyonlar, genetik bozukluklar ve fiziksel travmalar yer alır. Sinir iletimini bozan bu nedenler, nöropatik ağrıdan kas güçsüzlüğüne kadar çeşitli duyusal, motor ve otonom belirtileri ortaya çıkarabilir. 

Otoimmün hastalıklar 

Otoimmün hastalıklarda bağışıklık sistemi vücudu yabancı bir tehdit olarak algılayarak kendi sinir dokularına saldırabilir. Özellikle Guillain-Barré sendromu, lupus ve kronik inflamatuar demiyelinizan polinöropati (CIDP) sinir hücrelerinde hasara ve çeşitli nörolojik semptomlarla sonuçlanabilir. Bununla birlikte Sjögren sendromu, vaskülit ve romatoid artrit hastalıkları da sinir sisteminde çeşitli komplikasyonlara yol açabilir.  

Enfeksiyonlar 

HIV virüsü veya Borrelia burgdorferi gibi bakteriler, sinir sistemini olumsuz yönde etkileyen enfeksiyonel hastalıklardır. Lyme ve zona hastalığı sinirlerde iltihaplanmaya yol açarak uzun süreli ağrılara sebep olabilir. 

Genetik hastalıklar 

Bazı periferik nöropati vakaları kalıtsal kökenli olabilir ve bir takım genetik hastalıklar etkilidir. Charcot-Marie-Tooth (CMT), amiloidoz ve Fabry hastalığı en yaygın örneklerdir. Genetik geçişli nöropatilerde bireyin sinir yapısında doğuştan gelen bozukluklar bulunur. 

Travma 

Fiziksel travmalar sinirlere doğrudan etki eder ve yaralanmalara sebep olabilir. Baş bölgesinde şişlik ve sinir sıkışması, his kaybı, ağrı ya da hareket kısıtlılığına yol açabilir. Bu hasarlar genellikle sadece tek bir bölgede meydana gelir ve etkisi uzun süreli ya da kalıcı olabilir.  

Periferik Nöropati Tanısı Nasıl Konur? 

Periferik nöropati tanısı; nörolojik muayene, elektromiyografi (EMG), sinir iletim testi, kan testi ve gerekli durumlarda MR görüntüleme yöntemleriyle yapılır. Teşhis sürecinde başvurulan tıbbi tanı yöntemleri aşağıdaki gibidir: 

• Nöroloji alanında yer alan sağlık uzmanı öncelikle hastalık öyküsünü ve  belirtileri değerlendirerek nörolojik muayene yapar. Muayene sürecinde sinir fonksiyonları, kas gücü, refleksler ve duyusal algılar detaylı şekilde incelenir.  
• Polinöropati şüphelerinde sinirlerin vücuda verdiği tepkiyi ölçmek için elektromiyografi (EMG) yöntemi kullanılır. Bu  süreçte cildin üzerine elektrotları yerleştirilir ve kasların dinlenme ve kasılma esnasında ürettiği sinyaller kaydedilir. Periferik nöropati testi olarak uygulanan EMG yönteminde ekranda görülen dalga ve grafikler sinirlerdeki hasarları tespit etmeyi sağlar.  
• Periferik nöropatinin altında yatan nedenleri tespit etmek için kan testleri de uygulanır. Özellikle bağışıklık sistemi sorunlarından kaynaklı enfeksiyonlar, diyabet, vitamin eksiklikleri ve tiroid bozukluklarda hastadan kan alınarak laboratuvarda analiz yapılır.  
• Kompleks yapıda olan sinir hasarlarını detaylı bir şekilde incelemek için doktor, MRI görüntüleme yöntemine başvurabilir. Sinirlerin ve çevresindeki dokuların üç boyutlu olarak görüntülenmesini sağlayan bu yöntem özellikle sinir sıkışması ve beyin hasarını tespit eder. 

Periferik Nöropati Tedavisi  

Periferik nöropati tedavisi altta yatan nedenin tespitine ve semptomların şiddetine göre yapılır. Bu kapsamda diyabet, toksin maruziyeti, vitamin eksiklikleri ve otoimmün hastalıklara yönelik özelleştirilmiş tedavi yöntemleri uygulanır.  

Egzersiz ve Destekleyici Yöntemler 

Sinir hasarı tedavisi, sinir fonksiyonlarını geliştirmeye yönelik egzersizlerleri içerir. Dengeyi korumak ve düşmeyi önlemek için fizik tedavi yöntemleri uygulanır. Bu noktada haftada üç kez düzenli olarak yürümek; ağrının azaltılmasına, kas gücünün iyileştirilmesine ve kan şekerinin kontrol edilmesine katkıda bulunur. Periferik nöropati egzersizleri arasında esneme, yoga ve yüzme gibi sinirleri olumlu şekilde uyaran hareketler yer alır. Destekleyici yöntemler arasında ise sıcak kompres uygulamaları ve masaj kas spazmlarını hafifletmeyi sağlar. Bununla birlikte akapunktur, ağrı yönetiminde sinir fonksiyonlarının iyileştirilmesinde etkili olabilir.  

Medikal ve Destekleyici Yaklaşımlar 

Periferik nöropati ağrılarını hafiletmek için doktor tarafından reçete edilen ağrı kesici ilaçlar, Kapsaisin içerikli kremler ve antikonvülzanlar kullanılır. Diyabetik periferik nöropati vakalarında kan şekeri kontrolüne yönelik düzenli olarak takip yapılmalıdır. Vitamin eksikliklerinde ise takviye tedavisi uygulanır. Sinir ağrısını azaltmak için antidepresan gibi farklı ilaçlar reçete edilebilmektedir. Destekleyici yaklaşımlar arasında yer alan ateller, yürüteçler ve bastonlar ise günlük yaşamı kolaylaştırmaya yöneliktir.  

Periferik Nöropatinin Komplikasyonları 

Periferik nöropati ileri olgularda denge kaybı, düşme riski ve kalıcı his kaybı görülebilir. Bununla birlikte sinirlerdeki hasar, kas kontrolünü ve vücut koordinasyonunu olumsuz etkileyerek yürümede güçlük yaratabilir. Ayrıca uzun süre tedavi edilmeyen vakalarda ayak yaraları ve ciltte enfeksiyonlar gelişebilir. Tedavisi geciken durumlarda kalıcı his kaybına bağlı olarak uzuv kaybına kadar varan sonuçlar ortaya çıkabilir.  

Periferik Nöropatiden Korunmak İçin Neler Yapılmalı?  

Periferik nöropatiden korunmak için diyabet yönetimi, düzenli B12 takibi, ayak bakımı ve alkol kullanımı sınırlandırma gibi önleyici adımlar uygulanabilir. Özellikle kronik hastalıklarda düzenli kontrol ve erken tanı büyük önem taşır. Bu noktada periferik nöropatiden korunmak için uygulanması gereken önleyici adımlar şu şekildedir: 

• Diyabet hastalarında kan şekerinin kontrol altında tutulması için düzenli doktor takibi yapılmalıdır.  
• B12 takibi yaparak eksikliğinde vitamin takviyesi kullanmak sinir hasarının önüne geçer.  
• Alkol tüketimini sınırlandırmak ve kimyasal tehlikeli maddelerden uzak durmak büyük önem taşır. 
• Periferik nöropati ayaklarda hissizlik ve ağrıya neden olduğu için ayak bakımı yapmak gerekir. Bunun için uygun ayakkabı seçimi, ayakların kuru ve temiz tutulması önemlidir.  

Periferik Nöropati ile İlgili Sıkça Sorulan Sorular 

Periferik nöropati kalıcı mıdır? 

Periferik nöropati kalıcı olma olasılığı yüksek bir nörolojik hastalıktır. Ancak altında yatan neden ve semptomlara bağlı olarak geçici bir hastalık süreci olabilir.  

En sık kimlerde görülür? 

Periferik nöropati en sık diyabet hastalarında görülür. Bunun nedeni uzun süre yüksek seyreden kan şekeri seviyelerinin sinir hücrelerine zarar vermesidir. 

Evde hangi yöntemlerle hafifletilebilir? 

Periferik nöropati evde zerdeçal, biberiye, adaçayı ve fesleğen gibi iltihap gideri bitkileri tüketerek hafifletilebilir. Bununla birlikte okaliptüs, lavanta ve Hindistan cevizi yağı gibi bitkisel yağları kullanarak semptomları hafifletmek mümkündür.  

Geçmeyen uyuşma tehlikeli midir? 

Geçmeyen uyuşma ciddi sağlık sorunlarına neden olabileceği için tehlikeli olabilir. Özellikle uzuvlarda uzun süreli uyuşmaya ağrı ve güçsüzlük eşlik ediyorsa doktora başvurulmalıdır.

Memorial Tıbbi Yayın Kurulu tarafından hazırlanmıştır.