Hemoglobin (HGB) nedir? Hemoglobin değeri kaç olmalı?

Özellikle aneminin (kansızlık) teşhisinde kullanılan Hemoglobin testi için en fazla beş dakikalık ayırılacak zaman sonrasında gelecekte yaşayabileceğiniz hastalıkları, yaşadığınız küçük sağlık sorunlarının sebeplerini öğrenebiliriz. Medroyal (Memorial Merkez Laboratuvarı) Direktörü  Doç. Dr. Nilgün Tekkeşin,  'Hemoglobin nedir?', 'Hemoglobin testi hangi hastalıkların tanısı için yapılır?', 'Hemoglobin düşüklüğü ne anlama gelir?' sorularını yanıtlandırdı. 

Hemoglobin testi nedir?

Hemoglobin (HBG) seviyeleri, bir kan testi ile ölçülür ve desilitrede gram (g/dL) cinsinden ifade edilir. Kandaki düşük hemoglobin seviyesi, doğrudan düşük bir oksijen seviyesi ile ilgilidir. Hemoglobin, kansızlık ya da demir eksikliği problemlerinde ilk bakılan parametredir. Hemoglobin düzeyinin referans aralığının altında olduğu noktada yani tam kan sayımı testinde Hemoglobin seviyeleri, yaşa ve cinsiyete göre değişiklik gösterir. Eğer referans aralığının altında bir değerde ise, ilk akla gelen rahatsızlık anemidir. Yüksek hemoglobin seviyeleri de,  nadir görülen kan hastalığı olan polisiteminin göstergesi olabilir. Yüksek hemoglobin seviyeleri dehidrasyondan, sigara içmekten veya yüksek rakımlarda yaşamaktan kaynaklanabilir veya akciğer veya kalp hastalığı gibi diğer durumlarla bağlantılı olabilir.

Hemoglobin nedir?

Hemoglobin, kanın vücutta oksijen taşımasını mümkün kılan kırmızı kan hücrelerinde bulunan bir maddedir. Hemoglobin, kırmızı kan hücrelerine rengini veren ve demir açısından zengin bir proteindir. Kırmızı kan hücreleri, vücudun her yerine oksijen taşır ve bunu yapmak için hemoglobine ihtiyaç duyar. Kırmızı kan hücrelerinin kan dolaşımında kolayca hareket edebilmesi için yuvarlak ve esnek olması gerekir.

Kırmızı kan hücrelerinin temel işlevi, oksijenin akciğerlerden vücut hücrelerine taşınmasıdır. Kırmızı kan hücreleri, aslında o oksijeni taşıyan hemoglobin adı verilen bir protein içerir. Kılcal damarlarda, vücut hücreleri tarafından kullanılmak üzere oksijen salınır. Kanın akciğerlerden taşıdığı oksijenin yüzde doksan yedisi hemoglobin yoluyla taşınır. Kalan yüzde 3’ü ise plazmada çözülür. Hemoglobin, kanın, tek başına plazmada çözülebilecek olandan 30 ila 100 kat daha fazla oksijeni hareket ettirmesine izin verir.

Oksijen seviyesinin yüksek olduğu akciğerlerde hemoglobin, oksijen ile gevşek bir şekilde birleşir. Hemoglobin daha sonra bu oksijeni, oksijen seviyesinin düşük olduğu kılcal damarlara kolayca salar. Her hemoglobin molekülünde dört demir atomu vardır. Her bir demir atomu, bir oksijen molekülü ile bağlanır. Hemoglobindeki demir, kana kırmızı rengini veren şeydir. Bir kırmızı kan hücresinin yüzde otuz üçü hemoglobindir.

Hemoglobin testi hangi hastalıkların tanısı için yapılır?

Hemoglobin, tam kan sayımının bir parçası olarak, çeşitli nedenlerle istenebilir. Sonucun, referans aralığına göre düşük veya yüksek çıkmasına göre çeşitli hastalıklar ile ilişkilendirilir.

Hemoglobin düşüklüğü ne anlama gelir?

Düşük hemoglobin, bir kişinin hemoglobin seviyesinin ölçüldüğünde yaşına ve cinsiyetine göre normalin en düşük sınırlarının altında olduğu anlamına gelir. Örneğin, 19 yaşında bir erkeğin tespit edilen kan değeri yaklaşık 13 g/dL' nin altında ise söz konusu kişi düşük hemoglobin düzeyine sahip demektir. Düşük HGB seviyelerine, vücudun kırmızı kan hücreleri yaratma kabiliyetini etkileyen herhangi durum ya da hastalık neden olabilir. Yenidoğan bebeklerde 6-8 haftalık olduklarında geçici bir anemi görülür. 6-8 haftalık bebeklerde anemi görülmesinin nedeni doğduklarında tükenen kırmızı kan hücrelerinin yenilenmemesidir. Bebeğin geçici anemi dışında başka bir hastalığı olmadığı takdirde bu durum bebek sağlığını olumsuz şekilde etkilemez.

Düşük hemoglobin seviyesinin bulguları nelerdir?

Düşük hemoglobin seviyeleri genellikle kişinin anemisi olduğunu gösterir. Çeşitli bulgular sergiler; zayıflık, nefes darlığı, göğüs ağrısı, baş dönmesi, baş ağrısı, hızlı, düzensiz kalp atışı, el ve ayak üşümesi, soluk cilt, gibi.

Birkaç çeşit anemi vardır:

Demir eksikliği anemisi

En çok görülen hemoglobin düşüklüğü nedeni demir eksikliği anemisidir. Bu tür anemi, kişinin vücudunda yeterince demir olmadığında ve ihtiyaç duyduğu hemoglobini üretemediğinde ortaya çıkar. Anemiye genellikle kan kaybı neden olur; ancak anemi demir emiliminin zayıflığından da kaynaklanabilir.

Hamileliğe bağlı anemi

Hamilelik ve doğumun önemli miktarda demir ihtiyacının ortaya çıkmasıyla birlikte görülen demir eksikliği anemisidir.

Vitamin eksikliği anemisi

Diyette B12 vitamini veya folik asit (folat olarak da adlandırılır) gibi düşük besin seviyelerinde ortaya çıkar. Bazı anemi türü folik asit B12 vitamini veya B6 takviyeleri ile tedavi edilebilir.

Orak hücre anemisi

Hemoglobin proteininin anormal olduğu kalıtsal bir durumdur. Kırmızı kan hücrelerinin orak şeklinde ve sert olması, küçük kan damarlarından akmasını durdurması anlamına gelir.

Hemolitik anemi

Hemolitik anemi başka bir durumun sonucu veya kalıtsal olabilir. Kırmızı kan hücreleri kan dolaşımında veya dalakta parçalandığında ortaya çıkar.

Aplastik anemi

Aplastik anemi kan hücrelerinin üretimi için gerekli olan kök hücrelerin yetersizliği nedeniyle oluşan bir kansızlık hastalığıdır.

Diğer: Anemiye, böbrek hastalığı ve kanser tedavisi kemoterapi gibi başka durumlar da neden olabilir. Bu tür durumlar vücudun kırmızı kan hücresi yapma yeteneğini etkileyebilir.

Düşük hemoglobin seviyesinin belirtileri nelerdir?

Düşük hemoglobinin seviyesi kişilerde şu belirtilere neden olur;

• Zayıflık
• Nefes darlığı
• Baş dönmesi
• Hızlı, düzensiz kalp atışı
• Baş ağrısı
• El ve ayak üşümesi
• Soluk cilt
• Göğüs ağrısı

Hemoglobin yüksekliği ne anlama gelir?

Çoğunlukla Yüksek rakımlarda yaşayan ve sigara içen kişilerde normalden daha yüksek hemoglobin seviyeleri görülebilir.

Hemoglobinin yüksek olması şunlara da bağlı olabilir:

• Belirli tümörler (Böbrek tümörleri gibi)
• Polisitemi rubra vera olarak bilinen bir kemik iliği bozukluğu
• Anabolik steroidler (örneğin sentetik testosteron) veya eritropoietin gibi performans artırıcı ilaçlar)
• Hipoksi (düşük kan oksijen seviyeleri)
• KOAH, amfizem veya pulmoner fibroz gibi ileri derece akciğer hastalıkları

Yüksek hemoglobin seviyesinin belirtileri nelerdir?

Yüksek hemoglobin hastada şu belirtilerle kendisini gösterebilir

• Kaşıntı
• Halsizlik hissi
• Baş ağrısı ve dönmesi
• Aşırı terleme
• Ağrılı eklem şişmeleri
• Ani kilo kaybı
• Gözlerde beliren sararma gibi belirtilerle görülebilir.

Hemoglobin testi nasıl yapılır?

Kolunuzdaki bir damardan, parmak ucundan, el üzerinden bir damardan, yenidoğan bebekler için topuktan özel bir tüpe kan örneği alınır. Kan örneği alınırken, kanı alınacak kişi oturtulur veya yatırılır. Kan alınacak nokta sağlam bir yere dayandırılır. Ayaktaki hastadan ya da desteklenmemiş noktadan kan alınmamaktadır. Kan koldan alınacaksa, dirsek bükümünden 10-15 cm yukarıdan turnike ile sıkılır. Kanın hangi koldan, elden alınacağı önemli değildir. Eğer kol damarları uygun olmazsa, el üstü veya ayak damarları da kullanılabilir. Kan alınacak nokta özel bir solüsyonla silinir. Bu solüsyonun kuruması beklenir ve silinen bölgeye dokunulmaz. Hazırlanmış, steril, kuru ve tek kullanımlık enjektör ile uygun damara girilir. Enjektör ve kol arasındaki 15 derecelik açıya dikkat edilmelidir. Görünen damarlarda damarın 5-6 mm uzağından damara girilir. Enjektörle kol arasındaki piston yavaş olarak çekilir. Kan tüpe doldurulur. Kullanılan tüp, vakumlu olduğu için kan kendiliğinden kan tüpe dolar. Hastadan iğne çıkarılmadan önce koldaki turnike açılır, iğne çıkarılır sonrasında kuru bir pamuk yardımıyla kan alınan noktaya 10 dakika basınç uygulanır. Basınç uygulanmasının sebebi kanamanın durması ve kan alınan noktanın morarmasının engellenmesidir. Kan alınan noktaya basınç uygulanması gerektiği hastaya söylenmelidir.

Hemoglobin testi ile ilgili sık sorulan sorular 

Anemi nasıl tedavi edilir?

Tedavi için öncelikle aneminin neden kaynaklandığı öğrenilmelidir. (Yanlış beslenme- daha ciddi sağlık sorunları vb. ) Örneğin demir eksikliğinin yol açtığı anemi, demir takviyesini artıran ilaçlarla ve demir içeriği yüksek gıdalar daha fazla tüketilerek tedavi edilebilir. Demir içeriği yönünden zengin besinlerden bazıları şunlardır:

• Fasülye
• İstiridyeler, bazı deniz ürünleri
• Sığır karaciğeri
• Dana eti (Yağsız kıyma)
• Hindi eti
• Soya peyniri
• Tam buğday ekmeği
• Ton balığı
• Yumurta
• Karides
• Fıstık ezmesi
• Esmer pirinç
• Üzüm kepeği (Zenginleştirilmiş)
• Şeker kamışı

Hemoglobin yüksekliği nasıl tedavi edilir?

Polisitemi, KOAH, belirli tümörler gibi nedenler yüksek hemoglobin seviyesine neden oluyorsa, bu hastalıkları tedavi etmek, hemoglobin seviyesini normalde döndürecektir. Bununla birlikte hemoglobini (HGB) düşürmek için şu yöntemler de uygulanabilir:

Flebotomi: Flebotomi bir kan alma prosedürüdür. Şöyle ki doktor hemoglobin seviyesinin normale dönene kadar kişiden aldığı kanı bir tüpten bir torbaya ya da bir kaba aktarır. Flebotominin başlıca hedeflerinden biri kan pıhtılarını ve buna bağlı advers olay riskini azaltmaktır. Hemoglobin seviyesi normale yakın olana kadar bu prosedürün tekrarlanması gerekebilir.

Bol su tüketmek: Susuz kalındığında da hemoglobin seviyesi normalin üzerine çıkar. Zira susuz kalındığında kan hacminde azalma meydana gelir. Özellikle egzersiz esnasında bol su içmek normal hemoglobin seviyesini korumak için ihmal edilmemelidir.

Sigarayı bırakmak: Sigara bağımlısı olan kişileri hemoglobin seviyesi kronik olarak artıyorsa, hemoglobin yüksekliğini azaltmanın en iyi yolu sigarayı bırakmaktır. Nitekim yapılan araştırmalar neticesinde sigarayı bırakan birçok kişinin hemoglobin düzeylerinin normale döndüğü saptanmıştır.

Hemoglobin testi neden yapılmalı?

Vücudumuzun genel sağlık durumunu belirlemede bize çok değerli bir bilgi verir. Öte yandan, anemi (kansızlık) gibi değişik hastalıkları taramak ve izlemek için de bu test yapılacaktır.

Hemoglobin testi ne zaman yapılmalıdır?

Rutin bir genel değerlendirme aşamasında tıbbi testlerin bir bölümü olarak kullanırız. Öte yandan, doktorunuz tarafından belirlendiği zamanda da bu test yapılır.

Hemoglobin testi yaptırmadan önceki hazırlıklar neler?

Test sonucu testin yapıldığı cihazın çalışma prensibi, kişinin günlük su alım miktarı, yatar veya ayakta olma durumu ve süresi gibi çeşitli faktörlerden etkilenebilir. Gündüz saatlerinde kan aldıracak kişiler daha aktif olduğu için testlerin sonucu değişebilir. Yüksek rakımlarda yaşayan kişilerde, yine bir takım değerlerde farklılıklar meydana gelir. Ayrıca, bayanlarda menstürasyon süreci içinde veya öncesi sonrası ilk günlerde olma hali, gebelik gibi ciddi fizyolojik değişiklikler de sonuçlarda fark yaratacaktır. Bu nedenlerle, testi yaptırmadan önce doktorunuza bu durumlar hakkında bilgi vermenizi öneririz.

Memorial Tıbbi Yayın Kurulu tarafından hazırlanmıştır.