İmmünoterapi nedir?

Kanser hastalığında yeni nesil tedavi yaklaşımlarından biri olan İmmünoterapi, bağışıklık sistemini harekete geçirerek, vücudun kanseri kendi kendine yenmesini sağlamayı hedefler. Kemoterapi ve hedefe yönelik akıllı tedavilere göre çok daha az yan etki gösteren İmmünoterapi, bağışıklık hücrelerinde bir hafıza oluşturarak, daha iyi, uzun süreli ve kalıcı yanıtlar oluşmasını sağlar.  

İmmünoterapi nedir?

Yeni nesil tedavi yaklaşımlarından biri olan immünoterapide hedef bağışıklık sistemini yeniden organize ederek vücudun kanseri kendi kendine yenmesini sağlamaktır. Kanser gelişirken bağışıklık sisteminin (immün sistem) kendisine yanıt vermesini, yoketmesini engelleyici birçok mekanizma kullanır. İmmünoterapide kullanılan tedaviler, bu mekanizmaları engelleyerek bağışıklı sistemini kanserli hücrelere karşı güçlendirerek etkin bir tedavi sağlar. İmmünoterapi, kemoterapi ve hedefe yönelik tedavilere göre daha etkin olup çok daha az yan etki gösterir.

İnsan vücudunda kansere karşı savaşan çok sayıda hücre bulunmaktadır. İnsanın bağışıklık sisteminde bulunan ve ‘asker hücre’ olarak adlandırılan ‘T hücreleri’ kanserli hücreleri büyük oranda yok etmektedir. Ancak kansere karşı savaşan bu hücrelerin aktivasyonu bir noktaya kadar olabilmekte, bir grup kanserli hücre bu saldırılardan kurtularak T hücresine karşı direnç göstermektedir. Nitekim günlük yaşantımızın akışında tümör hücresine dönen vücuttaki bazı hücreler asker hücrelere ‘yabancı olmadığı’ mesajını vererek yok olmaktan kurtulup bağışıklık sistemini baskılamaktadır. İmmün aracılı tedavi olarak da bilinen immünoterapi, bu noktada devreye girer. İmmünoterapi tadavisinde amaç bağışıklık sistemi üzerindeki bu baskıyı ortadan kaldırarak insan vücudunda bulunan kanser savaşçısı hücreleri kanser dokusuna yönlendirmek ve bu şekilde hastalığı tedavi etmektir.

Kemoterapi ve hedefli tedavilerdeki en önemli sıkıntı tedavi yanıtının kalıcı olmamasıdır. İmmünoterapi tedavisi ise kemoterapi ve hedefe yönelik akıllı tedavilere göre çok daha iyi ve uzun süreli yanıtlar sağlayabilmektedir. İmmünoterapi, bu kalıcı yanıtı bağışıklık sisteminde T hücrelerinde bir hafıza oluşturarak sağlamaktadır.

İmmünoterapi hangi kanser türlerinde kullanır?

1950'li yıllardan bugüne cerrahi radyoterapi ve kemoterapi ve hedefe yönelik tedaviler üzerine kurulu kanser tedavilerine immün kontrol noktası inhibitörü olarak adlandırılan yeni nesil immünoterapiler eklendi.

Hastalar için yeni bir umut ışığı olan immünoterapi tedavisi, bağışıklık sisteminin özel bazı bölümlerinin etkinliklerini uyarmaya veya bağışıklık tepkilerini bastıran kanser hücreleri tarafından üretilen sinyalleri önlemeye dayanmaktadır. Yapılan araştırmalar kanserde en güncel yaklaşımlardan biri olan immünoterapinin birçok kanser türünde etkili olduğunu ve kimi hastalarda tamamen iyileşme sağladığını ortaya koymaktadır.

Tarihler 2011’i gösterdiğinde cilt kanseri türü melanomun tedavisi ile başlanan ve hali hazırda geliştirme çalışmalarının sürmekte olduğu immünoterapi; yurt dışında akciğer, böbrek gibi 20’den fazla kanser çeşidinde tedavi yöntemi olarak uygulanmaktadır.

2018 yılından itibaren meme kanserinin üçlü negatif adındaki bir alt grubu için de kullanmaya başlanan immünoterapi özellikle metastatik kanserlerde etkilidir.

Japon bilim insanı Tasuku Honjo ve Amerikalı bilim insanı James P. Allison, “bağışıklık sisteminin, kanser hücrelerine etkili bir şekilde saldırmasını sağlayan immün kontrol noktası inhibitörleri” keşifleriyle 2018 Nobel Tıp ve Fizyoloji Ödülü'ne layık görüldü. Bu keşifle birlikte agresif cilt kanseri malign melanom ve akciğer kanseri başta olmak üzere birçok kanser türüne etkili immünoterapi ilaçları geliştirildi.

Nitekim immünoterapi ilaçlarının kullanım yaygınlığı kanserin birçok alanında her geçen gün artmaktadır. İlaçların etki gösterdiği kanser türleri şu şekilde sıralanmaktadır;

• Küçük hücre dışı akciğer kanseri,
• Küçük hücreli akciğer kanseri,
• Cilt kanserleri (melanom, merkel hücreli karsinom, yassı hücreli karsinom)
• Genitoüriner kanserler (Böbrek ve mesane kanseri)
• Bazı gastrointestinal kanserler (Yemek borusu, mide, karaciğer kanseri)
• Üçlü negatif meme kanseri,
• Baş boyun kanserleri

İmmünoterapi nasıl uygulanır?

İmmünoterapi insan vücudunda bulunan bu kanser savaşçısı hücreleri kanser dokusuna yönlendirmekte ve bu şekilde hastalığı tedavi etmektedir. Hücre ve aşı tedavileri gibi birçok farklı çeşitleri olan immünoterapi; bir sağlık merkezinde, doktor muayenehanesinde, ayakta tedavi ünitesinde alınabilir. 

Günümüzde kanser immünoterpisi denilince akla ilk olarak kontrol noktası düzenleyicileri gelir. Bu immünoterapi ilaçları PD-1, PD-L1 ve CTLA4 adlı hücre yüzey moleküllerinin çalışmasını engelleyerek bağışıklık sistemi hücrelerini aktifleştirir.

Bazı hasta gruplarında iki farklı kontrol noktası inhibitörü veya immünoterapi ile beraber kemoterapi tedavileri de yapılmaktadır.

İmmünoterapi genellikle günlük, haftalık, aylık veya bir döngü halinde infüzyon şeklinde uygulanır. İmmünoterapi kanser hastalarına özetle şu şekillerde uygulanabilir:

Damar yoluyla (İntravenöz – IV): İmmünoterapi ilaçları, kemoterapi gibi damardan serum yoluyla verilebilir. Serum yoluyla verilen immünoterapi kemoterapiden daha rahattır. Damardan kana verilen immünoterapi ilaçları kanser hücresinin yüzeyindeki reseptörlerine bağlanır. Bunun ardından kanser hücreleriyle vücudun mücadelesi başlamış olur. Serum şeklinde verilen bu ajanlar 2-3 hafta aralıklarla uygulanabilmektedir.

Ağız yoluyla (oral): İmmünoterapi yutulan bir hap veya kapsül şeklindedir.

Lokal yolla: İmmünoterapi, çok erken teşhis edilen bir cilt kanseri için krem formunda kullanılabilir.

İntravezikal (Mesane içi): İmmünoterapi doğrudan mesaneye verilir.

İmmünoterapi hakkında sık sorulan sorular 

İmmünoterapi tedavisinin süresi ne kadardır?

İmmünoterapinin ne sıklıkta ve ne kadar süreyle alınacağı, kanser türüne ve ilerlemesine, immünoterapi türüne, vücudun tedaviye nasıl tepki verdiğine ve uygulanacak tedavinin döngüsüne bağlı olarak değişir. Bazı immünoterapiler döngüler halinde verilir. Döngü, bir tedavi periyodu ve bunu izleyen bir dinlenme periyodunu kapsar. Dinlenme süresi vücuda iyileşme, tedaviye cevap verme ve yeni sağlıklı hücreler oluşturma fırsatı verir.

İmmünoterapinin yan etkisi var mıdır?

İmmünoterapi, kemoterapi ve hedefe yönelik tedavilere göre daha kolay tolere edilebilir yan etkiler göstermektedir. Kemoterapide hastalarda görülen bulantı, saç dökülmesi, kan değerlerinin düşmesi, halsizlik gibi yan etkiler, immünoterapide minumum düzeydedir.

İmmünoterapide endokrin bozukluklar, ishal, cilt döküntüleri gibi daha hafif yan etkiler görülmektedir. Ayrıca az rastlanmakla beraber kas-iskelet sistemi, böbrek, sinir, hematolojik, kardiyovasküler sistemler üzerine de yan etkiler görülebilmektedir.

İmmünoterapi tedavisinin kemoterapiden farkı ne?

Kemoterapi, kanser hücresinin çekirdeğinde yer alan yapıları hedef alarak hareket eder. Bu yapıyı tahrip eder ve kanser hücresini ortadan kaldırır. İmmünoterapi tedavisinde ise amaç; bağışıklık sistemini güçlendirmek, kanserle savaşmak üzere tetiklemek yani vücudun kanseri kendi kendine yenmesini sağlamaktır.

İmmünoterapi kimlerde uygulanıyor?

İmmünoterapi ilaçları şu anda çoğunlukla ileri evre (metastatik) kanser dönemlerinde kullanılmaktadır. Bununla beraber cilt kanseri türü olan malign melanom tedavisinde erken dönemde de etkindir, onaylıdır. İmmünoterapinin erken dönem tümörlerde özellikle de operasyon öncesi ve sonrası dönem dahil olmak üzere yaygın şekilde çalışmaları devam etmektedir.

İmmünoterapi ne kadar etkilidir? 

İmmünoterapi de dahil olmak üzere herhangi bir kanser tedavisi için başarı oranları, kanser türü ve evresi dahil olmak üzere birçok bireysel faktöre bağlıdır.

İmmünoterapi Türkiye’de uygulanıyor mu?

İmmünoterapi çeşitlerinden immün kontrol noktası inhibitörleri metastatik malign melonom, ileri evre böbrek tümörleri ve hodgkin lenfoma tanılı hastalarda 2018 yılında Türkiye’de geri ödeme kapsamına alınmıştır. İmmünoterapiler diğer tümör tiplerinde özel izinler dahilinde tıbbi onkoloji merkezlerinde uygulanabilmektedir.

Memorial Tıbbi Yayın Kurulu tarafından hazırlanmıştır.