Gastroenterit Nedir? Belirtileri ve Tedavisi Nelerdir?

Gastroenterit, ishal ve kusmaya neden olan çok yaygın bir sağlık sorunu olarak bilinir. Genellikle bakteriyel veya viral sebeplerden kaynaklanan bu sorun, her yaştan insanı etkileyebilir. Özellikle küçük çocuklarda sık görülen ve halk arasında genel olarak mide ve bağırsak üşütmesi ya da bağırsak bozulması gibi durumlar için kullanılan gastroenterit, sulu ishal ve kramp tarzında gelişen karın ağrısıyla kendini belli ederek bulantı, kusma ve ateşe neden olur. Bebekler, yaşlılar ve bağışıklık sistemi düşük kişiler için viral gastroenterit ölümcül sonuçlar doğurabilir. Memorial Kayseri Hastanesi Gastroenteroloji Bölümü’nden Doç. Dr. Mustafa Kaplan, gastroenterit ile ilgili bilgi verdi.

Gastroenterit nedir?

Mide gribi olarak da adlandırılan gastroenterit, genellikle bakteriyel veya viral bir mide mikrobundan kaynaklanan, mide ve bağırsak iltihaplanması ile ishal, kramplar, mide bulantısı, kusma yanında ateşe de neden olan bağırsak enfeksiyonudur. Gastroenteritin en yaygın sebebi daha önceden enfekte olmuş bir kişiyle temas veya kontamine yani virüs bulaşmış besin ya da suyu yemek-içmektir. Eğer kişinin başka bir hastalığı yoksa çoğu zaman bu durum bir iki günde kendiliğinden iyileşir. Ancak bebekler, yaşlılar ve bağışıklık sistemi zayıflamış kişiler için viral gastroenterit(mide üşütmesi) ölümlere neden olabilmektedir.  

Gastroenteritin belirtileri nelerdir?

Gastroenteritin en sık görülen belirtileri şunlardır:

• Sulu, genellikle kanlı olmayan ishal (kanlı ishal genellikle farklı, daha şiddetli bir enfeksiyon olduğu anlamına gelir.)
• Karın krampları ve ağrıları
• Mide bulantısı, kusma veya her ikisi
• Ara sıra kas ağrıları veya baş ağrısı
• Düşük dereceli ateş
• Bazen iştah kaybı, mide rahatsızlığı, eklem ve baş ağrısı olabilmektedir.

Gastroenterit neden olur?

Kontamine yani kirli yiyecek veya su yenilip içildiğinde ya da mikrop bulaşmış biriyle mutfak eşyaları, havlular veya yiyecekler paylaşıldığında viral gastroenteriti kapma olasılığı yüksektir. En sık görülen sebebi ise rota ve norovirüslerdir.

• Norovirüsler: Hem çocuklar hem de yetişkinlerde dünya genelinde gıda kaynaklı hastalıkların en sık sebeplerindendir. Özellikle kapalı alanlarda insanlar arasında yayılma olasılığı yüksektir. Çoğu durumda virüsü kontamine yiyecek veya sudan alırsınız, ancak kişiden kişiye bulaşma da mümkündür.
• Rotavirüs: Parmaklarını veya virüsle kontamine olmuş diğer nesneleri ağızlarına soktuklarında enfekte olan çocuklar da viral gastroenteritin en yaygın nedenidir. Enfeksiyon bebeklerde ve küçük çocuklarda daha şiddetlidir. Rotavirüs ile enfekte olmuş yetişkinlerin semptomları olmayabilir, ancak hastalığı yine de yayabilirler. Neyse ki bu enfeksiyonun aşısı mevcuttur. 
• Bazı kabuklu deniz ürünleri, özellikle çiğ veya az pişmiş istiridyeler de sizi hasta edebilir. Kontamine içme suyu viral ishalin bir nedeni olmasına rağmen, çoğu durumda virüs fekal-oral yoldan geçer.(Yani virüslü biri, tuvaleti kullandıktan sonra yediğiniz yiyecekleri ellerini yıkamadan tutar.)

Gastroenterit kimlerde olur?

Gastroenterit her yaştan ve ırktan insanı etkiler. Gastroenterite daha duyarlı olabilecek kişiler ise şunlardır;

• Çocuk bakım merkezlerindeki veya ilkokullardaki çocuklar özellikle savunmasız olabilir çünkü bir çocuğun bağışıklık sisteminin olgunlaşması zaman alır.

• Yetişkin bağışıklık sistemleri, yaşamın ilerleyen dönemlerinde zayıflar. Özellikle huzurevlerindeki yaşlı yetişkinler, bağışıklık sistemleri zayıfladığından ve başkalarıyla yakın temas halinde yaşadıklarından savunmasızdırlar.
• Toplu yerlere gidenler veya yurtlarda yaşayanlar.
• Enfeksiyona karşı direnciniz düşükse, örneğin bağışıklık sisteminiz HIV / AIDS, kemoterapi veya başka bir tıbbi durum tarafından baskılanmışsa.  
• Her gastrointestinal virüsün en aktif olduğu bir mevsim vardır.

Gastroenteritin teşhisi nasıl konur?

Gastroenteritte hastalardan ayrıntılı öyküleri alınmalı, özellikle yediği içtiği şeyler mutlaka sorulmalıdır. Şüphenilen durumlarda kanda enfeksiyonu gösteren CRP, kan sayımı gibi değerlere bakılmalı ve eğer imkan varsa dışkı incelemesi yapılmalıdır. Hastaya bu şekilde tanı konulup destek tedavisi ve gerekirse ilaç verilmelidir.

Gastroenterit nasıl tedavi edilir?

Gastroenterit için etkili bir tedavi yoktur, bu nedenle esas tedavi hastalığı engellemeye yöneliktir. Kontamine yani kirli olabilecek yiyecek ve sudan kaçınmanın yanı sıra, sık sık el yıkamak bu sorundan korunmak için çok iyi bir yöntemdir.

Gerçek grip (influenza virüsü) yalnızca solunum sistemini (burun, boğaz ve akciğerleri) etkiler. Mide üşütmesi genelde mide gribi olarak adlandırılmasına rağmen bizim bildiğimiz klasik grip ile aynı şey değildir.

Mide üşütmesi şikayetleri hasta mikrobu kaptıktan sonra genelde 1-2 gün içinde ortaya çıkar. Şikayetler genellikle 1 ya da 2 gün sürer, ancak bazen 10 güne kadar devam edebilir. Şikayetler benzer olduğu için Clostridium difficile, Salmonella ve E. coli gibi bakterilerin veya Giardia gibi parazitlerin neden olduğu ishal ile karışabilir. 

Hasta terleme, kusma ve ishal yoluyla çok sayıda sıvı kaybettiği için sıvılar kritik derecede önemlidir. Sıvıları içerde tutmakta zorlanıyorsanız düzenli aralıklarla küçük yudumlar almak veya buz parçaları çiğnemek yararlı olacaktır. İçilecek en iyi sıvılar ise;

• Temiz ve kaynağı bilinen şişe sular.
• Eczaneden alınan hazır karışımlar.
• Elektrolit değişimine yardımcı olabilecek gerçek spor içecekleri.
• Zencefil ve nane gibi mideyi sakinleştirmeye ve mide bulantısını hafifletmeye yardımcı olabilecek bitki çayları (yüksek oranda kafeinli çaylardan kaçınılmalı).

Gastroenterit ne kadar sürer? Doktora ne zaman gidilmeli?

Gastroenteritte hasta mikrobu kaptıktan sonra genelde 1-3 gün içinde belirtiler ortaya çıkar. Şikayetler genellikle bir veya iki gün sürer, ancak bazen 10 güne kadar devam edebilir. Bu nedenle vakit kaybedilmeden doktora gidilmelidir.

• 24 saat boyunca vücutta su-sıvı tutma sorunu ortaya çıktıysa
• İki günden fazla süredir kusma oluyorsa
• Kanlı kusma söz konusuysa
• Susuz kalındıysa (aşırı susama, ağız kuruluğu, koyu sarı idrar veya çok az idrar varsa veya hiç idrar yoksa ve şiddetli halsizlik veya baş dönmesi varsa)
• Dışkılamada ishal ile beraber kan varsa
• 38.8 C’nin üzerinde ateş varsa

Gastroenterit durumu varsa kesinlikle şunlar yapılmamalıdır;

• Yeterince dinlenmenin çok önemli olduğu bir zamanda uykunuzu etkileyebilecek kahve, güçlü siyah çay ve çikolata gibi kafeinli içecekler tüketilmemelidir.
• İdrar söktürücü görevi gören alkol kesinlikle kullanılmamalıdır.

Gastroenteritin sonucunda ne olur?

Viral gastroenteritin ana komplikasyonu olan dehidratasyon; ciddi bir su, tuz ve mineral kaybıdır. Sağlıklıysanız ve kusma ve ishalden kaybettiğiniz sıvıların yerini alacak kadar içiyorsanız, dehidrasyon bir sorun yaratmaz. Ancak bebekler, yaşlılar ve bağışıklık sistemi baskılanmış kişiler çok fazla sıvı kaybettiklerinde ciddi şekilde susuz kalabilir. Kaybedilen sıvıların damardan verilmesi için hastaneye yatış gerekebilir. Dehidrasyona dikkat edilmezse ölümcül sonuçlar ortaya çıkabilir.

Gastroenterit İle İlgili Merak Edilen Diğer Sorular

Gastroenterit için ne yapılmalı?

Bağırsak enfeksiyonlarının yayılmasını önlemek ilk olarak yapılması gerekendir.

• Çocuğunuza aşı yaptırın. Ülkemiz dahil bazı ülkelerde rotavirüsün neden olduğu gastroenterite karşı aşı mevcuttur. Çocuklara yaşamın ilk yılında verilen aşının, bu hastalığın ciddi semptomlarını önlemede etkili olduğu görülmektedir.
• Ellerinizi iyice yıkayın ve çocuklarınızın da yıkadığından emin olun. Çocuklarınız daha büyükse, özellikle tuvaleti kullandıktan sonra ellerini yıkamayı öğretin. En iyisi, tırnak etlerinin etrafını, tırnakların altını ve ellerin kıvrımlarını yıkamayı hatırlayarak ılık su ve sabun kullanmak ve elleri en az 20 saniye kuvvetli bir şekilde ovmaktır. Ardından iyice durulayın. Sabun ve suyun bulunmadığı zamanlar için dezenfektan mendil ve el dezenfektanı taşıyın.
• Evinizin dışında da kendinize ait kişisel eşyalar kullanın. Yemek kapları, bardaklar ve tabakları paylaşmaktan kaçının. Banyoda ayrı havlu kullanın.
• Mesafenizi koruyun. Mümkünse virüsü taşıyan kişilerle yakın temastan kaçının.
• Sert yüzeyleri dezenfekte edin. Evinizdeki birinin viral gastroenteriti varsa çamaşır suyu ve su karışımı ile tezgah, musluk ve kapı kolu gibi sert yüzeyleri dezenfekte edin.

Başka ülkelere seyahat ederken, kontamine yiyecek veya sudan hasta olabilirsiniz.

• Yalnızca iyice kapatılıp şişelenmiş veya karbonatlı suları için.

• Buz küplerinden kaçının çünkü bunlar kirli sudan yapılmış olabilir.
• Dişlerinizi fırçalamak için şişelenmiş su kullanın.
• İnsan elinin dokunduğu çiğ yiyecekler, soyulmuş meyveler, çiğ sebzeler ve salatalar tüketmeyin.
• Az pişmiş et ve balıktan kaçının.

Gastroenterite ne iyi gelir?

Bulantı ve kusmadan dolayı yiyecekleri vücutta tutmak zor olabilmektedir. Sadece yemek düşüncesi bile bulantıya neden olmaktadır. Sonunda içiniz almaya başlayınca en iyisi yavaş yavaş ve basit yiyeceklerden başlamaktır. Muz, pirinç, elma-patates püresi ve kızarmış ekmek ve tost yenebilir. Bu dört yiyeceğin sindirimi kolaydır, size enerji verecek karbonhidratlar içerir ve besinleri yeniler:

Muz: Muzun sindirimi kolaydır, kusma ve ishalden kaybettiğiniz potasyumu yerine koyar ve mide zarını güçlendirir.

Pirinç: Beyaz pirincin vücudunuz tarafından işlenmesi kolaydır ve karbonhidratlardan enerji sağlar. Esmer pirinç çok fazla lif içerir ve fazla gaz yapabilir.

Elma püresi: Elma püresi karbonhidrat ve şekerler sayesinde enerji artışı sağlar ve ishali geçirebilecek pektin içerir. Ayrıca sindirimi de kolaydır.

Genel olarak süt ürünleri, lifli yiyecekler ve yağlı veya baharatlı yiyecekler tüketilmemelidir.

• Süt ürünleri: Sindirimi zordur ve gazı ve ishali kötüleştirebilir.
• Lif: Bağırsaklar zaten gevşek olduğundan fazladan life ihtiyacınız yoktur.
• İç yağı içeren yiyecekler:  Pastırma-jambon gibi yağlı ve tuzlu yiyeceklerden kaçının.
• Baharatlar: Domates esaslı yemeklerden, körilerden ve acı soslardan uzak durun.
• Böğürtlen, üzüm, hurma, armut ve kuru meyvelerden uzak durulmalı
• Kuruyemişten uzak durulmalı

Mide üşütmesine genel olarak karın bölgesine sıcak su uygulanması iyi gelir. Bu uygulama sıcak su torbaları ile yapılır.

Gastroenterit için hangi ilaçlar kullanılır?

Mide üşütmesi ilaçlarla tedavi edilemez ve suçlu virüs olduğunda antibiyotikler işe yaramaz. Semptomları tedavi etmek için reçetesiz satılan ilaçları kullanabilirsiniz. Ateş veya ağrılar için ibuprofen midenizin daha fazla bozulmasına neden olmadığı sürece yardımcı olabilir. Susuz kalırsanız böbrekleriniz için zararlı olabilir. Az miktarda ve yiyecekle birlikte alın. Parasetamol içeren ilaçlar karaciğer hastalığınız olmadıkça mide gribi için sıklıkla önerilir. Ateşi ve ağrıları hafifletir, ibuprofenden daha az yan etkiye sahiptir ve mideyi tahriş etme olasılığı daha düşüktür.

Mide bulantısı veya ishali durdurmak için prometazin, proklorperazin, metoklopramid veya ondansetron gibi bulantı kesici ilaçları kullanabilir. Ayrıca loperamid veya bizmut subsalisilat gibi reçetesiz satılan ishal önleyici ilaçları deneyebilirsiniz. Reflor gibi probiyotikler de ishalin hızlı geçmesi için faydalı olabilir.

Gebeler gastroenterit olursa ne yapılmalı?

Gebe olup mide üşütmesi yaşayanlar probiyotikler ve parasetamol içeren ilaçları kullanabilirler. Genelde bu hastalara da antibiyotik verilmez ancak şikayetler 3-4 günden fazla sürerse kan testi yaptırıp antibiyotik başlamak gerekebilir. Bazı uzun süren bulantı-kusma ve ishal durumlarında endoskopi ve kolonoskopi gerekebilir.

Gastroenterit ile kolit arasında nasıl bir ilişki var?

Gastroenteritte çoğunlukla sıkıntı mide bozulmasına bağlı ishal durumudur. Kolit ise bağırsak enfeksiyonu ve buna bağlı ishal durumu demektir. İki hastalıkta da birbirine benzer bulgular söz konusudur. İki hastalığın ayrımını ve hastalığın şiddetini ise uzmanı çözecektir.

Gastroenterit viral olur mu?

Gastroenterit vakaların çoğu zaten viraldir. Az bir kısmı bakteriyal enfeksiyonlara bağlı olarak gelişir. Bunlar için antibiyotik gerekebilir ama viral sebeplere bağlı olanlar çoğunlukla kendiliğinden destek tedavisiyle iyileşir.

Çocuklarda gastroenterit olur mu?

Gastroenterit çocuklarda daha sık görülür. Yetişkin hastalar su içerek veya en azından kendilerini zorlayarak ishale bağlı susuz kalmak ve böbrek yetmezliğinden kendilerini koruyabilirlerken çocuklar bu sorun karşısında daha zayıftır. Özellikle böbrek yetmezliği konusunda dikkatli olunmalıdır.