Kan Uyuşmazlığı Nedir? Nedenleri ve Belirtileri

Kan uyuşmazlığı, anne adayının bağışıklık sistemi bebeğin RH pozitif hücrelerine yabancı bir maddeymiş gibi davranarak karşı antikor üretmesi nedeniyle ortaya çıkar. Kan test ile anne adayının kan grubu ve Rh faktörünün varlığı kontrol ediliyor. Rh negatif bir anne adayının karnındaki bebeğin Rh pozitif olması, kan uyuşmazlığına sebep oluyor. Plasenta yolu ile bebeğe geçen antikorlar ise bebeğin kırmızı kan hücrelerini yok ederek, sağlık sorunlarına yol açıyor. Ancak Rh pozitif bir bebeği olan Rh negatif bir kadına hamileliği sırasında belirli zamanlarda Rh immün-globulin iğnesi uygulanması (kan uyuşmazlığı iğnesi) ile kan uyuşmazlığı önlenebiliyor. Memorial Ankara Hastanesi Kadın Hastalıkları ve Doğum Bölümü’nden Op. Dr. Figen Beşyaprak, kan uyuşmazlığı ile ilgili bilgi verdi.

Kan Uyuşmazlığı Nedir?

Kan grupları A, B ve 0'a göre sınıflandırılır ve Rh faktörü pozitif veya negatif olarak kan grubunun yanına eklenir. Bir annenin kan grubunun yeni doğan çocuğununkiyle uyuşmamasına kan uyuşmazlığı adı verilir. Kan uyuşmazlığı anne ve babanın kan grubunun RH pozitif ve RH negatif değerleri üzerinden ilerleyen bir durum olmakla birlikte, annenin kanının RH negatif, bebeğin kanının ise Rh pozitif olması halinde ortaya çıkar.

Kan Uyuşmazlığı Neden Olur?

Kan uyuşmazlığı, hamile bir kadın ile çocuğu arasındaki Rh farklılığı nedeniyle oluşur. Anneleri Rh negatif olsa bile, proteini babalarından miras alırlarsa çocuklar Rh pozitif olabilir. Hamilelik sırasında, doğmamış bebekten gelen kırmızı kan hücreleri plasenta yoluyla annenin kanına geçebilir. Anne Rh negatifse, bağışıklık sistemi anne karnındaki bebeğin Rh pozitif fetal hücrelerine yabancı bir maddeymiş gibi davranır. Annenin vücudu, fetal kan hücrelerine karşı antikorlar üretir. Bu antikorlar plasentadan gelişmekte olan bebeğe geçebilir. Plasentadan geçen bu antikorlar bebeğin dolaşan kırmızı kan hücrelerini yok ederek, parçalar. Bebeğin parçalanan kırmızı kan hücreleri bilirubin üretilmesine ve bebeğin sararmasına (sarılık) neden olur. 

Bebeğin kanındaki bilirubin seviyesi, hafif ile tehlikeli derecede yüksek arasında değişebilir. Bunun riski doğuma yakın veya doğum sırasında en yüksek seviyeye ulaşır. Düşük veya kürtaj yapmadığı sürece annelerin ilk doğan bebekleri genellikle bu kan uyuşmazlığından etkilenmez. Çünkü annenin antikor geliştirmesi zaman alır. Ancak daha sonra doğacak olan tüm Rh pozitif olan çocuklar kan uyuşmazlığından olumsuz yönde etkilenebilir.

Kan Uyuşmazlığının Belirtileri Nelerdir?

Rh uyuşmazlığı, çok hafif ila ölümcül arasında değişen semptomlara neden olabilir. En hafif haliyle Rh uyuşmazlığı kırmızı kan hücrelerinin yıkımına neden olur. Doğumdan sonra ise bebekte, cilt ve göz beyazlarında sararma (sarılık), düşük kas tonusu (hipotoni) ve uyuşukluk görülebilir.

Doğum sornası bebekte meydana gelen kan uyuşmazlığı belirtileri şöyle sıralanabilir:

• Anemi nedeniyle göülen soluk renk
• Cildin ve göz beyazlarının sarı renk olması (sarılık)
• Hızlı kalp atış hızı (taşikardi)
• Enerji düşüklüğü ve halsizlik 
• Deri altında meydana gelen şişlik
• Büyük karın

Kan Uyuşmazlığı Nasıl Teşhis Edilir?

Uzman doktor, doğum öncesinde kan uyuşmazlığı tespiti için kan grubu ve Rh faktörü test yapılmasını talep edebilir. Böylelikle Rh pozitif mi ya da negatif mi olduğu ortaya çıkar. Bu test genellikle rutin ilk trimester (ilk üç aylık dönem) kan tetkikleri ile birlikte yapılmaktadır. Ancak vajinal kanama olması durumunda bu test daha erken yapılabilir.

Anne adayının kanı kan uyuşmazlığı testinde, Rh negatif çıkarsa, uzman doktor antikor taraması adı verilen başka bir test isteyebilir. Bu test ile anne adayının kanında Rh antikorlarının bulunup bulunmadığı kontrol edilir. Antikor testi pozitif çıkarsa, anne adayının kan uyuşmazlığı riski altında olduğu belirlenir. Antikor testi negatif çıkarsa, antikor oluşumunu önlemek için anne adayına Rh immünoglobulin (Rhlg) verilir. İmmünoglobulin genellikle gebeliğin 28. haftası ve doğumdan sonraki 72 saat içinde; ancak anne adayının kanama veya başka komplikasyonları varsa, hamileliğin erken dönemlerin de de uygulanabilir.

Kan Uyuşmazlığının Tedavisi Nasıl Uygulanır?

Kan grubu uyuşmazlığı, hamileliğin erken döneminde yapılan kan testi ile önlenerek tedavi edilebilir. İlerleyen zamanlarda gebelik durumunda kan uyuşmazlığı olmaması için 28 ila 34. haftalar arasında kan uyuşmazlığı iğnesi uygulabilir. Kan uyuşmazlığı iğnesinin uygulanma aşamaları şöyle sıralanır:

• Hamile bir kadın Rh uyuşmazlığı geliştirme potansiyeline sahipse eğer kendisine iki doz Rh immün-globulin iğnesi uygulanır.
• İlk doz iğne ilk hamileliğin yaklaşık 28. haftasında, ikinci dozu ise eğer bebek pozitif kan grubuna sahipse doğumdan sonraki 72 saat içerisinde yaptırılır.
• Vücutta aşı gibi davranın Rh immünglobülin, annenin vücudunda yenidoğanda ciddi sağlık sorunlarına neden olabilecek veya gelecekteki bir hamileliği etkileyebilecek herhangi bir Rh antikoru üretilmesini engeller.
• RhoGAM kullanımı ile Rh uyumsuzluğu önlenebilir. 

Halihazırda etkilenmiş bir bebeğin kan uyuşmazlığı tedavisi ise, durumun ciddiyetine bağlı olarak değişir. Hafif Rh uyuşmazlığı olan bebekler bilirubin ışıkları kullanılarak fototerapi ile tedavi edilebilir. Biliblaketler ve diğer fototerapi ekipmanları, bebeğin vücudunun sarılığın nedeni olan bilirubini dışarı atmasına yardımcı olur.

Ciddi şekilde etkilenen bebekler için kan değişimi gerekebilir. Nadir durumlarda, uyumsuzluk şiddetliyse ve bebek tehlikedeyse, bebek doğumdan önce (intrauterin fetal transfüzyonlar) veya doğumdan sonra değişim transfüzyonu adı verilen özel kan transfüzyonları alabilir. Değişim transfüzyonları bebeğin kanını Rh negatif kan hücreleriyle değiştirir. Bu, kırmızı kan hücrelerinin seviyesini stabilize eder ve zaten bebeğin kan dolaşımında bulunan Rh antikorlarından kaynaklanan hasarı en aza indirir. Bu, kandaki bilirubin seviyelerini azaltmak için yapılır.

Uyumsuzluk zamanında tespit edilmezse yenidoğanda beyin hasarına yol açan ciddi sarılık gelişebilir. Ciddi sonuçları olabilse de yenidoğanlarda sarılık yaygındır ve tedavi edilebilir.

Kan Uyuşmazlığının Olası Olumsuz Etkileri Nelerdir?

Kan uyuşmazlığının anne adayı üzerinde bir etkisi bulunmamaktadır. Ancak bebek üzerinde olumsuz etkileri bulunabilir. Kan uyuşmazlığının olası komplikasyonları şu şekildedir:

Bebekte hemolitik anemiye neden olabilir. Bu durum bebeğin kırmızı kan hücrelerinin daha hızlı yok olmasına neden olur. Hemolitik aneminin etkileri hafif ila şiddetli arasında değişebilir. Bu etkiler sarılık, karaciğer yetmezliği ve kalp yetmezliğini içerebilir. Ağır vakalarda bebeğe göbek kordonu yoluyla kan nakli yapılabilir. Bu prosedür bebeğin kırmızı kan hücrelerinin değiştirilmesine yardımcı olur.

• Yüksek düzeyde bilirubin nedeniyle beyin hasarı görülebilir
• Bebekte sıvı birikmesi ve şişmesi (hidrops fetalis) meydana gelebilir
• Zihinsel işlev, hareket, işitme, konuşma ve nöbetlerle ilgili sorunlar ortaya çıkabilir.

Kan Uyuşmazlığı İle İlgili Sık Sorulan Sorular

Kan uyuşmazlığı ilk bebekler için sağlık sorunu yaratır mı?

Annenin ilk hamileliği ise Rh uyuşmazlığı genellikle bir sorun değildir. Bunun nedeni, hamilelik sırasında bebeğin kanının normalde annenin dolaşım sistemine girmemesidir. Ancak doğum sırasında anne ve bebeğin kanı karışabilir. Bu olursa, annenin vücudu Rh proteinini yabancı bir madde olarak tanır. Daha sonra Rh proteinine karşı antikorlar yapmaya başlayabilir. Rh negatif hamile kadınlar, antikor üretimine neden olabilecek Rh pozitif kan ile kan nakli, düşük ve dış gebelik, hamilelik sırasında mide bölgesinde yaralanma, hamilelik sırasında kanama, hücre veya sıvı alınmasını gerektiren testler (amniyosentez ve kordon villus örneklemesi gibi) ve bebeğin doğumu gibi başka yollarla da Rh proteinine maruz kalabilirler.

Kan uyuşmazlığı iğnesi nereden yapılır?

Gebelik döneminde 28. haftadan sonra kan uyuşmazlığı testi yapılmasının ardından sonucun negatif olduğu durumda anneye kan uyuşmazlığı iğnesi uygulanabilir. Kalçadan uygulanan kan uyuşmazlığı iğnesi tek dozda da yeterli olabilmektedir. 

Kan uyuşmazlığı hangi durumlarda oluşur?

Kan uyuşmazlığı anne ve babanın kanının Rh faktörüne göre ortaya çıkmaktadır. Annenin kan grubunun Rh-, babanın kan grubunun ise Rh+ olduğu durumlarda kan uyuşmazlığı meydana gelir.

Rh faktörü nedir?

Rh faktörü, bazı kırmızı kan hücrelerinde (RBC'ler) bulunan bir proteindir. Çoğu kişide olsa da, herkes bu proteini taşımaz. Bu proteini taşıyanlar Rh pozitif, proteini taşımayanlar ise Rh negatiftir. İnsanların çoğunluğu, yaklaşık %85'i Rh pozitiftir.

Rh faktörü neden önemlidir?

Bu protein genel sağlığı etkilemez, ancak hamilelik sürecinde Rh durumunuzu bilmek önemlidir. Rh faktörü, Rh negatifseniz ve çocuğunuz Rh pozitifse hamilelik sırasında komplikasyonlara neden olabilir.

Kan uyuşmazlığı için kimler risk altındadır?

Kan grubu Rh negatif olan kadınlar hamile kaldığında kan uyuşmazlığı riski altındadır. Kan uyuşmazlığı sadece bebeğin babası Rh pozitif olduğunda olur.

Kan uyuşmazlığı önlenebilir mi?

Kandaki Rh proteini genetik olduğu için, bebeği hangi Rh tipine sahip olduğunu seçmek mümkün değildir. Ancak Rh pozitif bir bebeği olan Rh negatif bir kadının hamileliği sırasında belirli zamanlarda RhIg alması ile kan uyuşmazlığı önlenebilir.