Anafilaksi Nedir? Anafilaksi Belirtileri, Nedenleri ve Tedavisi

Alerjik veya anafilaktik şok olarak da adlandırılan anafilaksi, tüm vücudu kapsayan, ani, şiddetli ve potansiyel olarak yaşamı tehdit eden bir alerjik reaksiyondur. Kişinin bağışıklık sisteminin alerjenlere karşı aşırı duyarlı olması sonucunda meydana gelen anafilaksi, çocuklarda özellikle 0-4 yaş arası dönemde daha sık ortaya çıkar. En yaygın anafilaksi belirtileri vücutta kaşıntı, döküntüler, şişlikler, nabzın zayıflaması, bayılma ve nefes almada zorluktur. Anafilaksi ağırlıklı olarak besinler, ilaçlar ve böcek sokmalarına bağlı olarak ortaya çıkar.

Anafilaksi Nedir?

Anafilaksi, besinler, kimyasallar, ilaçlar ve böcek sokmalarına bağlı ortaya çıkan ve ölüme yol açabilen tehlikeli bir sistemik alerjik reaksiyondur. Meydana gelen bu reaksiyon, bağışıklık sisteminin ilgili alerjenlere karşı reaksiyon göstermesiyle görülür. Anafilaksinin ölüm nedenini çoğunlukla tanı, tedavide gecikme, yanlış tedavi ya da tedaviye hastanın yanıt vermemesi oluşturur. 

Anafilaksi hastalığında bağışıklık sistemi, vücudun şoka girmesine neden olabilecek bir dizi kimyasal salgılar. Bu salgılamayla birlikte kan basıncı aniden düşer ve hava yolları daralarak nefes alınması engellenir. Bu sırada nabzın hızlanması veya zayıflamasının söz konusu olmasıyla birlikte deri döküntüsü yaşanması da muhtemeldir. Anafilakside mide bulantısı ve kusma da görülebilir. 

Anafilaksi hastalığı, epinefrin enjeksiyonu ile hızlı bir şekilde tedavi edilmelidir. Eğer tedavide gecikme yaşanırsa ölümcül bir tablo ortaya çıkabilir. 

Anafilaksi Neden Olur?

Anafilaksi, besinler, kimyasallar, ilaçlar veya böcek sokmaları gibi alerjenlere bağışıklık sisteminin tepki vermesiyle ortaya çıkar. Anafilaksiye neden olan bu tetikleyicilerin vücuda girmesi sırasında bağışıklık sistemi vücuda kimyasallar salgılar ve bu durum vücudun şoka girmesine yol açar ve birtakım belirtiler ortaya çıkarır. 

Anafilaksinin yaygın nedenleri şunlardır:

• Besinler
• Kimyasallar 
• İlaçlar 
• Böcek sokması
• Nadir olarak polen, kırmızı et ve aşılar

Çocuklarda en yaygın anafilaksi tetikleyicileri yer fıstığı ve kuruyemişler, süt, yumurta, balık, kabuklu deniz ürünleri, buğday, soya, susam ve süt gibi gıdalardır. Böcek sokmaları içinde ise anafilaksiye en sık neden olan arı sokmasıdır. Arı zehri hem çocuklarda hem de erişkinlerde en sık anafilaksi nedenleri arasındadır.

Muhtemel tüm bu nedenlerin dışında herhangi bir nedene bağlı ortaya çıkmayan anafilaksi türü ise “idiyopatik anafilaksi” olarak adlandırılır ve erişkinlerde, özellikle yaşlılarda çocuklara göre daha fazla rastlanır.

Anafilaksi Belirtileri Nelerdir?

Kurdeşen, kaşıntı, döküntüler, kızarıklık ve şişlik gibi cilt reaksiyonları, nabız hızının artması veya azalması, baş dönmesi, bayılma ile birlikte tansiyon düşüklüğü de anafilakside gözlemlenen yaygın belirtiler arasında yer alır.

Anafilaksi hastalığında ortaya çıkan belirtiler şu şekildedir:

• Kurdeşen, kaşıntı, döküntü, kızarıklık ve şişlik gibi cilt reaksiyonları
• Nabız hızının artması veya azalması
• Ağız içinde yoğun tükürük birikimi
• Burun akıntısı, kaşıntısı ve hapşırma
• Baş dönmesi
• Bayılma
• Düşük tansiyon
• Nefes almada zorlanma
• Öksürük veya hırıltı
• Yorgunluk, halsizlik
• Dil veya boğazın şişmesi
• Mide bulantısı ve kusma
• Karın ağrısı veya karında kramp
• İshal
• İdrar kaçırma

Anafilaksi belirti ve bulguları genellikle uyaranla karşılaştıktan sonraki ilk iki saat içinde ortaya çıkar. Bu süreç birkaç dakika kadar kısa olabileceği gibi bazı durumlarda 4-6 saate kadar da uzayabilir. Anafilakside en az iki organ/sistem tutulumu gerçekleşir Reaksiyona dahil olan sisteme/organa göre belirtiler değişkenlik gösterebilir. En sık tutulan sistem/organ deridir. Ancak cilt bulgularının hiç olmadığı yaklaşık yüzde 10’luk bir hasta grubu da bulunur. Solunum ve kalp-damar sisteminin tutulumu ise hayati tehlikeye işaret eder.

Arı sokması ve ilaç kullanımı gibi direk bilinen bir alerjen maruziyeti sonrası hızla gelişen tek başına ses kısıklığı, boğazda tıkanıklık oluşması veya tansiyon düşüklüğü belirtileri de anafilaksiye işaret eder. Aynı kişide farklı zamanlarda farklı etkenlerle farklı belirtiler de ortaya çıkabilir.

ÖZETLE; 

Anafilaksi, alerjen maddeye maruz kalınması sonrasında cilt reaksiyonlarıyla kendini gösterir. Bu reaksiyonlar ciltte döküntüler, kaşıntı, döküntü, kabarıklık ve şişliklerdir. Buna ek olarak nabız hızında anormallik, burun akıntısı, bayılma, baş dönmesi, düşük tansiyon ve nefes darlığı da görülebilir.

Anafilaksi Nasıl Teşhis Edilir?

Anafilaksi belirtileri, anafilaksi tanısı koymak için yeterlidir. Bununla birlikte anafilaksi tanısı, olayın kritik seyri nedeniyle hızla klinik olarak konulmakta ve laboratuvar testlerinin anafilaksi tanısında sınırlı yeri bulunmaktadır. Anafilaksi tanısı yaygın kabul görmüş klinik kriterleri kullanarak öykü ve fiziki muayeneye dayanmaktadır.

Öykü, bir hastanın anafilaksi geçirip geçirmediğini ve nedenini belirlemek için en önemli ve ilk adımı oluşturur. Öyküde olayın ne zaman ve nasıl geliştiği, ne kadar sürdüğü, ne gibi belirtiler olduğu, herhangi bir tedavi uygulanıp uygulanmadığı (evde veya hastanede), olası tetikleyiciler/uyaranlar detaylı bir şekilde sorgulanmalıdır.

Pratik olarak deri, solunum, dolaşım ve sindirim sistemi bulgularından ani gelişen iki veya daha fazla sistem bulgusunun varlığı durumunda anafilaksi düşünülmelidir. Ancak anafilaksi tanısının atlanmasının önemli nedenlerinden biri de cilt bulgularının her zaman tabloya eşlik etmemesidir.

Bu sebeple anafilaksi tanısı için klinik kriterler belirlenmiştir. Aşağıdaki 3 kriterden herhangi birinin gerçekleşmesi halinde anafilaksi olasılığı çok yüksek olarak değerlendirilir.

1-Akut olarak (dakikalar-saatler içinde) ortaya çıkan deri, mukoza veya ikisine ait tutulum belirtileri (Yaygın ürtiker, kaşıntı, kızarıklık, dudaklar/dil/uvula şişliği) ve aşağıdakilerden en az birinin varlığı

a-Solunum bozulması

b-Kan basıncında azalma veya uç organ fonksiyon bozukluğu ile ilişkili belirtiler

2.Hastanın olası bir alerjen ile karşılaşmasından sonra hızla (dakikalar-saatler içinde) aşağıdakilerden iki veya daha fazlasının oluşması

a-Deri, mukoza veya ikisine ait tutulum belirtileri (yaygın ürtiker, kaşıntı, kızarıklık, dudaklar/dil/uvula şişliği)

b-Solunum bozulması

c-Kan basıncında azalma veya uç organ fonksiyon bozukluğu ile ilişkili belirtiler

d-İnatçı gastrointestinal belirtiler (kramp tarzında karın ağrısı, kusma gibi)

3.Hasta için bilinen bir alerjen ile karşılaştıktan sonra (dakikalar-saatler içinde) kan basıncının düşmesi

a-Bebek ve çocuklarda: Yaşa uygun sistolik kan basıncının düşüklüğü veya sistolik kan basıncında >% 30 düşme

b-Erişkinlerde: Kan basıncı <90 mmHg veya hastanın bazal değerinden >%30 düşme 

Anafilaksi Tedavisi Nasıl Yapılır?

Anafilaksı hastalığında ilk ve acil uygulanması gereken tedavi yöntemi epinefrin enjeksiyonudur. Acil müdahalenin dışında anafilaksi hastalığıyla karşılaşdığı sırada uygulanması gereken bazı adımlar da söz konusudur. 

• Anafilaksi ile karşılaşıldığında öncelikle kişinin bacakları gövde hizasından yukarıda olacak şekilde sırt üstü yatırılmalı ve havayolunun açık tutulması sağlanmalıdır. Hastanın oturur veya ayakta tutulması “Boş ventrikül sendromu”na ve ölüme yol açabilir. Bununla birlikte gebe olanlar sol yana doğru yatırılmalıdır. Bulantı veya kusma durumunda ise hasta başı yana dönük olacak şekilde yatırılmalıdır.
• Hastanın uyaranla / tetikleyici ile teması kesilmelidir. Arı sokması ise iğnesi parçalanmadan çıkarılmalı, besine bağlı ise ağız içi yıkanarak temizlenmeli, damar yoluyla verilen bir ilaç ise hemen kesilmelidir.
• Tedavide verilmesi gerekli ilk ilaç “epinefrin enjeksiyondur." Daha önce anafilaksi geçirmiş kişilerin Adrenalin otoenjektörü her zaman yanında olmalıdır.
• Destek amaçlı oksijen verilmesi, damar yolu açılarak var olan belirti ve bulgulara göre diğer ilaçların uygulanması gereklidir.
• Anafilaksinin acil tedavisi hızla yapıldıktan sonra belirti ve bulgular tamamen düzelse de solunum yakınması ile gelen hastaların 6-8 saat, dolaşım bozukluğu tablosu ile gelen hastaların ise “Bifazik anafilaksi” nedeniyle 12- 24 saat hastane ortamında izlenmesi gerekir.

Anafilaksi Hakkında Sık Sorulan Sorular

Anafilaksi ne demek?

Anafilaksi, alerjen kaynaklı ortaya çıkan ciddi bir akut alerjik reaksiyondur.

Bifazik anafilaksi nedir? Bifazik anafilaksinin risk faktörleri nelerdir?

Tedavi olan hastanın belirti ve bulguları tamamen düzelse bile solunum tıkanması şikayeti ile gelen hastaların 6-8 saat, dolaşım bozukluğu tablosu ile gelen hastaların ise 12-24 saat hastane ortamında izlenmesi gerekmektedir. Bunun nedeni tetikleyici/uyaran/alerjen ile temas kesilmiş olsa bile, bu belirti ve bulguların yeniden ortaya çıkması olarak tanımlanan “Bifazik anafilaksi” tablosudur. Anafilaksi geçirenlerin nerdeyse yüzde 21’inde karşılaşılma olasılığı olan Biafazik anafilaksinin risk faktörleri şunlardır:

• Adrenalinin geç yapılması
• Tansiyon düşüklüğü
• 6-9 yaş arası
• Hırıltılı solunum
• İshal
• İlaç alerjisine bağlı anafilaksi
• Sebebi bilinmeyen anafilaksi

Anafilaksinin dereceleri var mıdır?

Anafilaksinin dereceleri vardır. Anafilaksi tedavisine alınan yanıtın izlemini kolaylaştırmak ve daha objektif verilere dayanarak tedavi ve izlem programını yapabilmek için gelişen reaksiyonun şiddetini belirlemeye yönelik derecelendirme skorlaması bulunur. Çünkü aynı kişide, farklı zamanlarda, farklı etkenlerle, farklı belirtiler, değişik şiddette ortaya çıkabilir.

Anafilaksi ne kadar sürede gelişir?

Anafilaksi hızlı gelişen klinik bir tablodur. İlaç ve besin alerjileri ve arı sokmalarında dakikalar içinde ortaya çıkabileceği gibi, genellikle ilk iki saat içinde gelişir. Nadir de olsa kırmızı et alerjisi olgularında belirti ve bulgular kırmızı et tüketiminden 4-6 saat sonra da meydana gelebilir.

Anafilaksi kendiliğinden geçer mi?

Hayır, anafilaksi kendiliğinden geçmez. Tıbbi tedaviye ihtiyaç vardır.

Anafilakside ilk yardım nasıl yapılır?

Öncelikle anafilaksi geçirdiği düşünülen kişiyi güvenli pozisyona alırken eş zamanlı olarak yardım istemek de çok önemlidir. Kişinin adrenalin otoenjektörü olup olmadığının sorulması ve hızla uygulanması hayatı kurtarıcı bir müdahale olacaktır. Adrenalin otoenjektör uygulandıktan sonra mutlaka 112 aracılığı ile sağlık kurumuna başvurulması da gerekir. Bu süreçte ilk yardımda yapılması gerekenler şöyle sıralanabilir:

• Hastanın bacakları gövde hizasından yukarı olacak şekilde sırt üstü yatırılmalı
• Hastanın havayolunun açık tutulması sağlanmalı,
• Bulantı veya kusma var ise hastanın başı yana dönük olacak şekilde yatırılmalı,  
• Uyaran/ tetikleyici ile temas kesilmeli
• Mutlaka 112 acil yardım çağırılmalıdır.

Anafilaksi ölüme sebep olur mu?

Evet, anafilaksi ölüme sebebiyet verebilir.

Anafilaktik reaksiyon ne demektir?

Anafilaksi ile aynı anlamda olup: hızla ortaya çıkan ve ölüme yol açabilen ciddi sistemik bir alerjik reaksiyondur.

Anafilaksinin görülme sıklığı nedir?

Dünya Sağlık Örgütü’nün verilerine göre normal popülasyonda anafilaksi sıklığı yılda 100 bin kişide 50-112 arasında değişmektedir. Yaşam boyu sıklığı ise yüzde 0,3 -5,1 arasındadır. Erişkinlerde, infant ve çocuklarda görülebilir. Çocuklarda özellikle 0-4 yaş arasında görülme sıklığı daha fazladır. Ölüm oranı dünyadan verilere göre milyon kişide 0,35-1,06 arasında değişir. Adölesan ve erişkinde ölüm sıklığı daha fazladır. Türkiye’deki anafilaksi sıklığı için elimizde net veri olmamakla birlikte İstanbul’da ICD kayıtlarına göre sıklık 100 bin kişide 1,95 olarak bildirilmiştir. 

Triptaz test ne için ve ne zaman yapılır?

Triptaz, normal bir bağışıklık tepkisinin yanı sıra alerjik (aşırı duyarlılık) tepkilerin bir parçası olarak aktive edildiklerinde mast hücrelerinden histamin ve diğer kimyasallarla birlikte salınan bir enzimdir. Triptaz testi kandaki triptaz miktarını ölçer. Ancak anafilaksinin hayatı tehdit edici özelliği nedeni ile tanısı klinik olarak konulmamaktadır. Bugün için anafilakside henüz kesin olarak tanıyı koyduran biyolojik bir belirteç yoktur. Şüpheli durumlarda yapılacak olan triptaz düzeyi ölçümü tanıya yardımcı olabilir. Triptaz testi, anafilaksi belirtilerinin başlangıcından sonraki 60-90. dakikalar arasında alınan kan ile anafilaksi belirti-bulguları tamamen düzeldikten 24-48 saat sonra alınan kan örneğine bakılıp karşılaştırma yapılarak yorumlanmalıdır.

Bir şeye karşı alerji sahibi olup olunmadığı nasıl anlaşılır?

Kişinin yaşına, şikayetlerine, belirti ve bulguların ağırlık-sıklığına, eşlik eden hastalıklarına, kullanmakta olduğu tüm ilaçlara göre farklı alerji testleri bulunmaktadır. Uygun alerji testinin seçimi doğru ve zamanında tanı koymak ve uygun tedavi yaklaşımını belirleyebilmek için çok önemlidir. Bunun için öncelikle immünoloji ve alerjik hastalıklar uzmanı ile detaylı bir görüşme yapılması, var olan belirti ve bulgulara göre ön tanı olarak alerjik bir hastalık düşünülüyor ise ön tanıya ve kişiye uygun test seçilmelidir.

Antihistaminik ilaçları ne kadar sürede etki eder?

Anafilakside ilk tedavide antihistaminik ilaçların yeri yoktur. Hatta ilk olarak adrenalin yapılması yerine antihistaminik ilaç verilmesi tedavi gecikmesine bağlı olarak ölüme yol açabilir.

Anafilaksi hangi yaş grubu ve cinsiyette daha çok görülür?

Anafilaksi her yaş grubunda ve cinsiyette karşılaşılabilen, önceden tahmin edilemeyen klinik bir tablodur. Tekrarlama olasılığı nedeni ile bir kez anafilaksi geçiren bireylerin mutlaka immünoloji ve alerji hastalıkları uzmanı tarafından değerlendirilmesi, uygun ve gerekli tetkik ve koruyucu tedavilerin planlanması gereklidir.

En yaygın anafilaksi tetikleyicileri hangileridir?

Anafilaksiye neden olan etkenler genellikle besinler, ilaçlar, gıda katkı maddeleri, film çekimlerinde kullanılan radyokontrast maddeler, arı zehri, yumurta, meyveler, biyolojik ilaçlar, lateks gibi maddelerdir. En sık anafilaksiye neden olan besinler yer fıstığı, kabuklu çerezler, süt, kabuklu deniz mahsulleri; ilaçlardan nonsteroid ağrı kesiciler, betalaktam grubu antibiyotiklerdir. Ancak her ilacın yatkın kişilerde anafilaksi yapma riskinin olduğu da akılda tutulmalıdır. Bununla birlikte egzersiz, polen, kırmızı et, seminal sıvı ve aşılar gibi nadir etkenler de tetikleyici olabilir.

Anafilaksi nasıl önlenir?

Anafilaksiyi önlemenin en iyi yolu, bu şiddetli reaksiyona neden olan maddelerden kaçınmaktır.

Ayrıca:

• Belirli ilaçlara veya diğer maddelere karşı alerjik reaksiyon gösterildiğini belirtmek için tıbbi uyarı kolyesi veya bilezik takılmalı,
• Reçeteli ilaçlar içeren bir acil durum çantası her zaman hazır bulundurulmalı. Uzman doktor çantada bulunması gerekenler ile ilgili olarak tavsiyede bulunabilir.
• Var olan otoenjektörün son kullanma tarihi kontrol edilmeli ve süresi dolmadan yeni reçete edinilmeli,
• Hastanın kendisi ile ilgilenen tüm doktorlara kullandığı ilaç reaksiyonları konusunda uyarılarda bulunmalı,
• Sokan böceklere alerji olması durumunda, dikkatli olunmalıdır. Uzun kollu gömlekler ve pantolonlar giyilmeli, çimlerde çıplak ayakla yürünmemeli, parlak renklerden kaçınılmalı, parfüm, kolonya veya kokulu losyonlar sürülmemeli ve açık havada kutu içeceklerden içilmemelidir. Ayrıca sokan bir böceğin yanındayken sakin olunmalı, böcekten yavaşça uzaklaşılmalı ve böceğe vurmaktan kaçınılmalı,
• Gıda alerjisi varlığı durumunda, satın alınan ve yenilen tüm gıdaların etiketleri dikkatlice okunmalıdır. Çünkü gıdaların üretim süreçleri değişebilir ve bu nedenle yenilen gıdaların etiketleri sıklıkla kontrol edilmelidir.
• Dışarıda yemek yerken, her yemeğin nasıl hazırlandığı sorulmalı ve hangi malzemeleri içerdiği öğrenilmelidir. Alerjik olan az miktarda yiyecek bile ciddi bir reaksiyona neden olabilir.

Adrenalin otoenjektör nedir?

Adrenalinin sağlık kurumları dışında sağlık çalışanı dışında kişiler tarafından da kolaylıkla uygulanabilmesi için üretilmiş, kullanıma hazır enjektörlerdir. Her bir adrenalin otoenjektörü içinde bir uygulamalık doz bulunur. Otoenjektörler tek kullanımlıktır. Dünyanın çeşitli bölgelerinde değişik ticari isimlerde bulunabilir ve çocuk-erişkin için ayrı dozları mevcuttur. Adrenalin otoenjektörünün nasıl kullanılacağı mutlaka reçete eden hekim tarafından kişiye ve ailesine anlatılmalıdır. Ayrıca dijital platformlarda da adrenalin otoenjektörlerin nasıl kullanılacağına dair çeşitli videolar bulunmaktadır.

Memorial Tıbbi Yayın Kurulu tarafından hazırlanmıştır.