Yükleniyor

Boğmaca nedir? Belirti ve tedavi yöntemleri nelerdir?

Boğmaca nedir? Belirti ve tedavi yöntemleri nelerdir?

Yenidoğan ve süt çocukluğu döneminde son derece ağır seyreden boğmaca, aşısı henüz tamamlanmamış bebeğe genelde anne, baba ve kardeşlerden geçiyor. Boğmaca, tedavi edilmediği takdirde öksürük nöbetleri sırasında beyne oksijen gitmediği için beyin hasarı bırakabilir. Memorial Sağlık Grubu Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Bölümü Uzmanları, boğmaca ve tedavi yöntemleri hakkında bilgi verdi.

İçindekiler

Boğmaca nedir? Boğmaca hastalığı nedir?

Boğmaca, aksırma ve öksürme ile etrafa saçılan damlacıkların içindeki bakterilerin havada kalması ile insandan insana bulaşan bir hastalıktır. 1940’lı yıllardan beri rutin çocukluk çağı aşıları arasında uygulanmasına rağmen günümüzde halen süt çocuklarında engellenebilecek ölüm nedenleri arasında yer alan boğmaca, dünyada her yıl yaklaşık 50 milyon kişide görülmekte ve 300 bin civarında ölüme sebebiyet vermektedir. Hava yolu ile bulaşan ve çoğunlukla iki haftadan uzun süren öksürük şikâyeti ile kendini gösteren boğmaca yenidoğanlarda ve süt çocuklarında ağır seyrederek ciddi komplikasyonlara yol açabilmektedir. Akciğerler ve hava yolunda görülen, yüksek bulaşıcılığa sahip olan boğmaca erken teşhis edilirse antibiyotiklerle tedavi edilebilir ama ilerleyen vakalarda antibiyotikle de tedavi edilemez. Bordetella pertussis isimli bir bakteri vücutta yayıldığında belirtiler ortaya çıkar; yani boğmaca üst solunum yollarında oluşan akut mikrobik bir sorundur. Ancak tedavi geciktiğinde çeşitli organlarda geri dönülmez bir hasara ve sakatlığa sebep olmaktadır. Boğmaca, üst solunum yolu enfeksiyonuyla başlar. Aşı ile korunabilen ancak çocuklard ölüme sebep olan bir hastalıktır. Boğmaca geçiren bir çocukta zatürree riski, beyin iltihabı riski vardır; konfüzyon gibi durumlara neden olabilir. 7-10 gün arasında kuluçka süresi olan bir hastalıktır. İlk bulaştığında nezle benzeri bulgular yapar. Buna kataral dönem denmektedir. İkinci süreçte çok şiddetli öksürüğe sebep olur. Üçüncü dönem de iyileşme dönemidir. Bir ay sürer. Boğmaca bir çocuğa bulaştığında ilk 15 gün hafif seyreder. Orta süreçte çok ağır öksürüklere sebep olur. Hastalığın ağırlığı çocuğun yaşına göre değişir. Erken dönemde bulaşırsa çok ağır seyredebilir.

Boğmaca belirtileri nelerdir?

Boğmacanın ilk etkilediği bölge üst solunum yollarıdır. Boğmaca öksürük ile belirti veren bir hastalıktır ama başlangıçta nezle belirtilerine de benzemektedir. Bulaştıktan 7-10 gün sonra belirti vermektedir. İlk belirtileri şu şekilde sıralanabilir:

  • Burun akıntısı
  • Burun tıkanıklığı
  • Kuru öksürük
  • Hapşırık
  • Hafif ateş

Üst solunum yolu enfeksiyonuna ilişkin burun damlası, bol sıvı, ateş düşürücü gibi tedbirler alınmasına rağmen ikinci haftadan sonra yeni belirtiler ortaya çıkmaktadır. Bu döneme paroksizmal dönem denmektedir. Ağır dönem bu ikinci dönemdir. Bu dönemde de görülebilecek belirtiler şöyle sıralanabilir:

  • Başlangıçta kuru, aralıklı öksürük
  • Sonrasında ağır öksürük nöbetleri (Beş-on kez arka arkaya olur)
  • Öksürüğün geceleri şiddetlenmesi
  • Öksürük sonrası ıslık sesi
  • Kusma
  • Hafif ateş
  • Öksürük sırasında kızarma, morarma
  • Balgam (Yapışkan ve mukuslu)
  • Öksürük sonrası halsizlik ve apatik hal
  • Havale
  • Göz içi kanamaları

Daha sonraki süreçte ise öksürük nöbetlerinin sıklığı ve şiddeti azalmaya başlar ve konvelesan döneme girilir. Bu süreçte de kusma azalır, hastanın iştahı artar. Bu dönemde aralıklı öksürük nöbetleri olabilir. Ancak bu süreçte eğer farklı bir üst solunum yolu enfeksiyonu devreye girerse öksürük nöbetleri tekrarlayabilir. Klinik olarak öksürük süresinin en az 14 gün sürdüğü bilinmektedir.

Üç aydan küçük bebeklerde ise başlangıç evresi kısa sürer veya hiç olmaz. Boğmaca aniden apne, derinin mavi renk alması ki buna siyanoz denir, zor nefes alma şeklinde belirti verir. Bazen deride mavileşme öksürüğe bağlı olur veya öksürük olmadan apne gelişebilir. Bazen de apne tek belirti olabilir. Altı aydan küçük çocuklarda boğmacaya bağlı hastaneye yatış daha sık görülmektedir. Ülkemizde de boğmaca sebebiyle bebeklerin yoğun bakımda yatırıldığına dair çalışmalar bulunmaktadır.

Boğmaca neden olur?

Damlacık ve temas yoluyla bulaşmaktadır. Bulaşıcılığın en yüksek olduğu dönemde de çocukta nezle bulgularının olduğu dönemdir. Boğmaca tanısı bu dönemde netleşmemiş olabilir. İkinci evrede bulaşıcılık daha da azalmaktadır. Çocuk öksürüp hapşırdığında damlacıklar havaya karışır ve başka kişilere bulaşır. Bu nedenle ailelerin, öğretmenlerin bilinçli olması gerekir. Bilinçli ebeveyn ve öğretmenlerle bulaşma riski yüzde 50 azalabilir. Okulda bir çocuk boğmaca olduysa ve çevresindeki çocuklarda aşı yoksa diğer çocuklara da bu hastalık bulaşabilir.

Boğmaca teşhisi nasıl konulur?

Öncelikle hastanın detaylı anamnezi, şikayetleri çocuk sağlığı ve hastalıkları uzmanı tarafından alınır. Boğmaca, hastada öksürük varsa ek olarak da ateş, halsizlik, döküntü, deride morarma, kas ağrısı olmasa bile düşünülmesi gereken bir hastlıktır. Boğmacada teşhis için en önemli yöntem kültür alınmasıdır. Boğmaca mikrobunu kültürde üretilmesi oldukça zordur ama boğazdan alınan sürüntülerde hastalık etkenini saptamak amacı ile bazı testler mevcuttur.

Boğmaca tedavisi nasıl olur?

Bebek ve çocuklarda boğmaca hastalığı tedavisi sadece pediatri uzmanları tarafından yapılmaktadır. Boğmaca tanısı koyulan hastalar genellikle 2 hafta boyunca antibiyotikler ile tedavi edilirler. Antibiyotik ne kadar erken (özellikle kriz şeklindeki öksürükler başlamadan önce) dönemde verilirse şikayetleri azaltmada o kadar etkilidir. Boğmaca tanısı koyulan bazı çocukların özellikle 1 yaşın altındaki hastanede yatarak tedavi edilmeleri gerekir. Bebeklerde yoğun bir tedavi gereklidir. Bebeğin öksürük nedeniyle beyninin oksijensiz kalmaması için, solunuma engel olunmaması için hastane yatışı gereklidir. Antibiyotik tedavisi, nemli oda tedavisi, yoğun öksürükte nefes açıcı ilaçlar verilmektedir. Tedavide kullanılan ilaçların en büyük amacı bulaşıcılığı engellenmektedir. Tedavide makrolid grubu antibiyotikler kullanılmaktadır. Eğer çocuk okul dönemindeyse en az 20 gün okula gönderilmemelidir. Boğmaca olan bir yaşın altındaki her beş çocuktan birinde nefes darlığı, nefes durması, özellikle öksürük nöbetleri sırasında oksijen ihtiyacı, zatürre, ağzından alımın iyi olmaması nedeni ile bebeğin vücudunun susuz kalması gibi komplikasyonlar ortaya çıkar.

Boğmaca ile ilgili sık sorulan sorular 

Boğmaca hangi hastalıklara sebep olur?

Boğmacanın bulguları ilk altı ayındaki bebeklerde çok ağır seyreder. Uygun tedavi edilmediğinde yoğun öksürük nöbeti sonrası çocuklarda morarma, havale gibi durum olur. Beyin öksürük nöbetinde oksijensiz kaldığı için beyin hasarı oluşabilir. Boğmacada, öksürüğe ilişkin ilaçlar kullanılır. Burada da uygun tedavi olmazsa çocuk başka kişilere bu hastalığı bulaştırır.

Boğmacadan korunmak mümkün mü? Boğmacadan nasıl korunmalı?

Boğmacadan korunmanın en kesin yolu aşıdır. Boğmaca aşısı difteri, tetanoz, inaktif çocuk felci, menenjit ve boğmaca aşısı olarak beşli aşı olarak uygulanmaktadır. Bebeğin ikinci, dördüncü, altıncı, on sekizinci ay ile 4-6 yaş arasında toplamda beş doz beşli aşıdan yapılmalıdır. Boğmaca aşısı olunduktan sonra ömür boyu korunma sağlanır. Çocukların rutin aşısının yapılması gerekir. Eğer aşı dozları tam yapılmazsa ilerleyen yaşlarda boğmaca görülebilmektedir. Yenidoğanlarda ilk boğmaca aşısı 2’inci ayın sonunda yapılabildiğinden anne, baba ve kardeşlerden bebeğe boğmaca bulaşabilmektedir. Yapılan araştırmalara göre boğmaca bulaşma oranının yüzde 32’si anneden,  yüzde 15’i babadan ve yüzde 20’si evdeki 4-19 yaş arasındaki kardeşlerden geçmektedir. Boğmacaya karşı bağışıklık yaşla birlikte azalmakta ve okul çocuklarında, ergenlerde boğmaca vakaları azımsanmayacak ölçüde görülmektedir. Ülkemizde ikinci pekiştirme dozu ilkokul birinci sınıfta uygulanmaya başlanmıştır. Birçok ülkede yüksek aşılanma oranlarına karşın okul çocuklarında, ergenlerde ve yetişkinlerde boğmaca görülmeye devam etmektedir.

Çocuğunuz boğmaca olduysa ne yapılmalı?

Eğer evde çocuğunuz boğmaca olduysa odasının nemli tutulması gerekir, bol sıvı almasının sağlanması gerekir, ateş varsa ateş düşürücü verilmelidir, yoğun öksürük nöbetlerinde ev tipi buhar cihazları kullanılabilir. Diğer çocuklarla görüşülmesi engellenmelidir. Tedavi süresi de kullanılan antibiyotiğin süresine göre değişmektedir. Tedavi sorunları ortadan kaldırmamakla birlikte yavaş yavaş iyileşme sağlanmaktadır. Evdeki diğer bireylerde aşı yoksa maske takımı uygundur. Çocuğun havlusu diğer ebeveynlerden ya da ev halkından ayrı olmalıdır. Hijyen her hastalıkta olduğu gibi boğmacada da çok önemlidir. İyileşme süreci boyunca öksürüğü başlatacak oda spreyleri, şömine, odun-kömür sobaları ve sigaradan uzak durulması önemlidir. Boğmacalı çocuklar öksürükle birlikte kusabilir ve ağızdan yeterince yemek –sıvı alamayabilirler. Bu nedenle az miktarlarda sık beslenme ile çocuğun susuz kalmaması önemlidir. Gözlerde çökme, ağız ve dil kuruluğu, az idrar çıkarma, huzursuzluk ve çocuklarda susuzluğun en sık rastlanan bulgularıdır. Çocukları boğmaca hastalığından koruyabilmek için önerilen aşı programlarına uyulmalıdır. Her şeye rağmen boğmacayı düşündüren bir öksürük durumunda en kısa zamanda hekime başvurup, en kısa sürede hastalığın tanı ve tedavisine ilişkin planları yapmak önemlidir.

Yetişkinler boğmaca aşısı olmalı mı?

Ebeveynlerin boğmaca aşısı olması hem kendilerini hem de temas halinde oldukları bebekleri korumaları açısından çok önemlidir. Bu şekilde çocuklarınıza da rol model de olabilirsiniz. Difteri, tetanoz ve boğmaca aşısının, ergenlik döneminde bu aşıyı olmayan tüm erişkinlere özelikle anne, baba, büyükanne, büyükbaba olmayı planlayanlara yapılması önerilmektedir.

Boğmaca bebeklerde nasıl geçer?

Bir yaş altındaki bebeklerde daha yoğun bir tedavi hatta hastaneye yatış gerekmektedir. Bebeklerde boğmaca tedavisi bebeğin öksürük nedeniyle beyninin oksijensiz kalmaması için, solunuma engel olunmaması için hastane yatışı çok önemldir.

Boğmaca öksürüğü nasıl geçer?

Boğmaca öksürüğü kendiliğinden düzelmez. Mutlaka bir pediatri uzmanı tarafından doğru ve en erken zamanda teşhis edilip; ilaçlarla tedavi edilmesi gereken bir hastalıktır.

Boğmacada risk grubu kimdir?

Boğmaca hastalığı 6 aydan küçük olan henüz boğmaca aşısı olmamış ya da aşılama programları tamamlanmamış çocukları etkilemektedir. Ne yazık ki boğmaca küçük çocuklarda bazen hayatı tehdit edici olabilmektedir. Bir de aşının etkinliği yıllar içinde azalması nedeni ile ergenlik çağındaki (12-18 yaş) çocuklar ve genç erişkinler boğmaca açısından en hassas gruplardır. Aşısı olan çocuklar da boğmaca geçirebilirler ama aşısı olmayan kişilerde hastalık çok daha ağır seyretmektedir.

Boğmaca teşhisi için öksürük belirtisi yeterli mi?

Sadece öksürüğün niteliğine bakarak her zaman hastalığın tanısını ve tedavisini belirlemek mümkün değildir. Bazı özel durumlar vardır ki çocuğun nasıl öksürdüğü tanıya yardımcı olmaktadır. Boğmaca hastalığında da böyledir. Sadece doktorlar tarafından değil anneler, anneanneler tarafından da boğmaca öksürüğü çok iyi tanınabilmektedir. Hatta boğmaca öksürüğü sesi bile kolaylıkla anlaşılabilmektedir. Öksürüğün kriz şeklinde arka arkaya gelmesi, çocuğun nefesinin kesilir gibi olması ve arkasından nefes almaya çalışırken çıkardığı ses boğmaca öksürüğü için tipiktir.

Farklı boğmaca tedavisi var mıdır?

İnternette görülen “Boğmaca tedavisi bitkisel yollarla yapılmaktadır”, “Boğmacaya bitkisel tedavi” şeklinde yazılara inanılmamalıdır. Tek tedavi çocuk sağlığı ve hastalıkları uzmanları tarafından yapılmaktadır.

Prematüre bebekler boğmacadan nasıl korunur?

Prematür doğmuş bir bebeğin boğmacaya karşı korunması için son zamanlarda önerilen koza stratejisi denen bir uygulama gereği bebeğin etrafındaki kişilerin özelikle bebeğe teması en yüksek olan anne ve babanın aşılanması çok önemlidir.

Boğmaca aşısı ne zaman yapılır?

Ülkemizdeki aşılama programına göre çocuklarımız 2.4.6.18.ayda ve 4-6 yaşında olmak üzere toplam 5 kez boğmaca aşısı olmaktadır. Şu anda ülkemizde uygulanan ulusal aşı programında 8. sınıfta Difteri tetanoz aşısı yapılmaktadır. Ancak ergenlik döneminden itibaren aşının etkinliğinde azalma ile birlikte boğmaca vakalarında görülen artış nedeni ile birçok ülke 11-18 yaşları arasında yapılan bu Difteri tetanoz aşısının tekrarını artık Difteri–Tetanoz ve Boğmaca  (Tdap) aşısı şeklinde yapılması önermektedir. Bu yaşlardaki çocuklarınız için konuyu hekiminiz ile görüşüp çocuğunuzun aşılamasını bu şekilde sağlayabilirsiniz.

Boğmaca tedavisinde kullanılan ilaçlar hangileridir?

Tedavide makrolid grubu antibiyotiklerle birlikte, nemli oda tedavisi, yoğun öksürükte nefes açıcı ilaçlar verilmektedir.

Yalancı boğmaca nedir?

Özellikle sonbahar ve kış aylarında çocuklarda geceleri öksürükle birlikte nefes tıkanma nöbetleri olabilir. Bu da boğmaca tablosunu hissettirebilir. Öksürük nöbetiyle birlikte tıkanma ve sonrasında görülen kusma boğmacayı taklit edebilir. Buna da yalancı boğmaca denmektedir. Yalancı boğmacada çocuk öksürük dışında sağlıklı görünmektedir.

 

Memorial Tıbbi Yayın Kurulu tarafından hazırlanmıştır.

Güncelleme Tarihi : 17 Ocak 2024

Yayınlanma Tarihi: 16 Haziran 2020

Bu Konuda Uzman Doktorlar

İletişim Formu

Detaylı bilgi için iletişime geçin.

* Bu alan gereklidir.
Sosyal Medya Hesaplarımız
Canlı Destek Kolay Randevu Al