Tükürük bezi taşının endoskopik tedavisi (Sialendoskopi) nedir?

Tükürük bezi endoskopisi( Sialendoskopi) tükürük bezi hastalıklarında özellikle tükürük bezi taşlarına yönelik uygulanan bir cerrahidir. Endoskopik tükürük bezi cerrahisi ile birçok hastalık kesi yapılmadan, dikişsiz ve konforlu bir şekilde tedavi edilebilmektedir. Memorial Şişli Hastanesi Kulak Burun ve Boğaz Hastalıkları Bölümü’nden Doç. Dr. Ela Araz Server, tükürük bezi taşı endoskopisi hakkında bilgi verdi.

Tükürük bezi nedir? 

İnsan vücudunda üç büyük tükürük bezi mevcuttur. Bunlar submandibular (çene altı), parotis (kulak önü) ve sublingual (dilaltı) bezlerdir. Ayrıca bu bezlerin dışında ağız ve burun boşluğunda yerleşmiş çok sayıda küçük tükürük bezi bulunur. Bu bezlerde üretilen tükürük ağaç benzeri dallanmalar gösteren toplayıcı kanallarla toplanır en sonun da tek bir toplayıcı kanal haline gelerek ağız içine boşalır.

Submandibular bezler her iki çene altında yerleşmiş iki adet bezdir. Tükürük salgısına en fazla katkısı olan, uyarı olmaksızın salınan tükürüğün büyük kısmını salgılayan bezlerdir. Çene altındaki bu bezler dilaltındaki milimetrik boyuttaki açıklıktan ağız içine boşalırlar.

Parotis bezler her iki kulak önünde yerleşmiştir. Yüz siniri denilen yüzün hareketini sağlayan sinirin etrafında yer alır. Parotis bezleri üst azı dişler hizasında yanak mukozasından ağız içine boşalır. Yemek yemek gibi tükürük salgısının uyarılmasıyla daha fazla tükürük salgılarlar.

Sublingual bezler ise dilaltına yerleşmiş submandibular ve parotis bezlerinden daha küçük olan ve tükürük salgısına daha az katılan bezlerdir. Tükürük salgısını milimetrik açıklıklarla dilaltına boşaltırlar.         

Tükürük bezi hastalıkları nelerdir?

Tükürük bezi hastalıkları kabaca nepolastik ( tümöral) ve non-neoplastik ( tümöral olmayan) hastalıklar olarak iki grupta toplanabilir. 

Tümöral tükürük bezi hastalıkları etkilenen bezin olduğu bölgede sabit ve zamanla büyüyen şişlikler şeklinde bulgu verirler.

• İyi huylu tükürük bezi tümörleri
• Kötü huylu tükürük bezi tümörleri

Tümöral olmayan tükürük bezi hastalıkları etkilenen bezde tekrarlayan, arada şişliğin gerilediği, ağrılı şişlikler ya da aşırı salya veya ağız kurluğu şeklinde bulgu verirler.

• Akut tükürük bezi enfeksiyonu
• Tekrarlayan tükürük bezi enfeksiyonu
• Tükürük bezi taşı
• Tükürük bezi kanal darlığı, yapışıklığı
• Çocukluk çağı tekrarlayan parotit (Jüvenil Rekürren Parotit)
• Sjögren sendromu
• Radyo aktif iyot tedavisi sonrası tekrarlayan tükürük bezi enfeksiyonları
• Aşırı salya
• Ağız kuruluğu

Tükürük bezi taşının endoskopik tedavisi (Sialendoskopi) nedir?

Endoskopik tükürük bezi cerrahisi ( Sialendoskopi) büyük tükürük bezlerinin (kulak önü ve çene altı tükürük bezlerinin) tekrarlayan şişliklerinde tanı ve tedavi amacıyla uygulanan bir işlemdir. Tükürük bezi alınmasını ve açık cerrahiyi gerektiren birçok hastalık bu yolla kesi yapılmadan ve dikişsiz tedavi edilebilir.

Endoskopik tükürük bezi cerrahisinin (Sialendoskopinin) uygulandığı hastalıklar nelerdir?

Sialendoskopi kabaca tümöral olmayan, tekrarlayan tüm tükürük bezi şişliklerinde uygulanabilir. Kulak önünde ya da çene altında şişip kaybolan, özellikle yemek yemekle ortaya çıkan ağrılı şişliği olan hastalarda uygulanabilir. En sık yapılma sebebi tükürük bezi taşlarındır.

Ayrıca aşağıdaki hastalıklarda da tükürük bezi taşı cerrahisi yapılabilir;

• Tanısı koyulamamış tükürük bezi şişlikleri
• Tekrarlayan tükürük bezi enfeksiyonları
• Tükürük bezi taşı ( EN SIK)
• Tükürük bezi kanal darlığı, yapışıklığı, büyük kanal
• Çocukluk çağı tekrarlayan parotidi ( Jüvenil Rekürren Parotid)
• Sjögren sendromu
• Radyo aktif iyot tedavisi sonrası tekrarlayan tükürük bezi enfeksiyonları

Endoskopik tükürük bezi cerrahisi(Sialendoskopi) nasıl uygulanır?

İşlem lokal ya da genel anestezi altında yapılabilir. Sadece tanı amaçlı yapılacaksa ve kısa sürede çözülebilecek bir hastalık varsa lokal anestezi altında da yapılabilir. Hastalığın boyutuna göre işlemin süresi değişebilmektedir. Tanısal amaçla yapılıyorsa ya da küçük bir taş çıkarılacaksa işlem en fazla yarım saat sürer. Ancak büyük, kırılması gereken taşlarda işlem birkaç saatten uzun sürebilmektedir.

Sialendoskopi büyük tükürük bezleri kanallarına girilerek yapılan bir uygulamadır. Endoskop sayesinde kanalların içerisi (lümeni) gözlenir ve tespit edilen bir hastalık varsa aynı anda tedavi edilebilir. Büyük tükürük bezi kanallarının çapları 0,5mm ile 3,2 mm arasında değişmektedir. Ağıza açıldıkları yerde çapları çok daha küçüktür. Bu nedenle işlem esnasında kullanılan endoskoplar ve aletlerin inceliği de milimetrik boyutlardadır. Endoskopun, yıkama kanalı ve bazı enstrümanların geçirilebildiği çalışma kanalının bulunduğu üç açıklığı vardır. Toplam çapı 1,1-1,8 mm arasındadır.

İşlem ilk olarak bu aletin kanal içine girebilmesini sağlamak için kanalın giriş deliğinin bulunması ve genişletilmesi ile başlar. Uygun genişliğe ulaşıldığında kanalın girişinden başlanarak alet kanal içinde beze doğru ilerletilir. Bu esnada görüşü sağlama ve kanalı açık tutmak için serumla sürekli yıkama yapılır. Kanal ekrandan gözlenerek muayene edilir. Bir noktadan sonra kanal tükürük bezine girer ve dallanmaya başlar. Hastanın anatomisinin izin verdiği yere kadar tüm dallar muayene edilir. Eğer bir hastalık tespit edilmiş ise bu hastalığın tedavisini sağlayan özel aletler çalışma kanalından gönderilerek tedavi edilir. Bazı durumlarda ağız içerinde çok küçük kesiler yapılabilir ya da kanal açıklığının devamı için kanalın içine stent denilen küçük plastik hortum geçici olarak yerleştirilebilir.

Tükürük Bezi Taşının Endoskopik Tedavisi  (Sialendoskopi) hakkında sık sorulan sorular 

Tükürük bezi taşları endoskopik olarak nasıl tedavi edilir?

Sialendoskopi en sık tükürük bezi taşları için yapılır. Ensokopik olarak yeri tespit edilebilen taşlar bu yolla çıkarılmaya çalışılır. Taşlar üç şekilde çıkarılabilir.

Taş imkan varsa tek parça halinde basket ya da forseps denilen enstrümanlar yardımı ile çıkarılabilir. Burada taşın boyutu önemlidir. Eğer çene altı bezindeki taş <3 mm ise ve kulak önündeki bezdeki taş <7 mm ise büyük ihtimal tek parça halinde çıkarılabilir.

Tek parça halinde çıkarılamayacak boyuttaki büyük taşlar ise lazer ya da litotiripsi denilen taş kırma yöntemleri ile parçalanarak çıkarılabilir. Küçük parçalar yine basket ya da forseps ile kanaldan çıkarılır.

Bazı durumlarda taşlar kırılamayacak boyutta, çok büyük olabilir. Bu durumda ise endoskop ile taşın yeri tespit edilerek ağız içerisinde çok küçük bir açıklık sağlanıp taş çıkarılır ve bu açıklık onarılıp stent yerleştirilir.  Bu yönteme kombine cerrahi yöntemi denmektedir.

Endoskopik tükürük bezi cerrahisi uygulaması sonrası dönem nasıldır?

Eğer sadece tanı amaçlı yapılmış ya da işlem kısa sürmüşse, lokal anestezi altında yapıldıysa hasta işlemden hemen sonra taburcu edilir. İşlem ayaktan yapılır, yatış gerektirmez. Eğer genel anestezi altında yapılacaksa yatış yapılır.  İşlemden 4 saat sonra sıvı gıdalarla yemek yemeye başlanır, hasta kendini iyi hissediyorsa taburcu edilebilir. Genel anestezi almayan hastalar ertesi gün normal hayatına dönebilir. Ancak hasta genel anestezi almış ise birkaç gün istirahat ihtiyacı olabilir.

İşlem sonrasında ağrı çok az olur. İlgili tükürük bezinde geçici hafif bir şişlik olur. Bu şişlik aynı gün büyük oranda geçer ancak tam toparlanması bir kaç gün alabilir.

Koruma amaçlı antibiyotik ve ihtiyaç halinde kullanılacak ağrı kesici reçete edilir. En az bir ay süreyle tükürük bezine masaj yapılması ve bol su içilmesi önerilir. Herhangi bir diyet ya da egzersiz kısıtlaması yoktur.

Herhangi bir kesi yapılmadığı için pansuman gerektirmez. Birinci haftada kontrol amaçlı polikliniğe davet edilir. Stent yerleştirilen hastalarda stentin iki hafta kalmasını isteriz ancak çoğu zaman kendiliğinden ağız içine çıkar. Stent hastada herhangi bir ağrı ya da rahatsızlık yapmaz.

Endoskopik tükürük bezi cerrahisine alternatif başka bir tedavi var mıdır?

Sialendoskopinin yapıldığı hastalıklar için alternatif bir kapalı cerrahi tedavi yöntemi ya da ilaç tedavisi maalesef yoktur. Sialendoskopinin alternatifi tükürük bezinin açık cerrahi ile çıkarılmasıdır. Bu cerrahiler özellikle yüz siniri felci gibi önemli komplikasyonlara neden olabildiği gibi ayrıca tükürük bezinin alınmasını yani organ kaybına da sebep olmaktadır.  

Endoskopik tükürük bezi cerrahisi komplikasyonları nelerdir?

Sialendoskopinin komplikasyonları açık cerrahi ile kıyas kabul edilemeyecek kadar azdır. Bunlar nadiren görülse de aşağıdaki gibidir;

• Ağrı
• Şişlik
• Kanalda travma
• Tükürük fistülü
• Hastalığın tekrarlanması
• Dilde uyuşma

Memorial Tıbbi Yayın Kurulu tarafından hazırlanmıştır.