Hipotalamus, vücudu ‘homeostaz’ adı verilen stabil bir durumda dengede tutan ve hormonları yöneten, endokrin sistemi ile sinir sistemi arasındaki ana bağlantıyı kuran vücudun akıllı kontrol koordinasyon merkezidir. Hipotalamus, beynin temel vücut fonksiyonlarının çoğunu kontrol eden önemli bir parçasıdır. Çeşitli vücut fonksiyonlarını kontrol eden hormonlar üreten hipotalamusun temel amacı vücudu sabit veya dengeli bir seviyede tutmaktır. Badem büyüklüğünde, çam kozalağı şeklinde bir yapı olan hipotalamus, ön, arka ve orta olmak üzere üç ana bölüme ayrılan hipotalamus, hipofiz bezinin üstünde ve talamusun altında konumlanır. Hipotalamus birtakım nedenler sonucu hasar görürse istediği gibi çalışamaz ve çeşitli komplikasyonlar ortaya çıkabilir.
Hipotalamus Nedir?
Hipotalamus, sinir sistemini endokrin sisteme bağlayan, vücut için hayati işleve sahip olan vücut ısısı, kalp atış hızı ve açlığı düzenleyen hormonların üretimi ve salımından sorumlu beynin merkezinde yer alan küçük bir alandır. Talamusun (beyin her iki tarafında da bulunan ve görme, duyma, işitme, dokunma ve tat almayı sağlayan duyularını yöneten alan) altında bulunan hipotalamus sinir sistemini hipofiz bezi aracılığıyla endokrin sisteme bağlamaktadır.
Badem büyüklüğünde ve çam kozalağı şeklinde olan hipotalamus, ön, arka ve orta olmak üzere üç ana bölüme ayrılır. Hipotalamusun konumu ise hipofiz bezinin üstünde, talamusun altındadır.
Vücutta salgılanan önemli olan üretiminden de sorumlu olan hipotalamus, başta dopamin ve vazopressin olmak üzere büyüme hormonu, TRH hormonu ve oksitosin gibi hormonları üreterek salgılar.
Açlık-susuzluk hissi, vücut ısısı, tansiyon, uyku durumu ve cinsel dürtüler gibi önemli fonksiyonların işlevselliğini sağlamak hipotalamusun temel görevlerindendir.
Hem vücudun temel fonksiyonları hem de hormonların sağlıklı çalışması için hipotalamusun zarar görmemesi gerekir. Hipotalamus zarar gördüğü takdirde istediği çalışma performansına ulaşamaz ve birtakım sağlık komplikasyonları yaşanabilir.
Hipotalamus Nerede Bulunur?
Hipotalamus, hipofizin üstünde, talamusun altında ve doğrudan beyin sapının üstünde yer alan badem büyüklüğünde bir yapıdır. Vücudun akıllı kontrol merkezi olarak görev yapan hipotalamusun temel işlevi vücudu homeostaz adı verilen stabil bir durumda tutmak ve hormonların üretimiyle birlikte salınımını ve yönetimini yapar.
Hipotalamus Görevleri Nelerdir?
Hipotalamus, vücut ısısını düzenleyen, susama-acıkma gibi hisleri ayarlayan, tansiyonu yöneten, kalp atış hızını dengeleyen, hipofiz bezi gibi birçok bezin salınımını yapan ve cinsel dürtüleri uyaran vücudun temel ve akıllı kontrol merkezi olarak görev yapar.
Hipotalamusun temel görevleri maddeler halinde şöyle özetlenebilir:
- Vücut ısısını düzenler
- Susama-acıkma hissini ayarlar
- Tansiyon ve kan basıncını ayarlar
- Kalp atış hızını dengeler
- Hipofiz bezi başta olmak üzere birçok bezi salgılar
- Cinsel dürtüleri uyarır
- Uyku durumunu düzenler
- Hafıza performansını etkiler
- Tuz ve su dengesini sağlar
Hipotalamusun Ürettiği Hormonlar Nelerdir?
Vücudun temel merkezi olarak kabul edilen ve beyin sapının hemen üstünde yer alan hipotalamus, başta hipofiz bezi olmak üzere birçok hormonun üretimi ve salgılanmasına sağladığı katkıyla bilinir. Hipofiz beziyle birlikte oksitosin, dopamin, vazopressin ve büyüme hormonu hipotalamus tarafından üretilen hormonlardandır.
Hipotalamus, salgıladığı özel hormonlarla hipofiz bezinin ön lobunun çalışmasını düzenler.
Hipotalamusta tarafından üretilen ve salgılanan hormonları genel olarak şöyledir:
Dopamin
Dopamin hormonu, zevk, memnuniyet, mutluluk ve motivasyon hissetmeyi sağlamaktan sorumlu hormondur. Hipotalamus tarafından üretilen dopamin hormonu, kan yoluyla ön hipofize gider.
Somatostatin
Gastrointestinal sistemi ve diğer önemli vücut fonksiyonlarını düzenlemekle görevli olan somatostatin hormonu da hipotalamusta üretilir.
Oksitosin
Halk arasında aşk hormonu” ya da bağlılık hormonu olarak da bilinen oksitosin; doğumdan emzirmeye, cinsellikten sosyal bağlanmaya kadar birçok fizyolojik ve psikolojik süreçlerde önemli görevler üstlenen ve hipotalamusun ürettiği hormonlar arasındadır.
Vazopressin hormonu (ADH)
Antidiüretik hormon (ADH) olarak da adlandırılan vazopressin hormonu, vücudun su / idrar hacminin ve kan basıncının kontrolünü düzenlemekle görevlidir.
Büyüme hormonu salgılayan hormon (GHRH)
Büyüme hormonunun salınmasını uyaran hormondur.
Hipotalamus Bozukluğu Nedir?
Hipotalamus, altta yatan birtakım sağlık sorunlarına bağlı olarak hasar görür ve düzgün bir şekilde çalışamaz. Bu şekilde hasar gören hipotalamus bozukluğu hipotalamik fonksiyon bozukluğu olarak bilinir. Hipotalamusta meydana gelen bu sorunlar aynı zamanda hipofiz bezinizi de etkileyebilir.
Hipotalamik bozukluk bazı durumların gerçekleşmesine bağlı şekilde yaşanır.
Hipotalamus bozukluğunun nedenleri aşağıdaki gibidir:
- Beyin hasarı sonucu oluşan kafa travmaları
- Beyin enfeksiyonu
- Beyin tümörü veya anevrizmaları
- Bulimia veya anoreksiya sonucu oluşan kilo kaybı
- Beslenme bozuklukları
- Beyin ameliyatı
- Radyasyon veya kemoterapi tedavisi
- Büyüme hormonu eksikliği gibi bazı genetik bozukluklar
Yukarıdaki nedenlere bağlı olarak hipotalamusta hasar meydana gelir ve bazı komplikasyonlar veya sağlık sorunları ortaya çıkar.
Hipotalamus bozukluğuna bağlı ortaya çıkan hastalıklar şunları içerir:
- Hipotalamik-hipofiz bozuklukları
- Hipopituitarizm
- Diabetes insipidus
- Prader-Willi sendromu
- Kallmann sendromu
- Akromegali ve hipofiz devliği
- Uygunsuz antidiüretik hormon sendromu
- Santral hipotiroidizm
- Hiperprolaktinemi
Hipotalamus bozukluğu, altında yatan neden ve hastalıklara göre birtakım belirtiler gösterebilir. Hipotalamus bozukluğunun belirtileri ilgili hormon türlerine ve hormon seviyesinin çok düşük veya çok yüksek olup olmadığına karşılık gelir.
Hipotalamus fonksiyon bozukluğu belirtileri şunlardır:
Hipotalamus Hakkında Sık Sorulan Sorular
Hipotalamus çalışmazsa ne olur?
Hipotalamusun çalışmaması durumunda hipofiz bozuklukları ve birtakım fiziksel hastalıklar başta olmak üzere uykusuzluk ve stres gibi sorunlar da yaşanabilir.
Hipotalamusta ne üretilir?
Hipotalamus, vücuttaki önemli hormonların üretimini yapar. Bu hormonların başında dopamin, vazopressin, oksitosin ve büyüme hormonu gelir.
Hipotalamus açlığı kontrol eder mi?
Vücudun önemli fonsksiyonlarını kontrol eden hipotalamus, açlık-susuzluk dengesini düzenlemekle birlikte beslenme ve enerji harcamasının merkezinde yer alır.
Memorial Tıbbi Yayın Kurulu tarafından hazırlanmıştır.
Güncelleme Tarihi : 6 Mart 2024
Yayınlanma Tarihi: 11 Aralık 2023
